του Frédéric Worms (*)
Συνήθως, μια έκτακτη κατάσταση δεν διαρκεί πολύ, αυτό είναι άλλωστε το ουσιαστικό της χαρακτηριστικό. Εκτακτη κατάσταση σημαίνει επικείμενος κίνδυνος και πιθανότητα ανατροπής. Μια κρίσιμη στιγμή όπου μπορεί να συμβούν τα πάντα, όταν περάσει όμως τα πράγματα πρέπει να ξαναπάρουν τον δρόμο τους.
Να γιατί είναι ήδη παράξενο και αντιφατικό να παρατείνεται μια έκτακτη κατάσταση. Υπάρχει όμως κι ένας άλλος λόγος που λέμε ότι «η έκτακτη κατάσταση δεν μπορεί να κρατήσει». Είναι σαν να εκφράζουμε μια πολιτική οργή. Κι αυτό, επειδή όσο κρατάει μια έκτακτη κατάσταση αναστέλλονται τα υπόλοιπα. Και πρώτα απ’όλα οι πολιτικές, ηθικές και κοινωνικές μας αρχές. Μπορεί να συμφωνήσουμε να το κάνουμε, υπό τον όρο να μην κρατήσει πολύ.
Γνωρίζουμε ότι οι Ναζί δεν χρειάστηκε να καταργήσουν το Σύνταγμα της Βαϊμάρης: ήταν αρκετό να εφαρμόσουν επ’ αόριστον την κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Φιλόσοφοι όπως ο Καρλ Σμιτ και ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν θεωρούν ότι η κατάσταση αυτή δεν αποτελεί την εξαίρεση, αλλά την αλήθεια της πολιτικής. Και είναι αλήθεια ότι οι απαντήσεις που δόθηκαν στην τρομοκρατία σε έναν βαθμό τους δικαιώνουν. Υπάρχει όμως κάτι μέσα μας που αντιστέκεται και λέει «Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν μπορεί να διαρκέσει για πολύ». Αυτή είναι η ουσία της πολιτικής: ότι η κατάσταση έκτακτης ανάγκης είναι αφόρητη.
Από την άποψη αυτή, η πανδημία που ζούμε είναι η ώρα της αλήθειας. Θα διαρκέσει. Όπως και οι επιπτώσεις της. Είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος. Η εναλλακτική λύση είναι να αντισταθούμε και να την ξεπεράσουμε, όχι μόνο δια της «προσαρμογής» μας, αλλά δια της εφεύρεσης άλλων πραγμάτων. Ετσι λειτουργεί η πολιτική: χτίζει τα μέσα που επιτρέπουν να βγούμε από την κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Μεριμνά ώστε η συλλογική ζωή να μην είναι μια μακρά και αφόρητη έκτακτη ανάγκη. Εντάσσει στις γενικές αρχές μας την προστασία από κινδύνους που δεν θα περάσουν, καθώς είναι πλέον χρόνιοι.
Υπήρξαν βέβαια και στο παρελθόν μακρές δοκιμασίες που ήταν αφόρητες λόγω της διάρκειάς τους. Αν επιτρεπόταν μια σύγκριση ανάμεσα στην κατάστασή μας και στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, θα βασιζόταν σε αυτόν τον προσωρινό χαρακτήρα. Υπάρχουν «εκείνοι του 14», όπως έλεγε ο Ζενεβουά. Πίστευαν όμως ότι θα περνούσε γρήγορα. Πόσο πρέπει να εξεπλάγησαν όταν κράτησε τέσσερα χρόνια! Αν τους σκεφτούμε, μπορούμε να πούμε: «Είμαστε στο 1915». Αλλά δεν ζούμε έναν πόλεμο. Και πρέπει να σκεφτούμε διαφορετικά γύρω από αυτή την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που διαρκεί τόσο πολύ. Και αντιπαρατίθεται έτσι σε αυτό που έλεγε κάποιος Μπεργκσόν, τη ζωή μας, την ελευθερία μας. Μια «διάρκεια» μπορεί να σκοτώσει μια άλλη;
Πρέπει να αντισταθούμε, και μπορούμε. Γιατί γνωρίζουμε τις απαντήσεις και μπορούμε να τις ανακεφαλαιώσουμε σε δύο γενικά σημεία, που το δεύτερο εξακολουθεί να κυριαρχεί επί του πρώτου.
Η ιατρική δείχνει τον πρώτο δρόμο. Αλλά δεν φτάνει, και το βλέπουμε σήμερα καθαρά. Η ιατρική ηθική περνά από την κοινωνική επιλογή, σε μια άλλη κλίμακα, και δεν είναι μόνο οι γιατροί που επιλέγουν (ευτυχώς για κείνους), αλλά όλοι εμείς. ΟΙ θεωρητικοί της εξαίρεσης έχουν δίκιο σε ένα σημείο: η έκτακτη ανάγκη είναι πρώτα απ’ όλα πολιτική. Ζωτική, αλλά με την πολιτική έννοια του όρου. Δεν υπάρχει μόνο η «οικονομία» απέναντι στην υγεία. Αλλά και η δικαιοσύνη. Η δημοκρατία, το κοινωνικό και η αλληλεγγύη. Αυτή είναι η μόνη δυνατή διαρκής απάντηση.
Υπάρχει μια κατάσταση που θα διαρκέσει. Αυτό που δεν μπορεί να διαρκέσει είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος να την αντιμετωπίζουμε σε καθημερινή βάση. Είναι βέβαια καλύτερος από την άρνηση. Αλλά δεν είναι αρκετός. Μια άλλη κοινωνία δεν είναι μόνο δυνατή. Είναι επείγουσα.
(*) Ο Φρεντερίκ Βορμς είναι καθηγητής φιλοσοφίας στην Ėcole normale supérieure
(Πηγή: Libération)
MMH
