Ένα μουντό απόγευμα Παρασκευής, το μακρινό πλέον 2007, ο Τζέιμς Βάσερστρομ (James Wasserstrom), τότε υψηλόβαθμο στέλεχος του ΟΗΕ στο Κόσοβο, έλαβε ένα email στον υπολογιστή του, που τού έλεγε πως απολύεται, θα πρέπει να εγκαταλείψει τη βάση του στην Πρίστινα και αποστερείται κάθε ασυλίας που απολάμβανε έως τότε λόγω θέσης. Είχε προηγηθεί, λίγο καιρό πριν, το «ξεσκέπασμα» εκ μέρους του μιας μεγάλης υπόθεσης διαφθοράς με μίζες 500 εκατ. ευρώ για την κατασκευή ενεργειακών υποδομών, συνολικού κόστους 5 δισ. ευρώ, με εμπλοκή κυβερνητικών στελεχών και ανώτατων στελεχών του ΟΗΕ.
Ο Τζέιμς Βάσερστρομ, ανώτερος σύμβουλος -σήμερα- του διεθνούς οργανισμού διαφάνειας στο πρόγραμμα Άμυνας και Ασφάλειας, αποτελεί προβεβλημένη περίπτωση μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος (whistleblower), που κατήγγειλε και αποκάλυψε φαινόμενα κακοδιαχείρισης στο Κόσοβο από στελέχη της προσωρινής διοίκησης που είχε ορίσει το 2007 ο ΟΗΕ και στη συνέχεια αποπέμφθηκε από τους κόλπους του διεθνούς οργανισμού. Ήταν ο άνθρωπος, η περίπτωση του οποίου συνέβαλε τα μέγιστα στην ευρύτερη συζήτηση για το καθεστώς προστασίας των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος και του προβληματικού πολλές φορές νομικού πλαισίου στο οποίο υπάγονται. Χρειάστηκε να περάσει «διά πυρός και σιδήρου» προτού μπορέσει να επανέλθει και πάλι στο προσκήνιο και να μιλάει, σήμερα, ανοιχτά για την «περιπέτειά» του αλλά και να δίνει συμβουλές προς …«ναυτιλομένους»- νέους ή δυνάμει whistleblowers…
Μιλώντας στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, λίγες ώρες πριν από την αποψινή εκδήλωση με θέμα τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος (whistleblowers), την προστασία που (πρέπει να) απολαμβάνουν και τη διαφθορά που καταγγέλλουν εντός των φορέων όπου εργάζονται, που διοργάνωσε σε κεντρικό ξενοδοχείο της Θεσσαλονίκης, το Dukakis Center του ACT – American College of Thessaloniki και η Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος/Transparency International Greece, ο Τζέιμς Βάσερστρομ μοιράστηκε πτυχές αυτής της εμπειρίας του και εξήγησε γιατί «ο μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος δεν μπορεί να θεωρείται καρφί, ρουφιάνος ή αρουραίος, αλλά ήρωας» και γιατί όχι μόνο δεν το μετάνιωσε παρά την παρ’ ολίγο «δολοφονία χαρακτήρα» που υπέστη αλλά θα το ξαναέκανε με κλειστά μάτια.
«Οι whistleblowers έχουν αλλάξει πολλές φορές τον ρου της Ιστορίας τις ζωές των ανθρώπων. Είτε πρόκειται για τον Ντάνιελ Έλσμπεργκ (που το 1971 ως υπάλληλος του Αμερικανικού Οργανισμού Έρευνας και Ανάπτυξης προκάλεσε μεγάλη πολιτική αναταραχή με την αποκάλυψη στην εφημερίδα “The New York Times” αλλά και σε άλλα έντυπα, των απόρρητων εγγράφων του Πενταγώνου που αφορούσαν μελέτες και σχεδιασμούς για τον πόλεμο στο Βιετνάμ), είτε για τον Έντουαρντ Σνόουντεν, είτε για ανθρώπους όπως εγώ, ακόμα κι αν δεν υπήρχαν, θα έπρεπε να τους εφεύρουμε!» λέει ο Τζέιμς Βάσερστρομ, ο οποίος αν και πέρασε μια μεγάλη περίοδο φοβούμενος για την ίδια του τη ζωή, λέει χωρίς δισταγμό πως αν χρειαζόταν, θα έβγαινε και πάλι μπροστά σε μια ανάλογη υπόθεση.
«Όταν ανατρέχω σε όλα όσα έχουν συμβεί, το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγω είναι ότι υπήρξε ένα εξαιρετικό παράδειγμα για τα παιδιά και την οικογένειά μου παρά τις θυσίες που υποστήκαμε όλοι. Προέρχομαι από μία οικογένεια με παράδοση γενεών σε ό,τι αφορά την υπεράσπιση αυτού που ονομάζουμε κοινωνική δικαιοσύνη. Οι γονείς μου ήταν πολύ ενεργοί σε κοινωνικά κινήματα. Είναι στο DNA μου!» εξηγεί υπερασπιζόμενος τον ρόλο των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος ως ανθρώπων που δεν διστάζουν να βγουν μπροστά, να υπερασπιστούν τη διαφάνεια και να φέρουν στην επιφάνεια …βρώμικα μυστικά, όπου κι αν υπάρχουν αυτά.
«Η συμβουλή μου σ’ έναν μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος είναι -αφού του πω πως καλά έκανε ό,τι έκανε- πως θα πρέπει να έχει ένα “σχέδιο Β” για την καριέρα του γιατί θα τον απολύσουν. Δεν υπάρχει πισωγύρισμα. Αν έκαψες τη “γέφυρα” που σε συνδέει μ’ αυτό που ήσουν πριν θα πρέπει να προχωρήσεις μπροστά. Θα πρέπει να σκεφθείς τις επιλογές που έχεις και πώς μπορείς να υλοποιήσεις κάποιες απ’ αυτές. Φυσικά άλλο τα λόγια κι άλλο οι πράξεις, όμως αυτή είναι η πραγματικότητα. Δεν υπάρχει επιστροφή…» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Ο σκληρός δίσκος με τα «βρώμικα μυστικά» που …σώθηκε την τελευταία στιγμή και η «μπέσα» του Κοσοβάρου βοηθού του που τον έσωσε
Όταν ο Τζέιμς Βάσερστρομ έλαβε εκείνο το email που σήμανε και την αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας για τον ίδιο και την οικογένειά του, το πρώτο που σκέφθηκε είναι ότι θα πρέπει να «σώσει» τα αρχεία του, πάνω από 2.000 σελίδες εγγράφων που αποδείκνυαν τους ισχυρισμούς του απέναντι σε όλους όσοι, όπως υποστηρίζει, εμπλέκονταν στην υπόθεση διαφθοράς. Με κινηματογραφικό σχεδόν τρόπο και χάρη στον Κοσοβάρο βοηθό του Ρούζβελτ (σ.σ. οι Αλβανοί του Κοσόβου πολλές φορές υιοθετούν αμερικανικά ονόματα καταδεικνύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο την αγάπη τους για τις Ηνωμένες Πολιτείες) κατάφερε να προμηθευτεί έναν ολοκαίνουργιο κινέζικο δίσκο και να πάρει αντίγραφο των αρχείων για την υπόθεση, που αφορούσε την εγκατάσταση για ένα ορυχείο άνθρακα, κοντά στην Πρίστινα, και την κατασκευή μιας μονάδας παραγωγής ρεύματος.
Η κίνησή του αυτή και η …«μπέσα» του βοηθού του, που υποσχέθηκε πως θα τού σταθεί μέχρι τέλους, αποδείχθηκαν σωτήριες αφού, όταν τον συνέλαβαν στα σύνορα του Κοσόβου με τη Βόρεια Μακεδονία, η ψεύτικη δερμάτινη θήκη μέσα στην οποία ήταν ο ολοκαίνουριος δίσκος άφησε μάλλον …αδιάφορο τον αστυνομικό που ερεύνησε το αυτοκίνητο του Βάσερστρομ, ο οποίος είχε έτσι στη φαρέτρα του ένα δυνατό «όπλο» απέναντι στον κυκεώνα των δικαστικών διαμαχών, στις οποίες επρόκειτο στη συνέχεια να εμπλακεί.
«Υπήρχαν μέρες που φοβόμουν και τη σκιά μου» λέει και εξηγεί πως απλώς έπρεπε να μάθει να ζει με τις απειλές και τις πιέσεις υπό το ψυχολογικό φορτίο όλων όσων είχαν συμβεί, αφού στο μεταξύ επιχειρήθηκε σπίλωση της φήμης του και απόπειρα κατασυκοφάντησής του, όπως λέει, ως διεφθαρμένου. Από την απόλυτη ευχέρεια κινήσεων που τού έδινε η θέση του στις τάξεις των Ηνωμένων Εθνών, στο Κόσοβο, ο Βάσερστρομ πέρασε στην απόλυτη απομόνωση, τον διωγμό και το ανελέητο κυνηγητό, όταν αποφάσισε, όπως υποστηρίζει, να απευθυνθεί στην OLAF και στη γενική επιθεωρήτρια του ΟΗΕ προκειμένου να καταγγείλει εμπλοκή αξιωματούχων του ΟΗΕ στις μίζες.
Ο δρόμος προς αυτό που ο ίδιος ονομάζει «δικαίωση» ήταν μακρύς και δύσκολος και χρειάστηκε, φτάνοντας στις Ηνωμένες Πολιτείες, να επιστρατεύσει μια δικηγόρο που ήταν και η μοναδική που είχε προηγουμένως κερδίσει υπόθεση διαφθοράς κατά υψηλόβαθμού προσώπου ώστε να μπορέσει σιγά- σιγά να βρει το φως στην άκρη του σκοτεινού τούνελ της απομόνωσης και της ψυχολογικής καταρράκωσης την οποία βίωνε. Οι πρώτες θετικές γι’ αυτόν δικαστικές αποφάσεις ήταν αυτές που σιγά- σιγά άρχισαν να αλλάζουν το κλίμα και όταν οι «New York Times» ασχολήθηκαν διεξοδικά με την ιστορία του, η υπόθεσή του έφτασε έως το Κογκρέσο που μετέπειτα προέβη στην υιοθέτηση νόμου για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, διαπιστώνοντας το νομικό κενό που υπήρχε ως προς αυτό.
Σήμερα, ο Τζέιμς Βάσερστρομ μπορεί να μιλάει με μεγάλη ευκολία για όλα όσα χρειάστηκε να περάσει ως whistleblower αλλά εξακολουθεί να πιστεύει πως στους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος θα πρέπει να επιφυλάσσεται καλύτερη αντιμετώπιση…
Σοφία Παπαδοπούλου
* Η εκδήλωση του Dukakis Center του ACT – American College of Thessaloniki και της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος/Transparency International Greece πραγματοποιείται στις 7 το απόγευμα, στο Daios Hotel στη Θεσσαλονίκη
