«Σε κηδεία ο τάφος ήταν τούνελ και απέδρασαν 12 άτομα». «Χωρίστηκαν οικογένειες, χωρίστηκαν φίλοι»… «Η γενική αντίδραση ήταν μια σοκαριστική παραλυσία». «Η απόδραση με το αερόστατο ήταν πολύ τολμηρή γιατί αν έπεφτα θα ήταν νεκρά 4 μικρά παιδιά»… «Ακολουθούσαν δύο βασικές αρχές της ψυχολογικής βίας. Απομόνωση και αποπροσανατολισμός». «Η Στάζι κατέγραφε τα πάντα. Κάποιοι κατέδιδαν την ίδια την οικογένειά τους».
Είναι μερικές από τις μαρτυρίες που καταγράφει ένα τηλεοπτικό οδοιπορικό με σπάνια ντοκουμέντα και μαρτυρίες που δίνει στη δημοσιότητα σήμερα το ΑΠΕ-ΜΠΕ με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 30 χρόνων από ένα γεγονός που συγκλόνισε τον κόσμο:
Την ιστορία του τείχους του Βερολίνου από την ανέγερση του τον Αύγουστο του 1961 ως και την πτώση του στις 9 Νοεμβρίου του 1989.
Το video καταγράφει τους λόγους που οικοδομήθηκε το Τείχος μετά τον αποκλεισμό του Βερολίνου που είχε αρχίσει το 1948, πολλές ανθρώπινες ιστορίες, τον τρόπο ζωής των ανατολικογερμανών κυρίως όμως τις εικόνες που συνθέτουν το παζλ γύρω από το γνωστότερο σύμβολο του Ψυχρού πολέμου και της διαίρεσης της Γερμανίας.
Το σενάριο και την σκηνοθεσία υπογράφει ο δημοσιογράφος του ΑΠΕ-ΜΠΕ Γιώργος Κουβαράς.
ΤΟ ΑΠΕ-ΜΠΕ συγκέντρωσε επίσης μέσα από την Ε.Ε ένα πλούσιο αρχειακό υλικό μέσα από την κάλυψη που έγινε την εποχή σε ιστορικά γεγονότα όπως το video που ακολουθεί όπου καταγράφεται η συγκέντρωση των κατοίκων του Βερολίνου πάνω στο Τείχος, η έξοδος με αυτοκίνητα από το διάσημο Check Point Charlie αλλά και η παρουσία στο Στρασβούργο στις 16 Μαϊου του 1990 του τότε Προέδρου της Γαλλίας Φρανσουά Μιττεράν και Γερμανού καγκελλάριου Χέλμουτ Κόλ.
Στις 20 Σεπτεμβρίου, η Ομοσπονδιακή Βουλή και η Βουλή των λαών εγκρίνουν τη Συνθήκη Ενοποίησης, η οποία υπεγράφη στο Ανατολικό Βερολίνο στις 31 Αυγούστου 20 με πλειοψηφία δύο τρίτων. Την 1η Οκτωβρίου, η ανατολική Γερμανία, που εγκατέλειψε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, έγινε πλήρως κυρίαρχη. Οι τετραμερείς συμμαχικές δυνάμεις στο Βερολίνο αναστέλλονται από τις 3 Οκτωβρίου. Την ίδια μέρα, στις 3 Οκτωβρίου τα μεσάνυχτα, ακούγεται ο γερμανικός ύμνος ενώ η γερμανική σημαία τέθηκε μπροστά στο Ράιχσταγκ στο Βερολίνο. Όλη η Ευρώπη γιορτάζει τη γερμανική επανένωση.
30 χρόνια από την πτώση του Τείχους, το Βερολίνο γιορτάζει με ένα τεράστιο υπαίθριο φεστιβάλ
Το Βερολίνο, επιστρατεύει την τέχνη και την τεχνολογία, την επιστήμη και την ιστορία, την νοσταλγία και την αισιοδοξία, αλλά πάνω από όλα την μόνιμη διάθεσή του για ξέφρενο γλέντι. Στόχος είναι να προσφέρει στους Γερμανούς και στους επισκέπτες του μια εμπειρία αντάξια των 30 χρόνων που συμπληρώνονται από την σημαντικότερη στιγμή της νεότερης ιστορίας του, την Πτώση του Τείχους που χώριζε στα δύο την πόλη, την Γερμανία — και τον κόσμο ολόκληρο.
Η πόλη, η οποία τον Νοέμβριο του 1989 έγινε μέσα σε μια νύχτα η σκηνή του τέλους του Ψυχρού Πολέμου, έχει μετατραπεί σε ένα μεγάλο υπαίθριο φεστιβάλ. Εκατοντάδες εκθέσεις, καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, ξεναγήσεις στα σημεία των γεγονότων και προβολές φιλοδοξούν να θυμίσουν στους παλιότερους και να τονίσουν στους νεότερους ότι η σημερινή «κανονικότητα» στην Γερμανία φάνταζε κάποτε αδιανόητη και ότι η ειρήνη και η ελευθερία κερδήθηκαν με μια σπουδαία –και ειρηνική– επανάσταση.
Το Βερολίνο είναι ούτως ή άλλως μια πόλη — ανοιχτή έκθεση. Η ιστορία του είναι ζωντανή και βρίσκεται παντού γύρω από τον επισκέπτη, που συχνά αισθάνεται ότι είναι κι αυτός κομμάτι της, πρωταγωνιστώντας σε ένα καλογυρισμένο φιλμ νουάρ, μέσα από γέφυρες κατασκόπων, απαγορευμένες γραμμές μετρό, εικόνες αντίστασης και ανθρώπινες ιστορίες. Αυτές τις μέρες η πόλη αφηγείται με όλους τους τρόπους την ιστορία της Πτώσης του Τείχους της. Επτά εκθέσεις έχουν στηθεί σε ισάριθμα σημεία-ορόσημα για τα γεγονότα της περιόδου 1989-1990:
Στην ιστορική Πύλη του Βρανδεμβούργου, το σύμβολο της διχοτόμησης της Γερμανίας και της Ευρώπης, έχει ήδη τοποθετηθεί η εντυπωσιακή εγκατάσταση «Οράματα εν κινήσει» του αμερικανού Πάτρικ Σερν — ένα «ιπτάμενο» δίχτυ μήκους άνω των 100μ που πλέχθηκε από 30.000 μηνύματα με ευχές, αναμνήσεις και ελπίδες ανθρώπων που είτε έζησαν τα γεγονότα είτε επηρεάστηκαν από αυτά. Η εγκατάσταση αποτελεί φόρο τιμής στους διαδηλωτές της ειρηνικής επανάστασης. Το ίδιο σημείο το Σάββατο το βράδυ θα γίνει για μια ακόμη φορά το επίκεντρο της γιορτής, με συναυλία της διάσημης Staatskapelle υπό την διεύθυνση του Ντάνιελ Μπάρενμπόιμ, ροκ μουσική και ζωντανές αφηγήσεις από τα γεγονότα του 1989. Αργότερα, ο DJ WestBam θα αναλάβει να μετατρέψει την Πύλη σε «European Club Night», σε ένα ξέφρενο πάρτι που θα επεκταθεί σε 27 κλαμπ του Βερολίνου.
Στην Αλεξάντερ Πλατς, το αλλοτινό κέντρο του ανατολικού Βερολίνου, σε ειδικές τρισδιάστατες προβολές, παρουσιάζονται ήδη οι μαζικές διαδηλώσεις στην Ανατολική Γερμανία, οι οποίες οδήγησαν στην Πτώση του Τείχους.
Λίγο πιο κάτω, στην έδρα του αρχηγείου της τρομερής Stasi, η πρόσοψη του κτιρίου θα γεμίσει εικόνες από τις διαμαρτυρίες κατά της μυστικής αστυνομίας του καθεστώτος.
Λίγο ανατολικότερα, η Εκκλησία της Γεσθημανής, όπου βρήκαν καταφύγιο οι αντικαθεστωτικοί το 1989, υπενθυμίζει με προβολές, διαλέξεις και συζητήσεις με τους πρωταγωνιστές, τον ρόλο της στην ειρηνική επανάσταση. Χθες μάλιστα φιλοξένησε συναυλία της Πάτι Σμιθ, με τίτλο «Tα τείχη θα πέσουν».
Το δυτικό Βερολίνο, το οποίο όσο η πόλη ήταν μοιρασμένη ζούσε σε ένα ιδιότυπο καθεστώς ελευθερίας και φόβου, θα φιλοξενήσει στην κοσμοπολίτικη λεωφόρο Kurfuerstendamm αφηγήσεις οικογενειών που έζησαν για χρόνια στις δυο πλευρές του Τείχους και επανενώθηκαν στις 9 Νοεμβρίου του 1989.
Το Παλάτι της Δημοκρατίας, στην Σλοσπλατς, η έδρα του κοινοβουλίου της ΛΔΓ, έγινε το «θέατρο» των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας των Ανατολικογερμανών από τον Οκτώβριο του 1989, μέχρι και τις 4 Νοεμβρίου, οπότε και πραγματοποιήθηκε εκεί η μαζικότερη διαδήλωση στην ιστορία της χώρας. Φέτος, οι εκδηλώσεις στο σημείο είναι αφιερωμένες στις πρώτες ελεύθερες εκλογές στην ΛΔΓ, τον Μάρτιο του 1990.
Η East Side Gallery, το μεγαλύτερο κομμάτι του Τείχους που στέκει ακόμη στην ανατολική όχθη του ποταμού Σπρεε, μετατράπηκε το 1990 σε έναν μεγάλο καμβά για καλλιτέχνες από 21 χώρες, οι οποίοι ζωγράφισαν 106 θέματα ειρήνης, φιλίας, αγώνα και αισιοδοξίας. Σήμερα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του Βερολίνου και στον φετινό εορτασμό θα συμμετάσχει με ειδικές τρισδιάστατες προβολές προσωπικών μαρτυριών των χιλιάδων πρωταγωνιστών των γεγονότων.
Στόχος των διοργανωτών είναι να τιμήσει τα θύματα του καθεστώτος της Ανατολικής Γερμανίας, αλλά και να δώσει στους επισκέπτες μια όσο το δυνατόν ακριβέστερη εμπειρία από τα γεγονότα της ειρηνικής επανάστασης. Ιδιαίτερη βαρύτητα αποδίδεται ταυτόχρονα στην ανάγκη η γενιά που μεγάλωσε στο ελεύθερο Βερολίνο να κατανοήσει πώς ήταν η ζωή στην πόλη πριν από το 1989. Για αυτόν τον σκοπό έχει δημιουργηθεί η εφαρμογή «MauAR», η οποία βάζει τον χρήστη στις «πραγματικές» συνθήκες του μοιρασμένου Βερολίνου.
9 Νοεμβρίου 1989: η ημέρα που άλλαξε η όψη του κόσμου
Ο Γκίντερ Σαμπόφσκι φοράει τα γυαλιά του, διστάζει, ψάχνει στις χειρόγραφες σημειώσεις του. Μοιάζει να προσπαθεί να καταλάβει αυτό που διαβάζει, μετά απαντά: «Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, αυτό τίθεται σε ισχύ αμέσως, χωρίς καθυστέρηση…».
Η βόμβα έπεσε. Είναι γύρω στις 7 μ.μ. της 9ης Νοεμβρίου 1989.
Μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του κομμουνιστικού κόμματος της Ανατολικής Γερμανίας, αρμόδιος για την ενημέρωση, αυτό το μέλος του πρώτου κύκλου της ηγεσίας της «Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας» (ΓΛΔ) μόλις ανακοίνωσε, σαν να μην συμβαίνει τίποτε, μπροστά σε δεκάδες κατάπληκτους δημοσιογράφους, το άνοιγμα του Τείχους του Βερολίνου.
Μοιάζει να το κάνει εν παρόδω, στο τέλος μιας συνέντευξης Τύπου και απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με τις προϋποθέσεις για την έξοδο των πολιτών από την επικράτεια.
Και δεν θα υπάρξει επιστροφή.
Όμως τριάντα χρόνια μετά, η συζήτηση εξακολουθεί να μαίνεται: η ξαφνική πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ως προοίμιο εκείνης του ολόκληρου του κομμουνιστικού μπλοκ, ήταν άραγε ένα ατύχημα της Ιστορίας; Το προϊόν μιας παρεξήγησης ενός κακά προετοιμασμένου υψηλόβαθμου στελέχους ή μια υπολογισμένη κίνηση εκ μέρους μιας ανατολικογερμανικής δικτατορίας που έπνεε τα λοίσθια;
Ένα περικυκλωμένο καθεστώς
Στους διαδρόμους της εξουσίας στο Ανατολικό Βερολίνο, μέσα στις πολυτελείς επαύλεις του Βάντλιτς όπου κατοικούν οι απαράτσικ του «Κράτους των εργατών και των αγροτών», στο βόρειο τμήμα της πόλης, η ατμόσφαιρα είναι βαριά εδώ και εβδομάδες. Πώς μπορεί να σωθεί η κατάσταση;
Ο πληθυσμός, φυλακισμένος από το 1961 πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα, ψηφίζει πλέον «με τα πόδια του»: από τον Αύγουστο 1989, φθάνει στη Δυτική Γερμανία περνώντας από άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ όπως η Ουγγαρία ή η Τσεχοσλοβακία, οι οποίες κάνουν όλο και περισσότερο τα στραβά μάτια.
Παράλληλα, από την αρχή Σεπτεμβρίου, εκατοντάδες χιλιάδες Ανατολικογερμανοί διαδηλώνουν κάθε εβδομάδα σε πολλές πόλεις εναντίον του καθεστώτος φωνάζοντας «Είμαστε ο λαός!» και «Θέλουμε να βγούμε!».
Η κρίση φθάνει σε παροξυσμό. Και η ΓΛΔ δεν υπάρχει περίπτωση να υπολογίζει σε κάποια επέμβαση του σοβιετικού Μεγάλου Αδελφού.
Προειδοποίηση και Γκορμπατσόφ
Στη Μόσχα, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ μιλάει μόνο για «περεστρόικα» και «γκλάσνοστ».
Μάλιστα στις αρχές Οκτωβρίου ο σοβιετικός ηγέτης απηύθυνε στον ισχυρό άνδρα της Ανατολικής Γερμανίας, τον Έριχ Χονεκερ, την εξής προφητική προειδοποίηση: «Η ζωή τιμωρεί αυτούς που καθυστερούν».
Ο Χόνεκερ φεύγει μερικές ημέρες αργότερα, στις 18 Οκτωβρίου. Ο ηγέτης αυτός, ο οποίος πριν από μερικούς μόλις μήνες είχε χειροκροτήσει την Κίνα για «τη συντριβή της αντεπαναστατικής εξέγερσης» στην πλατεία Τιενανμέν, παραμερίζεται προς όφελος του Έγκον Κρεντς.
Αυτός ο τελευταίος, ο οποίος εμφανίζεται ακόμη πιο μετριοπαθής, θέλει να σώσει τη χώρα με μερικές μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα με μια απελευθέρωση των ταξιδιών με χορήγηση βίζας εξόδου χωρίς προϋποθέσεις.
Ένα λάθος;
Και έτσι ο Γκίντερ Σαμπόφσκι αναλαμβάνει το βράδυ της 9ης Νοεμβρίου 1989 την αποστολή να ανακοινώσει απ’ ευθείας από την τηλεόραση τα μέτρα χαλάρωσης που είχαν αποφασισθεί την ίδια ημέρα σε κλειστή επιτροπή. Οι εκδοχές για ό,τι ακολούθησε διαφέρουν.
Ο Έγκον Κρεντς είναι μέχρι σήμερα εξοργισμένος με τον Γκίντερ Σαμπόφσκι, τον οποίο κατηγορεί ότι επέσπευσε το τέλος της ΓΛΔ ανακοινώνοντας με δική του πρωτοβουλία ότι η δυνατότητα εξόδου από τη χώρα ισχύει «άμεσα» .
«Ήταν η χειρότερη νύχτα της ύπαρξής μου», είπε σε πρόσφατη συνέντευξη στο BBC, «δεν θα ήθελα σε καμιά περίπτωση να την ξαναζήσω».
Ο «υπουργός» Ενημέρωσης όφειλε κατ’ αυτόν να παραμείνει στην ανάγνωση μιας ανακοίνωσης που ανήγγελλε την απελευθέρωση των ταξιδιών από την επομένη το πρωί. Η ιδέα ήταν να επιτραπούν ελεγχόμενες έξοδοι με υποχρεωτική βίζα και να διατηρηθούν συνοριακές εγκαταστάσεις, και όχι να πέσει ξαφνικά το Τείχος. Και εν τέλει η χώρα και το Σιδηρούν Παραπέτασμα.
Επρόκειτο λοιπόν για ένα σφάλμα κρίσης υπό πίεση; Ή για υπολογισμένη κίνηση; Μέχρι τον θάνατό του το 2015, σε ηλικία 86 ετών, ο Γκίντερ Σαμπόφσκι ουδέποτε απάντησε ξεκάθαρα στην ερώτηση.
«Να σωθεί η ΓΛΔ»
«Κανένας πια δεν μπορούσε να σταματήσει την κίνηση η οποία άρχισε με την ανακοίνωσή μου», είχε πει απλώς, επιδιώκοντας να εμφανισθεί εκ των υστέρων ως ένθερμος μεταρρυθμιστής.
Σύμφωνα με την εκδοχή του, το άνοιγμα των συνόρων επιβλήθηκε «με το άγριο» στις 9 Νοεμβρίου 1989 στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος, στην οποία κυριαρχούσε μια οπισθοφυλακή κληρονόμων του σταλινισμού, από έναν μικρό κύκλο μεταρρυθμιστών.
«Καταλήξαμε στο συμπέρασμα πως, αν θέλουμε να σώσουμε τη ΓΛΔ, έπρεπε να αφήσουμε να φύγουν οι άνθρωποι που ήθελαν να διαφύγουν», αφηγήθηκε ο Σαμπόφσκι το 2009 στην εφημερίδα TAZ.
Ωστόσο ο ανατολικογερμανός πρώην αντιπολιτευόμενος και μελλοντικός πρόεδρος του γερμανικού κοινοβουλίου Βόλφγκανγκ Τίρσε είναι πεπεισμένος πως ο Γκίντερ Σαμπόφσκι είχε ξεπερασθεί από τα γεγονότα.
«Δεν πιστεύω πως είχε αντιληφθεί τι θα συνέβαινε. Αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι ετοιμαζόταν σχετικά με την ελευθερία των ταξιδιών διότι το κομμουνιστικο κόμμα ήθελε να σηκώσει το καπάκι για να μειωθεί η πίεση. Όμως ο Σαμπόφσκι δεν είχε καταλάβει πως το καπάκι θα έφευγε εντελώς», είπε στον δημόσιο ραδιοσταθμό.
Κατάπληξη
Σε κάθε περίπτωση το αποτέλεσμα κατέλαβε το καθεστώς εξαπίνης και άλλαξε τα διεθνή δεδομένα έπειτα από περισσότερο από 40 χρόνια Ψυχρού Πολέμου.
Αφού άκουσαν το μήνυμα στο ραδιόφωνο, την τηλεόραση ή από στόμα σε στόμα, χιλιάδες Ανατολικογερμανοί συγκεντρώθηκαν στη διάρκεια της βραδιάς και της νύκτας στα μεθοριακά φυλάκια.
Στην αρχή επιφυλακτικοί, δύσπιστοι, εγκαρδιώθηκαν στη συνέχεια, με τις προτροπές και των κατοίκων του Δυτικού Βερολίνου που ήδη γιόρταζαν από την άλλη πλευρά.
Μπροστά στο πλήθος που μεγαλώνει, τα περάσματα σύντομα ανοίγουν. Το πρώτο που σήκωσε τις μπάρες στο Ανατολικό Βερολίνο ήταν αυτό της Μπόρνχολμερ Στράσε.
Ανάμεσα στους κατοίκους του Ανατολικού Βερολίνου που συνωστίζονταν σ’ αυτό το σημείο περιμένοντας, χωρίς να το πολυπιστεύουν, να περάσουν στη Δύση, ήταν και κάποια… Άγγελα Μέρκελ.
Είναι κάτοικος της συνοικίας και μόλις που βγήκε από τη σάουνα. «Ήμασταν άναυδοι και χαρούμενοι», λέει στο ARD. Είναι τότε ερευνήτρια στη Χημεία στην Ακαδημία Επιστημών της ΓΛΔ και θα πάει να γιορτάσει μετρημένα τη βραδιά με «ένα κουτάκι μπύρα» σε φίλους στη δύση, πριν επιστρέψει.
«Η υποδοχή στο Δυτικό Βερολίνο ήταν πολύ πολύ θερμή», θυμάται.
Σύντομα ανοίγουν τα μεθοριακά περάσματα της Invalidenstrasse και του περίφημου Checkpoint Charlie. Ξεπερασμένοι από τα γεγονότα, οι περισσότεροι χωρίς να έχουν ακόμη ενημερωθεί για τις αποφάσεις του κόμματος, οι τελωνειακοί σε πολλές περιπτώσεις παύουν να τηρούν τις τυπικές διαδικασίες. Η αστυνομία υποχωρεί. «Τα έχουμε εξίσου χαμένα με εσάς», λέει ένας συνοριακός φρουρός σε μια Βερολινέζα.
«Είναι τρελό αυτό που συμβαίνει!»
Στο γερμανικό κοινοβούλιο, που βρισκόταν ακόμη στην «προσωρινή πρωτεύουσα», τη Βόννη, οι βουλευτές είχαν καταλάβει ήδη από τις 8 μμ το μέγεθος του σεισμού. Διακόπτουν τη συνεδρίασή τους και ψέλνουν αυθόρμητα τον εθνικό ύμνο. Κάτι πρωτοφανές. Ο πρώην καγκελάριος Βίλι Μπραντ, πατέρας της Οστπολιτίκ, της προσέγγισης με τον ανατολικό συνασπισμό, έχει δάκρυα στα μάτια.
Στις 22:40, ο σταρ παρουσιαστής του βραδινού δελτίου ειδήσεων της δυτικογερμανικής τηλεόρασης, ο Χανς-Γιόαχιμ Φρίντριχς, ανακοινώνει σε τίτλο: «Το Ανατολικό Βερολίνο ανοίγει το Τείχος». Το θέμα έχει τελειώσει.
«Το Τείχος του Βερολίνου δεν διαιρεί πλέον τίποτε», γράφουν εκείνη τη νύκτα οι δημοσιογράφοι του Γαλλικού Πρακτορείου, όλοι πολύ συγκινημένοι και έχοντας συνείδηση ότι γίνονται μάρτυρες της εξέλιξης της Ιστορίας.
Εκείνη την τρελή νύχτα, οι Βερολινέζοι, της Ανατολής όπως και της Δύσης, σκαρφαλώνουν στο Τείχος μπροστά από την Πύλη του Βραδεμβούργου, σύμβολο της διαίρεσης της πόλης. Μερικοί βγάζουν τα πρώτα σφυριά για να επιτεθούν σ’ αυτόν τον μήκους 160 χιλιομέτρων μαντρότοιχο από μπετόν.
Παντού οι ίδιες σκηνές ενθουσιασμού που θα κάνουν τον γύρο του κόσμου, αγκαλιές και φιλιά, το αντάμωμα ενός λαού που ήταν χωρισμένος από το τέλος του πολέμου. «Είναι τρελό αυτό που συμβαίνει!», λένε.
Και ο Γκίντερ Σαμπόφσκι; Για τον αγγελιαφόρο του ανοίγματος του Τείχους, η Ιστορία τελειώνει άσχημα: μια καταδίκη σε τρία χρόνια φυλάκιση το 1997 για την εκτέλεση Ανατολικογερμανών που είχαν επιχειρήσει να περάσουν το Τείχος το Βερολίνου.
30 χρόνια από την πτώση του Τείχους: το ηράκλειο έργο της αποκατάστασης των αρχείων της Stasi
Η Μπάρμπαρα Πένις περνά τον περισσότερο χρόνο της φτιάχνοντας παζλ. Ή μάλλον ενώνοντας ένα βουνό από κομματάκια εγγράφων που κατέστρεψε η Stasi όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου.
Πρώην βιβλιοδέτις, συμμετέχει σε μία ομάδα δέκα ατόμων που αποκαθιστά αναφορές παρακολούθησης, προσωπικές επιστολές, πολιτικά έγγραφα που η Stasi, η περιώνυμη μυστική αστυνομία της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας είχε συγκεντρώσει και στην συνέχεια προσπάθησε απελπισμένα να καταστρέψει για να τα σβήσει από την ιστορική μνήμη, όταν κατέρρευσε το κομμουνιστικό καθεστώς, πριν από 30 χρόνια.
Οταν το Τείχος του Βερολίνου πέφτει στις 9 Νοεμβρίου 1989, η Stasi στήνει μία επιχείρηση εξαφάνισης αρχείων, δουλεύοντας με φρενήρεις ρυθμούς τους καταστροφείς εγγράφων. Οταν οι συσκευές χαλούν λόγω του φόρτου εργασίας, τα μέλη της Stasi αναγκάζονται να συνεχίσουν σκίζοντας με τα χέρια βουνά εγγράφων για να τα μετατρέψουν στην συνέχεια σε χαρτοπολτό ή να τα κάψουν.
Αλλά στις 15 Ιανουαρίου 1990, «επιτροπές πολιτών» εισβάλλουν στα γραφεία της Stasi, ανάμεσά τους και στην έδρα της μυστικής αστυνομίας στο Ανατολικό Βερολίνο, και κατάσχουν εκατομμύρια φακέλους και 16.000 σάκους με σκισμένα έγγραφα.
«Έργο ντετέκτιβ»
Τρεις δεκαετίες αργότερα, μυστικά συνεχίζουν να αναδύονται από τα αρχεία, χάρη στην Μπάρμπαρα Πένις και τους συναδέλφους της.
«Μ΄αρέσει να φτιάχνω παζλ και αυτή η έρευνα είναι λίγο σαν δουλειά ντετέκτιβ», εξηγεί η Ανατολικογερμανίδα. «Και επίσης είναι απελευθερωτικό να μπορείς να συγκεντρώσεις ό,τι καταστράφηκε εδώ και 30 χρόνια. Διότι ξέρω ότι το υλικό αυτό θα μελετηθεί στη συνέχεια από έναν ειδικό και θα μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε το παρελθόν».
Το υπουργείο Κρατικής Ασφαλείας είχε την έδρα του στο Ανατολικό Βερολίνο και ήταν γνωστό ως Stasi. Υπήρξε ένα από τα αποτελεσματικότερα όργανα καταστολής κατά την διάρκεια των σαράντα ετών της ύπαρξής του. Απασχολούσε κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου περισσότερα από 270.000 άτομα- ανάμεσά τους πολλούς πληροφοριοδότες από τον πληθυσμό- πράγμα που κατέστησε την ανατολικογερμανική κοινωνία την πιο στενά παρακολουθούμενη του ανατολικού μπλοκ.
Χιλιάδες πράκτορες αποκαλύφθηκαν όταν τα αρχεία της Stasi τέθηκαν στην διάθεση του κοινού τα χρόνια που ακολούθησαν την γερμανική επανένωση το 1990.
Πολλοί Ανατολικογερμανοί έμαθαν με τον τρόπο αυτόν ότι φίλοι, αλλά και μέλη της οικογένειάς τους, υπήρξαν «ανεπίσημοι συνεργάτες» της Stasi.
Ενώνοντας μικρά κομμάτια χαρτιού, κρατώντας τα στην θέση τους με πρες παπιέ πριν τα κολλήσει όλα μαζί, η Μπάρμπαρα Πένις τονίζει ότι το κλειδί στην δουλειά της είναι όχι μόνο η υπομονή, αλλά κυρίως «η τεράστια υπευθυνότητα».
Ανάμεσα στα προσωπικά έγγραφα που κατόρθωσε να ανασυνθέσει υπάρχει μία επιστολή που γράφτηκε από μία μητέρα που παρακαλούσε την Stasi να απελευθερώσει τον γιο της. «Αυτό έγινε πριν από κάμποσα χρόνια και με συγκίνησε πολύ».
«Ξεπερασμένη τεχνολογία»
Από την αρχή της επιχείρησης αποκατάστασης, το 1995, 500 σάκοι με κομματάκια χαρτιού, που ισοδυναμούν με 1,5 εκατομμύριο σελίδες, έχουν ανασυντεθεί.
Οι αρχειοθέτες έχουν έρθει αντιμέτωποι με εκρηκτικές αποκαλύψεις, όπως τα έγγραφα που αποδεικνύουν το οργανωμένο από το καθεστώς ντοπάρισμα των αθλητών. Αλλα έγγραφα θα μείνουν κρυμμένα επί χρόνια: ένας άνθρωπος χρειάζεται κατά μέσον όριο 18 μήνες για να αποκαταστήσει έναν σάκο με κομματάκια εγγράφων, σύμφωνα με το Αντρέας Λόντερ, επικεφαλής της ομάδας.
Κάθε σάκος περιέχει κομματάκια που αντιστοιχούν σε 2.500 έως 3.500 σελίδες. Και μένουν συνολικά 55 εκατομμύρια σελίδες για αποκατάσταση.
Το 2013, η χρησιμοποίηση νέας τεχνολογίας δημιούργησε ελπίδες. Ομως το e-Puzzler που δημιουργήθηκε από το ερευνητικό ινστιτούτο Fraunhofer IPK αποδείχθηκε ανίκανο να διαχειρισθεί τις εκατοντάδες χιλιάδες κομμάτια χαρτιού.
Μία νέα συσκευή βρίσκεται στο στάδιο της κατασκευής. Οι αρχειοθέτες ελπίζουν ότι θα είναι λειτουργική τα επόμενα χρόνια.
Η Ούτε Μισάλσκι, που εποπτεύει το ηράκλειο έργο, παραδέχεται ότι δεν μπορεί να προβλέψει εάν όλα τα κομματάκια του χαρτιού θα αποκατασταθούν κάποτε. Η ίδια έχει θέσει ως προτεραιότητα την αποκατάσταση των εγγράφων «που περιέχουν πληροφορίες για πρόσωπα που παρακολουθούσε η Stasi».
«Για πολλούς ανθρώπους, η ανασύνθεση αυτών των εγγράφων είναι ακόμη πολύ σημαντική για την ηθική τους αποκατάσταση».
30 Χρόνια από την πτώση του Τείχους: «…Και ξαφνικά, άνοιξαν την μπάρα!»
«Και ξαφνικά, άνοιξαν την μπάρα! Ολοι άρχισαν να τρέχουν! Κι εγώ μαζί». Το βράδυ της 9ης Νοεμβρίου 1989, ο Αντρέας Φάλγκε ήταν ένας από τους πρώτους Ανατολικοβερολινέζους που πέρασε στη Δύση.
Αποσβολωμένος, αυτόπτης μάρτυρας, παρασύρθηκε στη δίνη της Ιστορίας και περιγράφει με βερολινέζικο σαρκασμό το άνοιγμα του πρώτου σημείου διέλευσης από τους ανατολικογερμανούς φρουρούς, παρασυρμένους από μεγάλο πλήθος που φώναζε: «Ανοίξτε την πύλη!».
«Υπήρχε μία ανθρώπινη πλημμυρίδα», που κατευθυνόταν προς το συνοριακό πέρασμα της Μπορνχόλμερ Στράσε λέγοντας ο ένας στον άλλο: «Ακουσες τα νέα;», διηγείται ο Αντρέας Φάλγκε στο σημείο όπου βρισκόταν πριν από 30 χρόνια.
«Το νέο» ήταν μία ανακοίνωση που είχε γίνει νωρίς το βράδυ από έναν αξιωματούχο του κομμουνιστικού καθεστώτος που έπνεε τα λοίσθια. Οι Ανατολικογερμανοί είχαν πλέον την άδεια να ταξιδέψουν στην Δύση.
Ο Αντρέας Φάλγκε, τότε τεχνικός σε σινεμά, κοιτάζει όπως και πολλοί συμπολίτες του την κρατική τηλεόραση να μεταδίδει…ένα ποδοσφαιρικό ματς του γερμανικού κυπέλλου.
Ομως, κατά τις 22.40, ο παρουσιαστής του δελτίου ειδήσεων ανακοινώνει το άνοιγμα των συνόρων που χωρίζουν εδώ και 28 χρόνια του Βερολινέζους του ανατολικού και του δυτικού τομέα.
Ο Αντρέας Φάλγκε πετάγεται από τη θέση του. «Δεν είχα την παραμικρή ιδέα αν τα σύνορα είχαν ήδη ανοίξει ή όχι. Ωπ, έφυγα: βάζω το δερμάτινο μπουφάν μου, παίρνω τα χαρτιά μου, 100 μάρκα και έναν χάρτη του Δυτικού Βερολίνου».
Και νάτος στην Μπορνχόλμερ Στράσε μαζί με εκατοντάδες άλλους περίεργους, μπροστά στους βλοσυρούς ανατολικογερμανούς φρουρούς. «Ελεγα: “Ω Θεέ μου, κι αν όλο αυτό στραβώσει! Είχα τα μάτια μου ανοικτά για την περίπτωση που κάποιος από αυτούς θα έβγαζε περίστροφο», θυμάται.
«Και ξαφνικά, άνοιξαν την μπάρα! Ολοι άρχισαν να τρέχουν! Κι εγώ μαζί», συνεχίζει ο Αντρέας Φάλγκε. Είναι σχεδόν 23.30 και το Τείχος του Βερολίνου έχει πέσει.
Παραζαλισμένος, περπατά επάνω στην γέφυρα και τελικά διακρίνει δύο δυτικογερμανούς αστυνομικούς. «Εκείνη την στιγμή το συνειδητοποίησα: Ω μαλάκα, είμαι στη Δύση!».
Η νυκτερινή περιπέτεια μόλις είχε αρχίσει. Η πρώτη του επαφή με την Δύση είναι ένα συνοικιακό μπιστρό, όπου μέσα στους πυκνούς καπνούς των τσιγάρων οι θαμώνες ξαναφτιάχνουν τον κόσμο για όσο διαρκεί ένα ποτήρι μπύρας.
«Ανοιξα την πόρτα και είπα: “Σούπερ. Αυτό είναι. Η Δύση και τα φώτα της…».
Το 1989, δεν υπάρχουν ούτε ειδοποιήσεις στα smartphones ούτε μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να διαδώσουν την πληροφορία με την ταχύτητα του ήχου. Οι περισσότεροι άνθρωποι με τους οποίους διασταυρώνεται αγνοούν μέχρι εκείνη την στιγμή τι έχει γίνει.
«Μα πού είσαι;»
Αυτός ο παθιασμένος με την μουσική και το σινεμά Ανατολικοβερολινέζος, που δεν σκέφτηκε ποτέ να διαφύγει από την Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας , αλλά έχει φίλους στην Δύση, δεν έχει άλλο στο μυαλό του: θέλει να επισκεφθεί τους φίλους, που μέχρι τότε εκείνοι έρχονταν να τον επισκεφθούν στον ανατολικό τομέα της πόλης τους, από την άλλη πλευρά του Τείχους.
Από το μπαρ, τηλεφωνεί στον φίλο του Βόλφγκανγκ. «Μου λέει ότι χαίρεται που μ΄ακούει. Του λέω: “Σταμάτα να μιλάς και έλα να με πάρεις”. Στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής πέφτει σιωπή. “Να σε πάρω; Μα πού είσαι;”».
Ο Αντρέας Φάλγκε του εξηγεί ότι βρίσκεται στην συνοικία Βέντινγκ, στον δυτικό τομέα. «Τι σημαίνει είσαι στο Βέντινγκ;», τον ρωτά ο φίλος του. «Του λέω: ε, μόλις άνοιξαν το Τείχος». Και τότε, ακούω: «Ω ρε π…!».
Από το παράθυρο του ταξί που τον πηγαίνει στον φίλο του, βλέπει να περνά μία πόλη όχι πολύ διαφορετική από την δική του, με την εξαίρεση «των φωτισμένων με νέο μαγαζιών» και των εξωφρενικών τιμών τους.
Ακολουθεί μία λευκή νύκτα με πολύ ποτό σε ένα μπαρ και στο διαμέρισμα του Βόλφγκανγκ, όπου όταν επιστρέφουν οι συγκάτοικοί του αποσβολωμένοι βρίσκουν το Αντρέας Φάλγκε «να κάθεται στον καναπέ με μία Beck’s στο χέρι».
Την επομένη, επιστρέφει το Ανατολικό Βερολίνο για να εργασθεί στο σινεμά. «Ο μόνος που βρισκόταν εκεί ήταν το αφεντικό μου». Εργαζόμενοι και πελάτες είχαν πάει στην Δύση.
«Οπότε, κλείσαμε το Babylon. Πήγαμε να γιορτάσουμε την πτώση του Τείχους στην καντίνα του Volksbuhne», του περίφημου αβανγκάρντ θεάτρου που βρισκόταν ακριβώς απέναντι.
30 Χρόνια από την Πτώση του Τείχους: πέντε πράγματα για το Σιδηρούν Παραπέτασμα
Το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» ορίζει τον χωρισμό, πρώτα ιδεολογικό και στην συνέχεια φυσικό, της Ευρώπης την επομένη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ανάμεσα στην ζώνη της σοβιετικής επιρροής, στην ανατολική Ευρώπη, και τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Αυτό το φράγμα πέφτει το 1989 με το Τείχος του Βερολίνου.
Από πού προέρχεται η έκφραση;
Η μεταφορά χρησιμοποιήθηκε από τον Ουίνστον Τσόρτσιλ. «Από το Στετίν στην Βαλτική μέχρι την Τεργέστη στην Αδριατική, ένα σιδηρούν παραπέτασμα έχει επιπέσει στην ήπειρο», δήλωσε στις 5 Μαρτίου 1946, σε ομιλία του στις ΗΠΑ.
Η πατρότητα της έκφρασης αποδίδεται στον ρώσο συγγραφέα Βασίλι Ροζάνοφ, που την χρησιμοποίησε το 1918 για την επανάσταση των μπολσεβίκων στον βιβλίο του «Η Αποκάλυψη της Εποχής μας»: «Με κλαγγές, με κρότους και τριγμούς, ένα σιδηρούν παραπέτασμα πέφτει στην ιστορία της Ρωσίας».
Σύνορο ιδεολογικό και, έπειτα, φυσικό
Το σύνορο αυτό ανάμεσα στην κομμουνιστική Ευρώπη και την Δύση, σχεδιασμένο από την σοβιετική ηγεσία για να τεθεί φραγμός στην δυτική ιδεολογία, υλοποιήθηκε σταδιακά για να μειωθεί η διαφυγή πολιτών προς την Δύση.
Το παραπέτασμα υψώνεται, από το 1949, από την Ουγγαρία και στην συνέχεια από τις άλλες χώρες του κομμουνιστικού μπλοκ. Αποτελείται από συρματοπλέγματα, τάφρους, τσιμεντένιες οχυρώσεις, συστήματα συναγερμού, αυτόματης ενεργοποίησης όπλων, νάρκες, σε μήκος πολλών χιλιάδων χιλιομέτρων.
Το Τείχος του Βερολίνου
Στην Ανατολική Γερμανία, η κομμουνιστική ηγεσία θεσπίζει το 1952 ζώνη απαγόρευσης πλάτους δέκα μέτρων κατά μήκος των συνόρων με την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, με συρματοπλέγματα και φυλάκια.
Ωστόσο, ένα κενό παραμένει: το Βερολίνο, χωρισμένο σε δύο τομείς, ο ένας υπό σοβιετικό, ο άλλος υπό δυτικό έλεγχο. Ανάμεσα στους δύο τομείς μπορεί κανείς να κυκλοφορεί χωρίς πολύ μεγάλη δυσκολία. Περί τα τρία εκατομμύρια άτομα καταφέρνουν να καταφύγουν στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας μέσω του Δυτικού Βερολίνου ανάμεσα στο 1952 και το 1961, αδειάζοντας την Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας από ζωτικές δυνάμεις.
Το ανατολικογερμανικό καθεστώς αποσπά το 1961 την συμφωνία της Μόσχας για την κατασκευή του Τείχους του Βερολίνου, που παρουσιάζεται ως «αντιφασιστικός φραγμός».
Το Τείχος, το οποίο συνοδεύεται στην ανατολική του πλευρά από «ουδέτερη ζώνη», έχει μήκος 155 χιλιόμετρα (τα 43 χιλιόμετρα κόβουν το Βερολίνο στα δύο και τα 112 χιλιόμετρα χωρίζουν απομονώνουν τον θύλακα του δυτικού Βερολίνου από το έδαφος της Λαoκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Αποτελείται από οπλισμένο σκυρόδεμα και από τμήματα μεταλλικού φράκτη.
Το επικίνδυνο πέρασμα στην Δύση
Η διαμονή στην Δύση των πολιτών της Ανατολικής Ευρώπης δεν επιτρεπόταν παρά υπό αυστηρούς όρους.
Οσοι ήθελαν να διαφύγουν, διέτρεχαν μεγάλο κίνδυνο. Περί τα 600 έως 700 άτομα, σύμφωνα με τους ιστορικούς, έχασαν την ζωή τους στην προσπάθειά τους να διαφύγουν από το ανατολικογερμανικό καθεστώς.
Μόνο στο Τείχος του Βερολίνου, 100 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους στην προσπάθειά τους να διαφύγουν. Ωστόσο, περί τους 5.000 άνθρωποι τα κατάφεραν χρησιμοποιώντας ευφάνταστους τρόπους. Ετσι, μία οικογένεια πέρασε το Τείχος από στέγη κτιρίου με «flying fox» που κατέληγε σε ομάδα φίλων που περίμενε από την άλλη πλευρά του Τείχους. Αλλοι διέφυγαν κολυμπώντας στο ποταμό Σπρεε, από τούνελ ή κρυμμένοι σε αυτοκίνητα.
1989, η πτώση
Τον Μάιο 1989, η Ουγγαρία αποφασίζει να ανοίξει τα σύνορα με την Αυστρία, δημιουργώντας το πρώτο ρήγμα στο Σιδηρούν Παραπέτασμα. Στις 19 Αυγούστου, περισσότεροι από 600 Ανατολικογερμανοί, που βρίσκονταν σε διακοπές στην Ουγγαρία, εκμεταλλεύονται το άνοιγμα ενός σημείου διέλευσης με την Αυστρία, με την ευκαιρία ενός πανευρωπαϊκού πιν-νικ για να διαφύγουν στην Δύση. Είναι η πρώτη μαζική έξοδος από το 1961.
Τα κομμουνιστικά καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης αρχίζουν να πέφτουν και η ΕΣΣΔ, υπό την ηγεσία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, δεν επεμβαίνει. Η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας συγκλονίζεται από πρωτοφανείς διαδηλώσεις.
Στις 9 Νοεμβρίου, υψηλόβαθμος αξιωματούχος της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας αιφνιδιάζεται όταν ερωτάται για την ημερομηνία της έναρξης ισχύος των νέων δικαιωμάτων κίνησης των πολιτών της χώρας. «Καθ΄όσον γνωρίζω, άμεσα…», απαντά, ψελλίζοντας, στους δημοσιογράφους.
Η απάντησή του δίνει το έναυσμα και χιλιάδες πολίτες του Ανατολικού Βερολίνου κατευθύνονται προς τα φυλάκια, όπου αιφνιδιασμένοι οι φρουροί σηκώνουν τελικά τις μπάρες.
Κατά την διάρκεια εκείνης της νύκτας, οι Βερολινέζοι γιορτάζουν. Σκαρφαλωμένοι στο Τείχος αρχίζουν να το καταστρέφουν με αξίνες, σφυριά και βαριοπούλες. Στα δύο χρόνια που ακολουθούν έρχεται και η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης.
Το Βερολίνο γιορτάζει(;) την 30ή επέτειο από την Πτώση του Τείχους
Το Βερολίνο γιορτάζει τα 30 χρόνια από την Πτώση του Τείχους του. Χιλιάδες εκδηλώσεις, παραστάσεις, ξεναγήσεις, εκθέσεις, καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις υποδέχονται ήδη τους επισκέπτες που εκτιμάται ότι θα ξεπεράσουν το ένα εκατομμύριο. Η αφορμή για γιορτή είναι σοβαρή και αδιαμφισβήτητη. Η διάθεση; Όχι τόσο…
Οι Βερολινέζοι έζησαν για χρόνια στον απόηχο και την δυναμική της πτώσης του Τείχους που χώριζε την πόλη τους –και τον κόσμο– στα δύο. Μια πόλη περιορισμών και απαγορεύσεων εξελίχθηκε μέσα σε τριάντα χρόνια σε κέντρο ελεύθερης έκφρασης, καλλιτεχνικής δημιουργίας, καινοτομίας, ανοχής στο διαφορετικό. Δεν θα μπορούσε ίσως κανείς να φανταστεί μεγαλύτερη δικαίωση για την ιστορία της πόλης. Η φετινή επέτειος ωστόσο δεν θυμίζει σε τίποτα την παλιά ευφορία. Αντιθέτως, φέρνει μαζί της μια μελαγχολία και δεν φταίει για αυτό ο βροχερός καιρός των ημερών.
Η Πτώση του Τείχους που βρήκε τόσα εκατομμύρια Γερμανών και όχι μόνο να γιορτάζουν τη νέα πραγματικότητα, να βλέπουν το μέλλον της Ευρώπης και του κόσμου με μεγαλύτερη αισιοδοξία, φέτος επισκιάζεται τόσο από την εσωτερική όσο και από την διεθνή κατάσταση. Η Γερμανία σε διαρκή πολιτική κρίση. Η ακροδεξιά σε άνοδο. Ο λαϊκισμός σε πρωτοφανή απήχηση. Την ίδια ώρα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το εγχείρημα ειρήνης –σύμβολο επιτυχίας της μεταπολεμικής συνεργασίας των κρατών–, περιμένει την αποχώρηση ενός από τα ισχυρότερα μέλη της, της Βρετανίας. Οι ΗΠΑ επιμένουν στο «Πρώτα η Αμερική» και η Ρωσία επαναδιεκδικεί δυναμικά τον διεθνή της ρόλο. Οι ηγέτες των χωρών του Ψυχρού Πολέμου είναι κραυγαλέα απόντες από τον φετινό εορτασμό. Ίσως επειδή κάποια στοιχεία του Ψυχρού Πολέμου είναι και πάλι κραυγαλέα παρόντα…
«Το πνεύμα της αισιοδοξίας» που είδαμε πριν από τριάντα χρόνια, ακόμη και πριν από δέκα, δεν είναι σήμερα αντιληπτό, δήλωσε πριν από λίγες μέρες ο υπουργός Πολιτισμού του Βερολίνου Κλάους Λέντερερ, το γραφείο του οποίου είναι αρμόδιο για τις επετειακές εκδηλώσεις. Παρόλα αυτά, η πόλη δεν τσιγκουνεύτηκε: περισσότερα από 10 εκατομμύρια ευρώ κόστισαν οι εκδηλώσεις αυτών των ημερών, εκ των οποίων τα 2,5 αφορούν υποδομές και μέτρα ασφάλειας. «Η διάθεση είναι κάπως στοχαστική, αλλά σίγουρα γιορτάζουμε. Κοιτάζουμε από κοινού πίσω στην ιστορία και συζητούμε για το μέλλον», σπεύδει να καθησυχάσει ο κ. Λέντερερ.
Σε μια προσπάθεια να δώσει στην επέτειο ακόμη πιο συμβολικό χαρακτήρα, ο ομοσπονδιακός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας, σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε σε ευρωπαϊκές εφημερίδες, γράφει ότι αυτές οι μέρες αποτελούν μια ευκαιρία «να υπενθυμίσουμε στην Ευρώπη γιατί χρειάζεται να μείνει ενωμένη, ενώπιον αναδυόμενων γεωπολιτικών εντάσεων ανά τον κόσμο». Παραινέσεις από μεμονωμένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες «φθάνουν σε μη ακούοντα ώτα» στην Μόσχα, στο Πεκίνο και, δυστυχώς όλο και περισσότερο, στην Ουάσιγκτον. «Είναι μόνο η φωνή της Ευρώπης που διαθέτει αποφασιστική βαρύτητα. Για αυτό και η μονομερής δράση σε εθνικό επίπεδο θα πρέπει να αποτελεί ταμπού για την Ευρώπη», τονίζει ο υπουργός.
Η 25η επέτειος από την Πτώση του Τείχους το 2014 είχε θέσει στο επίκεντρο τους ηγέτες των χωρών που πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα. Παρόντες, ο Μπαράκ Ομπάμα και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Αυτή τη φορά, οι διοργανωτές, αντιλαμβανόμενοι τα σημεία των καιρών, θέτουν στο προσκήνιο την ίδια την Ευρώπη, αλλά και πάλι περιορίζουν σημαντικά την πολιτική διάσταση των εκδηλώσεων. Τον τόνο θα δώσει την Παρασκευή η νέα Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν με ομιλία την οποία θα παρακολουθήσει και η Καγκελάριος ‘Αγγελα Μέρκελ, η οποία την επόμενη μέρα, από κοινού με τον Ομοσπονδιακό Πρόεδρο Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ θα υποδεχθεί τους ηγέτες μόνο της Πολωνίας, της Τσεχίας, της Σλοβακίας και της Ουγγαρίας, με στόχο την ανάδειξη «της συμβολής αυτών των χωρών στην ειρηνική επανάσταση». Η ειρωνεία; Αυτές ακριβώς τις χώρες η Ε.Ε. τις καταγγέλλει κάθε τόσο για παραβιάσεις του κράτους δικαίου.
Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο, ο οποίος μάλιστα υπηρετούσε ως νεαρός στρατιώτης στις αμερικανικές δυνάμεις στην Γερμανία το 1989, αναμένεται στο Βερολίνο αύριο, με αφορμή την επέτειο. Θα αποχωρήσει ωστόσο την επομένη, παραμονή της 9ης Νοεμβρίου και οι συναντήσεις του με τους Γερμανούς αξιωματούχους αναμένεται μάλλον να τονίσουν παρά να υποβαθμίσουν τις σημερινές διαχωριστικές γραμμές. ‘Αλλωστε ο Γερμανός ομόλογός του Χάικο Μάας, μάλλον δεν βοήθησε να βελτιωθεί το κλίμα, όταν, στο ίδιο άρθρο του, ευχαρίστησε για την συνεισφορά τους στην γερμανική επανένωση σχεδόν τους πάντες, ονομαστικά δε τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ενώ τους Αμερικανούς τους συμπεριέλαβε στους … «συμμάχους από την Δύση».
Την ατμόσφαιρα απαισιοδοξίας επιβεβαιώνουν πια και οι πλέον αρμόδιοι. Πριν από λίγους μήνες ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες έκανε λόγο για «επιστροφή του Ψυχρού Πολέμου», ενώ ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ένας από τους πρωταγωνιστές του 1989, σε πρόσφατο άρθρο του στην εφημερίδα Izvestia, προειδοποιούσε για δύο επικίνδυνες τάσεις της εποχής: την περιφρόνηση προς το διεθνές δίκαιο και την στρατιωτικοποίηση της παγκόσμιας πολιτικής. Καλούσε μάλιστα Μόσχα και Ουάσιγκτον να καθίσουν και πάλι στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Όλα αυτά ρίχνουν βαριά την σκιά τους στην φετινή επέτειο, όσο και αν το Βερολίνο επιμένει πεισματικά να προβάλλει σχεδόν αυτάρεσκα τις μοναδικότητές του. Το βέβαιο είναι ότι όσοι επισκεφθούν αυτές τις μέρες την γερμανική πρωτεύουσα δεν θα απογοητευθούν. Ανάμεσα στα πάρτι, στην μπίρα, στις ιστορικές εκδηλώσεις και στα καλλιτεχνικά δρώμενα, το πνεύμα συμφιλίωσης και κοινού οραματισμού για το μέλλον, μπορεί να χάνεται στις συνόδους των ηγετών, αλλά παραμένει ακόμη ζωντανό στις συναντήσεις των πολιτών.
30 χρόνια από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου: Η καγκελάριος Μέρκελ ονειρευόταν να φάει στρείδια στη Δύση
Τη νύχτα που έπεσε το Τείχος του Βερολίνου, στις 9 Νοεμβρίου του 1989, η Άγγελα Μέρκελ, η νυν καγκελάριος της Γερμανίας, έκανε “όπως κάθε Πέμπτη βράδυ” σάουνα στο Ανατολικό Βερολίνο και ονειρευόταν να φάει στρείδια στη Δύση.
Η Μέρκελ, που ηγείται εδώ και 14 χρόνια της Γερμανίας, έκανε σάουνα ακολουθώντας μια από τις αγαπημένες συνήθειες των Γερμανών τον χειμώνα. “Τις Πέμπτες πήγαινα πάντα στην σάουνα με μια φίλη”, διηγείτο πριν από μερικά χρόνια σε μαθητές στο Βερολίνο.
Εκείνη την εποχή, η Μέρκελ, η οποία γεννήθηκε στο Αμβούργο, αλλά μεγάλωσε στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία, ήταν φυσικός στην Ακαδημία Επιστημών του Ανατολικού Βερολίνου. Σε ηλικία τότε 35 ετών και έχοντας χωρίσει από τον πρώτο της σύζυγο, ζούσε σε ένα δυάρι με κουζίνα σε συνοικία του Πρεντσλάουερ Μπεργκ.
Πριν να πάει για σάουνα εκείνο το βράδυ, τηλεφώνησε στη μητέρα της, η οποία ζούσε περίπου 80 χιλιόμετρα βόρεια του Βερολίνου. Αυτή είχε μόλις ακούσει ότι οι Γερμανοί της Ανατολικής Γερμανίας ήταν πλέον ελεύθεροι να ταξιδέψουν. Το Τείχος έπεφτε, αλλά εκείνες τις λίγες ώρες της σύγχυσης, κανένας δεν το πίστευε ακόμη πραγματικά. “Πραγματικά δεν κατάλαβα τι μου έλεγε”, παραδέχθηκε αργότερα η ίδια.
Τότε μάλιστα κυκλοφορούσε “ένα ανέκδοτο” στην οικογένειά της. Αν μια μέρα πέσει το Τείχος, η Μέρκελ θα πάει την μητέρα της “να φάνε στρείδια στο Κεμπίνσκι”, ένα πολυτελές ξενοδοχείο στο Δυτικό Βερολίνο. Εκείνο το βράδυ προειδοποίησε εξάλλου τη μητέρα της: “Πρόσεχε μαμά, κάτι συμβαίνει σήμερα”. Μετά όμως το έκλεισε και πήγε στη σάουνα.
Την ώρα όμως που εκείνη απολάμβανε την σάουνά της, η Ιστορία έτρεχε. Εκείνη την ώρα άνοιγε το πρώτο σημείο διέλευσης ανάμεσα στο Ανατολικό και το Δυτικό Βερολίνο, όχι μακριά από το διαμέρισμα της μελλοντικής καγκελαρίου, και μαζί του και οι σαμπάνιες του κόσμου που πανηγύριζε για το τέλος ενός κόσμου που ήταν χωρισμένος στα δύο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στην επιστροφή, “είδα κόσμο που πήγαινε” στο σημείο διέλευσης. “Αυτό δεν θα το ξεχάσω ποτέ, η ώρα μπορεί να ήταν 22:30 ή 23:00, μπορεί και λίγο πιο αργά”, διηγήθηκε αργότερα.
“Ήμουν μόνη μου, αλλά ακολούθησα το πλήθος (…) και ξαφνικά βρεθήκαμε στη δυτική πλευρά του Βερολίνου”. Η άγνωστη τότε Άγγελα Μέρκελ ήπιε εκείνο το βράδυ την πρώτη της δυτικογερμανική μπίρα σε κουτάκι σε ένα διαμέρισμα κάποιων που δεν γνώριζε.
Την ιστορική εκείνη νύχτα, η Μέρκελ είχε ωστόσο να σκεφτεί το πρωινό ξύπνημα που την περίμενε την επομένη και τελικά επέστρεψε στο σπίτι της.
Πολύ γρήγορα η Μέρκελ εγκατέλειψε την φυσική για να ξεκινήσει πολιτική σταδιοδρομία. Ήδη το 1990 εξελέγη βουλευτής της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (CDU), της οποίας εκείνη την εποχή ηγείτο ο καγκελάριος της Επανένωσης της Γερμανίας Χέλμουτ Κολ, και τον Ιανουάριο του 1991 πήρε το πρώτο της υπουργικό αξίωμα.
Ωστόσο το όνειρό της δεν το πραγματοποίησε ποτέ. “Δεν πήγα ποτέ να φάω στρείδια στο Κεμπίνσκι με την μητέρα μου”, ομολογεί.
30 Χρόνια από την Πτώση του Τείχους: Κατήφεια στην επέτειο των τριάντα ετών της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου
Άρωμα επιστροφής του ψυχρού πολέμου, άνοδος των εθνικισμών, η Γερμανία και η Ευρώπη γιορτάζουν αυτή την εβδομάδα τα 30 χρόνια από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου σε βαριά ατμόσφαιρα, η οποία απέχει πολύ από τις ελπίδες που είχαν γεννηθεί από το τέλος του Σιδηρού Παραπετάσματος.
Σημείο των καιρών, η Γερμανία έχει προβλέψει ένα ελάχιστο πολιτικό πρόγραμμα για την επέτειο αυτή, που πρόκειται να κορυφωθεί το Σάββατο.
Πριν από δέκα χρόνια, για τα 20 χρόνια από την πτώση του Τείχους στις 9 Νοεμβρίου 1989, ηγέτες ολόκληρου του πλανήτη, μεταξύ των οποίων αυτοί των τεσσάρων συμμαχικών δυνάμεων του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, είχαν μεταβεί στη Γερμανία για να γκρεμίσουν ένα μοντέλο του Τείχους που είχε τοποθετηθεί μπροστά από την Πύλη του Βραδεμβούργου στο Βερολίνο.
Ο στόχος ήταν να υπογραμμισθεί ότι ο καιρός των τειχών και των φραγμάτων ανήκε οριστικά στην ιστορία.
Αυτό το Σάββατο δεν θα γίνει κάποια ανάλογη συμβολική τελετή. Το πολιτικό κλίμα στη Γερμανία είναι πολωμένο όσο ποτέ έπειτα από την εκλογική άνοδο της αντιμεταναστευτικής άκρας δεξιάς, ιδιαίτερα στην πρώην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία. Φανερώνει ένα πολιτικό χάσμα που επιμένει 30 χρόνια μετά ανάμεσα στα δύο τμήματα της χώρας.
Από την Δευτέρα διεξάγονται στο Βερολίνο, σε σημεία που υπήρξαν τα θέατρα της επανάστασης του 1989 που έριξε το καθεστώς, εκθέσεις και συναυλίες που θα διαρκέσουν μέχρι και το Σάββατο για να σηματοδοτήσουν την επέτειο.
Κεντρική Ευρώπη
Η καγκελάριος Άγγελα Μέρκελ θα εκφωνήσει ομιλία το πρωί του Σαββάτου στο «παρεκκλήσι της συμφιλίωσης», που οικοδομήθηκε εκεί που βρισκόταν παλιά το Τείχος του Βερολίνου. Θα βρεθεί στο πλευρό των ηγετών της Πολωνίας, της Τσεχίας, της Σλοβακίας και της Ουγγαρίας, για να υπογραμμίσει «τη συμβολή των κρατών της κεντρικής Ευρώπης στην ειρηνική επανάσταση» του 1989.
Ο αρχηγός του κράτους Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, η ηθική συνείδηση της χώρας, θα την διαδεχθεί νωρίς το βράδυ για να εκφωνήσει ομιλία στην Πύλη του Βραδεμβούργου, πριν από μια μεγάλη συναυλία.
«Η γερμανική ενότητα είναι ένα δώρο της Ευρώπης στη Γερμανία, έπειτα από έναν αιώνα κατά τον οποίο οι Γερμανοί προκάλεσαν αφάνταστα βάσανα σ’ αυτή την ήπειρο», δήλωσε ο επικεφαλής της γερμανικής διπλωματίας Χάικο Μάας.
Ο αμερικανός ομόλογός του, ο Μάικ Πομπέο, αναμένεται να ταξιδέψει στη Γερμανία για να συμμετάσχει στις επετειακές τελετές. Το 1989 βρισκόταν στη Γερμανία ως στρατιώτης, στα σύνορα μεταξύ των δύο Γερμανιών.
Ωστόσο «η ατμόσφαιρα της νέας άνθησης», που κυριαρχούσε πριν από 30 ή ακόμη και πριν από 5 ή 10 χρόνια, «δεν διακρίνεται πλέον» σήμερα, εξηγεί ο αντιδήμαρχος του Βερολίνου αρμόδιος για τον Πολιτισμό Κλάους Λέντερερ.
Η πόλη σκοπεύει να τιμήσει την επέτειο, όμως «είμαστε σκεπτικοί», προσθέτει το στέλεχος αυτό της γερμανικής ριζοσπαστικής αριστεράς, πριν αναφέρει μερικά ονόματα: «Τραμπ, Μπολσονάρου, το Brexit».
Η πτώση του Τείχους και του Σιδηρού Παραπετάσματος που διαιρούσαν τη μεταπολεμική Ευρώπη είχε δημιουργήσει την εποχή εκείνη ελπίδες για μια εποχή ύφεσης και ενότητας, αφοπλισμού, επέκτασης του μοντέλου των φιλελεύθερων δημοκρατιών παντού. Όμως ο άνεμος φαίνεται πως σήμερα έχει γυρίσει.
Νέος ψυχρός πόλεμος;
Τα σύνορα επέστρεψαν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατηγορεί χώρες που πριν από τριάντα χρόνια απελευθερώθηκαν από τη σοβιετική προστασία, όπως η Ουγγαρία ή η Πολωνία, ότι αμφισβητούν τώρα το κράτος δικαίου, παντού ο εθνικιστικός πειρασμός είναι αντιληπτός στις απόψεις.
Και σε γεωπολιτικό επίπεδο, «ο ψυχρός πόλεμος έχει επιστρέψει», όμως αυτή τη φορά με «μια διαφορά», προειδοποιούσε πέρυσι ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, επειδή «οι μηχανισμοί και οι ασφαλιστικές δικλείδες που επέτρεπαν άλλοτε τη διαχείριση των κινδύνων κλιμάκωσης δεν φαίνεται να υφίστανται πλέον», δήλωνε.
Έτσι οι ΗΠΑ αποχώρησαν από τη συνθήκη αφοπλισμού INF που είχε υπογραφεί στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, ανοίγοντας τον δρόμο για μια νέα κούρσα εξοπλισμών που στρέφεται εναντίον της Ρωσίας, η οποία βάζει τα πιόνια της παντού όπου η Ουάσινγκτον αποσύρεται, όπως στη Μέση Ανατολή, αλλά κυρίως της Κίνας.
Για την επίσκεψη του Μάικ Πομπέο, το αμερικανικό Στέιτ Ντιπάρτμεντ ανακοίνωσε έτσι πως στη διάρκειά της θα συζητηθεί «η ανάγκη για μια ενισχυμένη εμπλοκή απέναντι στις αυξανόμενες απειλές που προέρχονται από τη Ρωσία και την Κίνα».
Τριάντα χρόνια μετά, ο τελευταίος σοβιετικός πρόεδρος, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος εξακολουθεί να είναι δημοφιλής στη Γερμανία επειδή προετοίμασε το έδαφος για την πτώση του τείχους, δεν είναι καθόλου αισιόδοξος.
«Η παγκόσμια πολιτική ακολουθεί μια εξαιρετικά επικίνδυνη πορεία», προειδοποιεί στο τελευταίο βιβλίο του που έχει τη μορφή πολιτικής διαθήκης.
Δείτε επίσης
