Η παρένθετη κύηση αποτελεί ένα ζήτημα που προκαλεί οξύ διχασμό σε παγκόσμιο επίπεδο, ανάλογο με αυτόν της άμβλωσης με φανατικούς υποστηρικτές και αιχμηρούς επικριτές.
Ρεπορτάζ: Βαλάντου Γιαννακούδη
Αμφότερα στον πυρήνα τους έχουν τη γυναικεία αυτοδιάθεση και τα ανθρώπινα δικαιώματα ανοίγοντας συνεχώς νέους κύκλους συζητήσεων γύρω από την ιατρική προσέγγιση, το νομικό κομμάτι αλλά και υπό το πρίσμα της ηθικής το οποίο προκαλεί και τους ισχυρότερους τριγμούς στην κοινωνία.
Στην περίπτωση της παρένθετης κύησης η μερίδα που εναντιώνεται ως προς την εν λόγω αναπαραγωγική διαδικασία επωάζει τις θέσεις της στον κίνδυνο εμπορευματοποίησης παιδιών, σωματεμπορίας γυναικών και στον φόβο εργαλειοποίησης της μήτρας. Πολλές φορές βέβαια αυτές οι θέσεις ενδεχομένως να αποτελούν τον μανδύα που περικλείει τον πραγματικό φόβο που επιμελώς αποκρύπτεται· αυτόν της διάσπασης της παραδοσιακής ετεροφυλόφιλης οικογένειας. Στον αντίποδα, παρατίθεται επιχειρήματα που προτεραιοποιούν το δικαίωμα του ανθρώπου στον ιερό ρόλο του γονέα ως αδιαπραγμάτευτο.
Στην Ελλάδα, αν και η παρένθετη μητρότητα εφαρμόζεται από το 2002, σπανίως απασχολεί τον δημόσιο διάλογο και όταν αυτό συμβαίνει θίγονται -όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα- ζητήματα ιατρικής, βιολογίας, νομικής και ηθικής -σπανιότερα βιοηθικής- αφήνοντας συνεχώς στο περιθώριο το ζήτημα της ψυχολογίας και της ψυχικής κατάστασης των εμπλεκόμενων μελών.
Η ψυχική υγεία, όμως, των ατόμων που συμμετέχουν σε μια τόσο σύνθετη διαδικασία αναπαραγωγής αποτελεί πολλές φορές την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα σε μία αρμονική και ορθώς καμωμένη και σε μία ατελέσφορη ή έστω προβληματική διαδικασία.
Η κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια κα. Φλωρεντία Μπακομήτρου μιλώντας στην Politic υπογραμμίζει πως ο ψυχολογικός παράγοντας στο περίπλοκο ζήτημα της παρένθετης κύησης βρίσκεται αδικαιολογήτως στο περιθώριο. «Τα τελευταία 40 χρόνια υπάρχουν βαθύτατες αλλαγές στον τομέα της αναπαραγωγής. Η διαδικασία της τεκνοποίησης έχει γίνει πλέον πολύ πιο σύνθετη. Δηλαδή ενώ πριν 40 χρόνια αυτή η διαδικασία αφορούσε ξεκάθαρα τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική ζωή ενός ζευγαριού (δύο ατόμων), πλέον βλέπουμε πως πολλές φορές σε αυτήν τη διαδικασία συμμετέχουν περισσότερα από δύο άτομα (σσ. δότης σπέρματος, δότρια ωοθυλακίων, κυοφορούσα μητέρα). Άρα η γονεϊκότητα είναι πλέον μια πολύ πιο πολύπλοκη διαδικασία που πολύ συχνά χαρακτηρίζεται ολοένα και λιγότερο από τη βιολογική συγγένεια των μελών. Δυστυχώς, όλη αυτή η σύνθετη διαδικασία, έχει αντιμετωπιστεί μέχρι σήμερα ως ένα αμιγώς ιατρικό ζήτημα και έχει αποκλειστεί η μελέτη άλλων μεταβλητών εξίσου σημαντικών, όπως είναι οι ψυχολογικοί παράγοντες που αφορούν τόσο τους συμμετέχοντες σε αυτήν τη διαδικασία όσο και τη μελλοντική γενιά ανθρώπων που θα προέλθουν από αυτήν τη διαδικασία», λέει αρχικά η κα. Μπακομήτρου εισάγοντας στο θέμα της παρένθετης κύησης τις αλλαγές που έχουν προκύψει τις τελευταίες δεκαετίες.
Η συμβολή ειδικού ψυχικής υγείας
Μιλώντας για την συμβολή ενός ειδικού ψυχικής υγείας ήδη από το αρχικό στάδιο του ιδιωτικού συμφωνητικού μέχρι και μετά τον τοκετό, η κα. Μπακομήτρου ανατρέχει σε μια πολύ γνωστή περίπτωση παρένθετης κύησης όπου η κυοφορούσα συνδέθηκε συναισθηματικά με το βρέφος και ακολούθησε μια σειρά προβλημάτων που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί πιθανώς αν εξαρχής υπήρχε η συμβολή ειδικού. «Υπάρχουν κυοφορούσες μητέρες οι οποίες συνδέονται πάρα πολύ με το βρέφος στην περίοδο της εγκυμοσύνης και δυσκολεύονται πολύ να αποχωριστούν το βρέφος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση παρένθετης κύησης στο Νιου Τζέρσι το 1986 που είναι γνωστή ως “Baby M” στην οποία η κυοφορούσα μητέρα είχε αναπτύξει συναισθηματικό δέσιμο με το μωρό και δεν ήθελε να το αποχωριστεί και να το παραδώσει στο γονεϊκό ζευγάρι. Μάλιστα, η ίδια έφτασε στο σημείο να απαγάγει το βρέφος για 87 ημέρες» αναφέρει χαρακτηριστικά η κλινική ψυχολόγος στην politic.gr.
«Πρέπει να διασφαλίσουμε αυτήν τη σύνθετη διαδικασία, η οποία χρειάζεται να λάβει χώρα σε ένα περιβάλλον ελέγξιμο. Πάντα με στόχο το παιδί, να προασπιστούν όλα τα συμβαλλόμενα μέλη αλλά κυρίως το παιδί που είναι το πλέον ανυπεράσπιστο» τονίζει η κα. Μπακομήτρου επισημαίνοντας την αξία της παρουσίας του ειδικού ψυχικής υγείας.
Ακόμη, η κα. Μπακομήτρου αναφέρει πως «πολλές φορές ζητήματα υπογονιμότητας καλύπτονται από ένα πέπλο κοινωνικού φόβου, ενοχής, ντροπής. Ζούμε σε μια άλλη εποχή πια. Η απόκτηση παιδιού δε συνδυάζεται απαραίτητα με τη σεξουαλικότητα ή πιο απλά με το σεξ. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, ο άνθρωπος που επιθυμεί να βιώσει ότι πιο ιερό -που είναι η γονεϊκότητα- θα πρέπει να απενοχοποιηθεί».
Προσεγγίζοντας τη ψυχολογία της κυοφορούσας μητέρας
Η ψυχολογική υποστήριξη και παρακολούθηση οφείλει να προσφέρεται προς όλα τα εμπλεκόμενα προκειμένου να διατηρείται όσο γίνεται πιο ξεκάθαρο το πλαίσιο της συμφωνίας από την αρχή μέχρι το τέλος. Αναφορικά με την κυοφορούσα μητέρα δύο είναι οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν σύμφωνα με τους ερευνητές, όπως αναφέρει η κα. Μπακομήτρου. «Είτε ενδέχεται η κυοφορούσα μητέρα να αποκτήσει έντονο δεσμό με το βρέφος και να δυσκολευτεί πολύ στον αποχωρισμό του είτε προκειμένου να αποφύγει αυτό το συναισθηματικό δέσιμο, να αποστασιοποιηθεί ψυχικά από το παιδί. Δηλαδή να είναι μια παγωμένη συναισθηματικά μητέρα», εξηγεί η κα. Μπακομήτρου και συνεχίζει αναλύοντας τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν από την δεύτερη περίπτωση, αυτής της «παγωμένης μητέρας».
«Η ψυχική ζωή ενός ατόμου αρχίζει να διαμορφώνεται από την ενδομήτρια ανάπτυξή του. Πράγμα που σημαίνει πως μια μητέρα που δε μιλάει στο βρέφος, δε χαϊδεύει την κοιλίτσα της και δεν οραματίζεται όμορφα ένα μωράκι, δεν το τροφοδοτεί συναισθηματικά. Είναι διαφορετικό να κυοφορείται ένα βρέφος με αγάπη και τελείως διαφορετικό να κυοφορείται από μία μητέρα που δεν τροφοδοτεί συναισθηματικά το έμβρυο». Γι’ αυτό και στις περισσότερες χώρες, απαιτείται η συμβολή ειδικού ψυχικής υγείας με εξειδίκευση σε θέματα υπογονιμότητας καθ΄όλη τη διαδικασία της παρένθετης κύησης, από το στάδιο δηλαδή της επιλογής της παρένθετης μητέρας, της εγκυμοσύνης, αλλά και στο τελικό στάδιο του αποχωρισμού όπου κάποιο ποσοστό από τις παρένθετες μητέρες εμφανίζουν επιλόχεια κατάθλιψη. Είναι απαραίτητα η συμβολή του ειδικού καθώς μηδενίζει τυχόν επιπλοκές που θα μπορούσαν να προκύψουν. Στην Ελλάδα δυστυχώς η συμμετοχή ειδικού ψυχικής υγείας στην επιστημονική ομάδα είναι προαιρετική και πολλές φορές μάλιστα ανύπαρκτη. Είναι κάτι το οποίο πρέπει να σημειωθεί για την ελληνική πραγματικότητα» τονίζει η κλινική ψυχολόγος.
«Η μητρότητα δεν έχει να κάνει μόνο με την κύηση και την εγκυμοσύνη»
«Στη σύγχρονη εποχή ο βιολογικός πάροχος του γεννητικού υλικού και ο γονέας συμβαίνει συχνά να είναι διαφορετικά πρόσωπα. Θα πρέπει να διαχωρίσουμε τη βιολογική συγγένεια από τη γονεϊκότητα. Ο γονιός είναι αυτός που θα πάρει ένα βρέφος στην αγκαλιά του και θα το αναθρέψει. Άρα λοιπόν είναι πολύ σημαντικό το πως νιώθει η μητέρα που παίρνει στην αγκαλιά της το μωρό για να το μεγαλώσει», λέει η κα. Μπακομήτρου.
Σύμφωνα με τον κ. Βασίλειο Αθανασίου, γυναικολόγο αναπαραγωγής, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, επιστημονικό συνεργάτη ΕΚΠΑ και διευθυντή κέντρου εξωσωματικής Αθηνών IVF Athens Center από την πολυετή εμπειρία του αυτό που παρατηρεί είναι πως δημιουργείται ένα κλίμα προστασίας και ασφάλειας μεταξύ του ζευγαριού και της παρένθετης μητέρας. «Οι γονείς προσπαθούν να προστατέψουν τη γυναίκα που φιλοξενεί το παιδάκι τους και σίγουρα είναι υπερπροστατευτικοί. Κάποιοι από αυτούς, αποφασίζουν να την φιλοξενήσουν στο σπίτι τους και γενικότερα να τη διευκολύνουν στην καθημερινότητά της», περιγράφει χαρακτηριστικά.
Μιλώντας για τη γυναίκα που αποφάσισε να αποκτήσει παιδί μέσω παρένθετης η κα. Μπακομήτρου αναφέρει πως «αυτό που θα βοηθούσε πολύ είναι η μητέρα-γονέας -όπως και όλοι οι γονείς- να προετοιμαστεί ψυχολογικά για όλη αυτήν τη διαδικασία, να την έχει αποδεχτεί, να έχει επενδύσει στον μελλοντικό της ρόλο, να έχει οραματιστεί τον εαυτό της ως γονέα και να είναι συμφιλιωμένη με το γεγονός πως υπάρχει ένα συμβαλλόμενο μέλος. Η μητρότητα δεν έχει να κάνει με την κύηση και την εγκυμοσύνη. Ο ρόλος ζωής της θα είναι η ανατροφή, το μεγάλωμα και η αγάπη που πρέπει να δείξει σε αυτό το παιδάκι. Η κυοφορία είναι ένα μικρό κομμάτι σε αυτό που λέμε γονεϊκότητα».
Στο πιο πρακτικό κομμάτι, η κλινική ψυχολόγος δίνει μία αρχική κατεύθυνση ως προς τη μητέρα λέγοντας πως «είναι πολύ σημαντικό η μητέρα που θα μεγαλώσει το παιδί να παρευρίσκεται στην διαδικασία του τοκετού και να συμμετέχει με κάποιον τρόπο στη διαδικασία της εγκυμοσύνης. Επίσης, χρειάζεται να υπάρχει εξ αρχής μία συναίνεση για τη διαδικασία μεταξύ των συμβαλλόμενων, δηλαδή ανάμεσα στην κυοφορούσα μητέρα και στο ζευγάρι γονέων ή τον/την μονογονέα», αναφέρει η ίδια.
Ομόφυλα ζευγάρια, γονεϊκότητα & παρένθετη κύηση
Μεγάλη συζήτηση έχει ανοίξει τις τελευταίες εβδομάδες για το αν πρέπει το υπό ψήφιση νομοσχέδιο να πάψει να στερεί το δικαίωμα πρόσβασης στην παρένθετη κυοφορία σε ομόφυλα ζευγάρια.
Βάζοντας το θέμα στη σωστή του βάση, ο κ. Αθανασίου ξεκαθαρίζει πως «αν μιλάμε για τα θηλυκά ομόφυλα ζευγάρια είναι κάτι το οποίο μπορεί να γίνει και τώρα, όχι γιατί επιτρέπεται, αλλά γιατί εμπίπτει στο πλαίσιο του μονογονέα. Έχω πολλές γυναίκες ασθενείς το τελευταίο διάστημα που ειναι 40+, οικονομικά ανεξάρτητες και αποφασίζουν να κάνουν το δικο τους παιδί, επομένως και με τα ομόφυλα θηλυκά ζευγάρια -στην πράξη- δεν θα υπάρχει ζήτημα. Το πρόβλημα εμφανίζεται στα άρρενα ζευγάρια. Εκεί με την τελευταία τροπολογία που αναμένεται να ψηφιστεί μέσα στις επόμενες μέρες, επιτρέπεται ο γάμος αλλά απαγορεύεται η χρήση της παρένθετης μητέρας».
Γενικά μιλώντας για την παρένθετη κύηση, ο κ. Βασίλειος Αθανασίου σχολιάζει πως «η νομοθεσία στην Ελλάδα για την παρένθετη κύηση ήταν εξ αρχής μια προοδευτική νομοθεσία ανάλογη με αυτήν που υπήρχε στο Βέλγιο, την Ισπανία και τη Τσεχία σε αντιδιαστολή με τον συντηρητικό καθολικισμό και πρωτεσταντισμό που συναντάμε σε άλλες χώρες αντίστοιχα όπου το νομοθετικό πλαίσιο είναι πολύ πιο αυστηρό και σε πολλές περιπτώσεις απαγορεύει την παρένθετη κύηση».
«Η προσωπική μου άποψη για τα ομόφυλα ζευγάρια στην Ελλάδα είναι πως μέσα στα επόμενα χρόνια θα επιτραπεί η εφαρμογή της παρένθετης κύησης και σταδιακά θα το αποδεχτεί και η κοινωνία. Ωστόσο, μέχρι τότε αυτό που θα γίνεται είναι πως αυτά τα ζευγάρια θα πηγαίνουν στο εξωτερικό για να κάνουν όλη τη διαδικασία και ουσιαστικά θα ευνοούνται οι πιο εύποροι», προσθέτει ο κ. Βασιλείου, ενώ με τη σειρά της η κα. Μπακομήτρου τονίζει πως «το γεγονός πως η πατρότητα και η μητρότητα μπορεί πλέον να προσφερθεί σε περισσότερο κόσμο είναι μία ευλογία της ιατρικής επιστήμης και μια πρόνοια σε μια χώρα που είναι υπογόνιμη, οπότε είναι πολύ σημαντικό να διασφαλιστεί η σοβαρή και συστημική επιστημονικά διαχείριση του θέματος».
Διαδικασία για παρένθετη κύηση
Η παρένθετη κύηση αποτελεί μία ιατρική υποβοηθούμενη αναπαραγωγή που εφαρμόζεται σε γυναίκες που δεν μπορούν για ιατρικούς λόγους να κυοφορήσουν. Βάσει νόμου για να προχωρήσει η διαδικασία απαιτείται δικαστική άδεια, οι προϋποθέσεις για την οποία καθορίζονται από τον Νόμο 3089/2002 και τις τροποποιήσεις του, καθώς και από αποφάσεις της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Σε αυτές λοιπόν τις περιπτώσεις εισέρχεται μία τρίτη γυναίκα, στη μήτρα της οποίας τοποθετείται το ή τα έμβρυα που έχουν προκύψει από το γονιμοποιημένο ωάριο της άλλης γυναίκας με το σπέρμα του συντρόφου της (σσ. αναλόγως την περίπτωση μπορεί να υπάρξει ανάγκη για δότρια ωαρίου ή δότη σπέρματος).
Αυτό που πρέπει να τονιστεί, ωστόσο, είναι πως απαγορεύεται ρητά να χρησιμοποιηθούν τα γεννητικά κύτταρα και τα ωάρια της παρένθετης. Δεν εμπλέκεται καθόλου το γεννητικό της υλικό.
«Στη σύγχρονη αναπαραγωγική ιατρική κάνουμε εμβρυομεταφορά ενός ή το πολύ δύο εμβρύων. Θέλουμε να αποφύγουμε πολύδυμες εγκυμοσύνες γιατί θεωρείται ότι αποτελούν εν δυνάμει επικίνδυνες εγκυμοσύνες. Αυτό γινόταν παλιότερα, τότε πριν είκοσι χρόνια δεν είχαμε πολύ καλή γνώση και αυξάναμε τον αριθμό των εμβρύων γιατί δε γνωρίζαμε για την ποιότητα τους, γι’ αυτό και βλέπαμε τρίδυμα, τετράδυμα και πεντάδυμα από εξωσωματικές. Πλέον με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης έχουμε μεγαλύτερη προσβασιμότητα στην ποιότητα των εμβρύων που θα επιλέξουμε να τοποθετήσουμε», αναφέρει περαιτέρω ο κ. Αθανασίου μιλώντας για τη διαδικασία.
1.Προϋποθέσεις για την παρένθετη μητρότητα (ΦΕΚ B’ 5524/26.10.2022) ορίζονται:
1) Ηλικία άνω των είκοσι πέντε (25) ετών και μέχρι πενήντα τεσσάρων (54) ετών. Για τις γυναίκες ηλικίας 50 ετών και μίας ημέρας μέχρι 54 ετών και 0 ημέρες απαιτείται κατ’ εξαίρεση σχετική άδεια της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.
2) Να μην έχει υποβληθεί σε περισσότερες από δύο καισαρικές τομές.
2.Δεν υφίσταται χρονικός ή ποσοτικός περιορισμός ως προς τον αριθμό των εμβρυομεταφορών στις οποίες πρόκειται να υποβληθεί η υποψήφια κυοφόρος με την ίδια ή διαφορετική δικαστική απόφαση.
3.Για την απόδειξη της από το άρθρο 8 του ν. 3089/2002 προβλεπόμενης κατοικίας, ήτοι του κέντρου των βιοτικών σχέσεων, ή της προσωρινής διαμονής της αιτούσας ή εκείνης που θα κυοφορήσει το τέκνο, αρκεί οποιοδήποτε πρόσφορο αποδεικτικό μέσο, ακόμη και υπεύθυνη δήλωση του ενδιαφερόμενου μέρους.
Σχετικά με τις απολαβές που λαμβάνει η παρένθετη μητέρα, δικαιούται αποζημίωση για σωματική καταπόνηση ύψους 10.000 ευρώ για μονήρη κύηση και 15.000 ευρώ για πολύδυμη κύηση. Η αποζημίωση οφείλεται μόνο αν έχει χορηγηθεί η απαιτούμενη από το νόμο δικαστική άδεια. Σε αυτό το σημείο αξίζει, να τονιστεί, πως σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες του εξωτερικού ως κίνητρο της κυοφορούσας, όπως σημειώνει η κα. Μπακομήτρου, συνήθως δεν προεξέχει ο οικονομικός παράγοντας αλλά ο αλτρουιστικός.
Μάλιστα, ο κ. Αθανασίου υπογραμμίζει περαιτέρω πως «η συλλογιστική του νομοθέτη είναι πως η όλη διαδικασία ανήκει μέσα στο πλαίσιο της δωρεάς γι’ αυτό και δεν επιτρέπει να δοθούν παραπάνω χρήματα σε αντιδιαστολή με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και την Αμερική» και συνεχίζει λέγοντας ότι «αυτό που θα ήθελα να αναφερθεί, όντας και στην Ελληνική Εταιρεία Ιατρών Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, είναι πως έχουμε προβεί σε αίτημα να μπει το κομμάτι της αποζημίωσης της παρένθετης μητέρας σε μια πραγματιστική βάση και να είναι πιο αυξημένη».
Το πλαίσιο γύρω από την παρένθετη κύηση εξακολουθεί να διαιρεί την κοινωνία, η εφαρμογή του να διαχωρίζει τους πολίτες και η επιστημονική έρευνα γύρω από αυτό να μη βρίσκει πάντα και σε όλους τους τομείς εύφορο έδαφος να εκκολαπτεί. Ωστόσο, είναι ενθαρρυντικό που άνοιξε ξανά ο δημόσιος διάλογος γύρω από αυτήν την υποβοηθούμενη αναπαραγωγική διαδικασία. Στον διαρκώς εξελισσόμενο κόσμο του σήμερα, η συνειδητότητα των γονέων οφείλει να αποτελεί τον διακαή πόθο της κοινωνίας και οι γονεϊκές ικανότητες να διαμορφώνουν το πλέον ασφαλές περιβάλλον για ένα παιδί έχοντας ως γνώμονα την υγιή ψυχική και κοινωνική του ανάπτυξη.
Δείτε επίσης: Αλ. Κοψιάλης | Πώς μια σύλληψη παιδόφιλου μετατρέπεται σε σοσιαλμιντιακό σόου
