του Joan Maria Thomàs (*)
Οι συνήθεις εξηγήσεις για την άνοδο του Vox στις πρόσφατες ισπανικές εκλογές είναι συνήθως τρεις. Ότι αποτελεί την ισπανική εκδοχή ενός ευρωπαϊκού, και ενδεχομένως παγκόσμιου, φαινομένου: της νέας λαϊκιστικής εξτρεμιστικής Δεξιάς. Ότι προωθήθηκε άμεσα ή έμμεσα από ορισμένα μέσα ενημέρωσης. Και ότι έχει χαρακτήρα φρανκικο-φασιστικό.
Το Vox αποτελεί πράγματι την ισπανική εκδοχή του εθνικολαϊκισμού που παρατηρείται σε κόμματα όπως εκείνα της Λεπέν ή του Σαλβίνι, αλλά και στις κυβερνήσεις της Πολωνίας και της Ουγγαρίας. Όπως κι εκείνα, αντιπαραθέτει τον «λαό» με τις «ελίτ» ή κάστες, ακόμη περισσότερο όμως τον «λαό» με τους ξένους, και κυρίως τους φτωχούς μετανάστες, νόμιμους και παράτυπους. Στους εχθρούς του περιλαμβάνεται και η Ευρωπαϊκή Ενωση, που θεωρείται επικίνδυνη για τα εθνικά συμφέροντα. Η αντίληψή του για το ισπανικό έθνος είναι ασυμβίβαστη με τις άλλες εθνότητες και για τον λόγο αυτό, αν ποτέ κυβερνούσε, θα καταργούσε τις αυτονομίες και θα λάμβανε ριζοσπαστικά μέτρα κατά της καταλανικής «διαδικασίας». Μαζί με όλα αυτά, το Vox αμφισβητεί την επίσημη πολιτική για την ασφάλεια και κοινωνικά θέματα. Αποδέχεται όμως το Σύνταγμα και τη δημοκρατία.
Το ότι κάποιοι Ισπανοί που νοσταλγούν τον Φράνκο ψηφίζουν Vox δεν σημαίνει λοιπόν ότι το κόμμα αυτό είναι φασιστικού τύπου (όπως η Ισπανική Φάλαγγα ή το Εθνικό Κίνημα) ή ότι θέλει την επιστροφή σε μια τέτοια δικτατορία. Εκείνοι που επιθυμούν κάτι τέτοιο, δηλαδή τα πολλά μικρά φαλαγγικά κόμματα που υπάρχουν στην ισπανική πολιτική σκηνή, δεν έχουν καταγράψει ποτέ σημαντική δύναμη σε εκλογικό επίπεδο.
Από την άλλη πλευρά, είναι αλήθεια ότι στην πολιτική κουλτούρα του Vox υπάρχουν στοιχεία που συνάδουν με αυτές τις προσεγγίσεις, καθώς και μια θετική αξιολόγηση του δικτάτορα Φράνκο και της κληρονομιάς του. Τα στοιχεία αυτά είναι παρόντα σε ένα μέρος της ισπανικής κοινωνίας, όπως αποδεικνύεται κάθε φορά που αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες αποκατάστασης της ιστορικής μνήμης, είτε πρόκειται για τη μεταφορά των οστών του δικτάτορα είτε για την εκταφή θυμάτων της πολιτικής του βίας. Η άνοδος του Vox οφείλεται εν μέρει σε «φρανκικούς» παράγοντες, αλλά αυτό δεν εξηγεί πλήρως το φαινόμενο. Ούτε την πιθανή συνέχιση της ενίσχυσης της δύναμής του.
Το Vox αντιπροσωπεύει την πιο ριζοσπαστική και δεξιά εκδοχή της αντίληψης μιας Ισπανίας που δεν δέχεται την ύπαρξη περιφερειακών εθνικισμών. Αντιπροσωπεύει επίσης μια νέα εκδοχή της λαϊκιστικής κριτικής στους «πολιτικούς», που θεωρούνται όλοι ίδιοι και ζουν στην πλάτη του «υγιούς λαού». Αντιπροσωπεύει ακόμη τη διαμαρτυρία για μια παγκοσμιοποίηση που οδηγεί σε απώλεια θέσεων εργασίας και αύξηση των «χαμένων». Για κοινωνικές πολιτικές που (υποτίθεται ότι) ευνοούν τους μετανάστες. Για τη μικροεγκληματικότητα, που επίσης (υποτίθεται ότι) προκαλείται από τη μετανάστευση. Για τις καταλήψεις κτιρίων, που αποδίδονται στη χαλαρότητα του κράτους. Για τους ΛΟΑΤΚΙ, στους οποίους (υποτίθεται ότι) οφείλεται η διάλυση της παραδοσιακής ισπανικής καθολικής οικογένειας.
Όπως αναφέρεται σε ένα από τα συνθήματά του, το Vox θέλει να καταργήσει την «προοδευτική δικτατορία».
Οσο λοιπόν τα προοδευτικά κόμματα δεν δίνουν λύσεις στα προβλήματα εκείνων που αδικήθηκαν από την παγκοσμιοποίηση και την κρίση και δεν αντιμετωπίζουν τα προβλήματα των αυτονομιών, το Vox θα συνεχίσει να προσφέρει εύκολες συνταγές, να ενισχύεται και να επηρεάζει τα προγράμματα άλλων δεξιών κομμάτων. Το κόμμα αυτό αποτελεί το σύμπτωμα του ότι κάτι δεν πάει καλά. Καιρός λοιπόν να δοθούν απαντήσεις.
(*) Ο Ζοάν Μαρία Τομάς είναι καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στο πανεπιστήμιο Rovira i Virgili και συγγραφέας του βιβλίου «Οι ισπανικοί φασισμοί»
(Πηγή: El País)
