Η όπερα-σκάνδαλο “Powder her Face” του πολυβραβευμένου Βρετανού συνθέτη Τόμας Άντες, με την «πιο άσεμνη άρια που γράφτηκε ποτέ», έρχεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ, σε πρώτη πανελλήνια παρουσίαση (25, 27, 31 Οκτωβρίου και 2, 7, 9 Νοεμβρίου).
Τολμηρό και προκλητικό, το “Powder her Face” (1995) είναι βασισμένο στη σκανδαλώδη ζωή της δούκισσας Μάργκαρετ Κάμπελ του Αργκάιλ, γνωστής με το προσωνύμιο «βρόμικη δούκισσα», η οποία το 1963 σόκαρε το κοινό της Αγγλίας με τις σεξουαλικές της ακρότητες. Τη μουσική διεύθυνση έχει αναλάβει ο αρχιμουσικός Νίκος Βασιλείου, ενώ τη σκηνοθεσία υπογράφει ο διακεκριμένος σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ Αλέξανδρος Ευκλείδης.
«Εδώ και χρόνια θέλαμε μαζί με τον Γιώργο Κουμεντάκη να εντάξουμε το “Powder her Face” στο ρεπερτόριο της Εναλλακτικής Σκηνής. Βρισκόταν στη βραχεία λίστα των επιλογών μας στον άξονα των έργων του σύγχρονου ρεπερτορίου. Είναι από τα έργα της τελευταίας πεντηκονταετίας που ξεχωρίζουν στο χώρο της όπερας δωματίου και που σίγουρα θα τα έβαζε κανείς στη δεκάδα των πιο σημαντικών τίτλων» δηλώνει στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Αλέξανδρος Ευκλείδης.
Η πολυτάραχη ζωή της δούκισσας, το όνομα της οποίας έγινε συνώνυμο με το σκάνδαλο, οι έρωτες, οι σεξουαλικές επιθυμίες και το διαζύγιο λειτουργούν ως πρίσμα μέσα από το οποίο ο Τόμας Άντες και ο Βρετανός μυθιστοριογράφος Φίλιπ Χένσερ με το καυστικό λιμπρέτο του διερευνούν στο έργο τη σχέση φύλου, πολιτικής και εξουσίας. Μια κυνική κοινωνική σάτιρα για τον αμοραλισμό, την παρακμή της ανώτερης τάξης και τη δημοσιογραφία της κλειδαρότρυπας, το “Powder her Face” εισάγει το κοινό σε μια νέα εποχή της όπερας.
«Είναι μία όπερα για τις φαντασιώσεις μίας γυναίκας και επίσης για τις φαντασιώσεις μίας κοινωνίας πάνω σε μία γυναίκα. Και παρότι ανήκει στη δική μας εποχή, ανήκει ήδη σε μία άλλη. Καταλαβαίνεις πως κάποια πράγματα έχουν προχωρήσει. Είναι ένα έργο που μιλάει για τις ταξικές σχέσεις εκείνης της εποχής και για τη σύγκρουση αυτών των κόσμων. Είναι επίσης ένα έργο για τη σεξουαλικότητα και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι είναι γραμμένο από έναν γκέι δημιουργό σε μία εποχή που προσπαθούσε ακόμη να βρει το στίγμα της queer δημιουργικότητας, μ΄ έναν διαφορετικό τρόπο απ΄ ό,τι συνέβαινε έως τότε. Το πιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ωστόσο είναι, ότι είναι ένα έργο για την όπερα. Μία όπερα για την όπερα» εξηγεί ο Αλέξανδρος Ευκλείδης.
Ο Τόμας Άντες, ο «βιρτουόζος των άκρων», όπως τον χαρακτήρισε το περιοδικό “The New Yorker” χάρη στην ευρεία γκάμα της μουσικής του γλώσσας, συνδυάζει αριστοτεχνικά στη μουσική του “Powder her Face” ετερόκλητες επιρροές. Τα καμπαρέ του Κουρτ Βάιλ, η τζαζ και τα τάνγκο του Άστορ Πιατσόλα συναντούν τον Άλμπαν Μπεργκ και τον Ίγκορ Στραβίνσκι σε ένα έργο πολυεπίπεδο και καθηλωτικό.
«Αν δεν ήταν τόσο καλό θα μπορούσε κανείς να το κατηγορήσει για πλαγιαρισμό, με την έννοια ότι στην πραγματικότητα το “Powder Her Face” είναι μία συρραφή από ευρείες αναφορές σε μουσικά είδη, συνθέτες, έργα, αλλά και στην ίδια την όπερα. Αυτό θα μπορούσε να είναι πρόβλημα αν δεν ήταν τόσο καλά δομημένα και χωνεμένα όλα αυτά τα στοιχεία σε ένα νέο έργο που έχει δημιουργηθεί από σπαράγματα προηγούμενων. Από αυτή την άποψη, είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα του ύστερου μεταμοντερνισμού της δεκαετίας του ’90 και ταυτόχρονα ένα νεανικό έργο γιατί ο συνθέτης του ήταν μόλις 24 χρονών όταν το έγραψε. Πράγμα το οποίο φαντάζει σχεδόν απίστευτο όταν βλέπεις την ωριμότητα της γραφής» αναφέρει ο Αλ. Ευκλείδης.
Η παράσταση θα επιχειρήσει να αναδείξει τις λεπτές εννοιολογικές αποχρώσεις του έργου, αλλά και το προκλητικό, παιγνιώδες και απελευθερωτικό του χιούμορ.
«Στην ουσία είναι ένα κωμικό έργο για ένα τραγικό θέμα. Αποφεύγει τον εύκολο συναισθηματισμό και για να το επιτύχει, προσφεύγει στην ειρωνεία, στην υπονομευτικότητα, στην έμμεση κριτική. Η ίδια η προσέγγιση του Άντες είναι ειρωνική κατά βάση αλλά με πάρα πολλά κωμικά στοιχεία. Οι χαρακτήρες του είναι ξεκάθαρα περισσότερο μπουρλέσκ παρά σοβαροί, με εξαίρεση τη δούκισσα η οποία παρότι έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μεγάλου πρωταγωνιστικού ρόλου όπερας, δεν συνοδεύεται και από τη συνήθη συμπάθεια και τάση για δικαίωση που έχουν οι δημιουργοί των μεγάλων χαρακτήρων. Εκπροσωπεί αυτή την αγία αριστοκρατία της βρετανικής κοινωνίας. Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό πως ανάμεσα σε δύο σκηνές έντονου συναισθήματος και δυνατότητας του κοινού να ταυτιστεί με την ηρωίδα που βρίσκεται σε μία διαδικασία πτώσης, υπάρχει μία συνέντευξη της δούκισσας που εκφράζει ακραίες ρατσιστικές, ομοφοβικές, αντικοινωνικές απόψεις που σου θυμίζουν ότι αυτός ο άνθρωπος πέρα από ένας αριστοκράτης που κατέπεσε, είχε και όλα τα κακά αυτής της τάξης. Πέφτει εν πολλοίς και γιατί είναι κατάλοιπο μίας κοινωνίας η οποία βασίστηκε στην αποικιοκρατία, στον εύκολο πλουτισμό εκμεταλλευόμενη την ιστορική συνθήκη».
Το κινηματογραφικό σκηνικό της παράστασης αναπαριστά μια αίθουσα ενός ξενοδοχείου της δεκαετίας του ΄30, που γερνάει παράλληλα με την πρωταγωνίστρια του έργου. Ο χώρος γίνεται ένας σιωπηλός μάρτυρας της πορείας της από τη δόξα και την ομορφιά στη μοναξιά και τη λήθη.
«Παρότι συνήθως στις παραγωγές μου έχω μία αρκετά “βαριά” σκηνοθετική σκέψη και προσπαθώ να επαναπροσδιορίζω την δραματουργία των έργων, σε αυτήν την περίπτωση δεν χρειάστηκε να το κάνω. Ήταν ίσως η μόνη φορά που ακολούθησα σχεδόν κατά γράμμα τις οδηγίες των δημιουργών του. Είναι ένα έργο το οποίο το “σεβάστηκα” , γιατί εν προκειμένω δεν θεωρώ ότι υπήρχε ούτε λόγος, ούτε κυρίως τρόπος να το κάνεις διαφορετικά. Ο Άντες ανήκει στη μικρή κάστα συνθετών ο οποίοι έχουν μια πολύ συγκεκριμένη ιδέα για τη σκηνική μορφή των έργων τους. Η ίδια η μουσική υποβάλλει σε μεγάλο βαθμό τη σκηνοθεσία και καθότι πρόκειται για μία εξαιρετικά δύσκολη και απαιτητική μουσική γραφή, δεν είχα παρά να την ακολουθήσω στις επιταγές της» επισημαίνει ο Αλ.Ευκλείδης.
Εναλλακτική Σκηνή- Απολογισμός τριετίας με θετικό πρόσημο
Η Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο τέλος της σεζόν που διανύουμε συμπληρώνει τρία χρόνια παρουσίας. Για τον καλλιτεχνικό διευθυντή της, αυτός ο κύκλος «κλείνει» με θετικό πρόσημο. «Νομίζω ότι ο απολογισμός είναι θετικός τόσο ως προς τα ποσοτικά όσο και ως προς τα ουσιαστικά μεγέθη. Κάναμε έναν πολύ μεγάλο αριθμό παραγωγών, ίσως και μεγαλύτερο από όσο αντέχαμε θεωρώντας ότι έπρεπε να πάμε ταυτόχρονα προς αρκετές κατευθύνσεις και να δώσουμε την ευκαιρία σε όσο το δυνατόν περισσότερους δημιουργούς να δοκιμαστούν και να προσφέρουν την ματιά τους στο χώρο του μουσικού θεάτρου που είναι και το βασικό πεδίο δραστηριότητας μας. Έχουμε καταφέρει νομίζω να ενταχθούμε μέσα στη συνείδηση του κοινού της ΕΛΣ ως ένας αυτόνομος και ουσιαστικός χώρος που συμπληρώνει το στίγμα της και παράλληλα να ανοιχτούμε προς νέες κατηγορίες κοινού οι οποίες δεν είχαν επαφή με τον οργανισμό μας».
Μέχρι σήμερα έχουν περάσει το κατώφλι της Εναλλακτικής Σκηνής πάνω από 100.000 θεατές. «Η ανταπόκριση είναι μεγάλη. Ωστόσο, δεν αγχωθήκαμε με τα sold out. Έχουμε τη μεγάλη τύχη να έχουμε την οικονομική και όχι μόνο υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, που μας δίνει τη δυνατότητα να μπορούμε να πάρουμε ριψοκίνδυνες αποφάσεις . Αυτό είναι πάντα μια προϋπόθεση αν θέλουμε να πάμε από το πεδίο της αγχωμένης αποτελεσματικότητας στο πεδίο της ουσιαστικής έρευνας και της μακροπρόθεσμης αποδοτικότητας».
Όσο για τους στόχους της επόμενης τριετίας, ο Αλέξανδρος Ευκλείδης αναφέρει: «Αν φυσικά συνεχίσουμε να είμαστε εδώ, ο Γιώργος Κουμεντάκης και εγώ, αν μας εμπιστευτεί ξανά η Πολιτεία, υπάρχουν πάρα πολλές ιδέες που ήδη δουλεύουμε. Οι παραγωγές για το 2021 κινούνται σε πολλά επίπεδα και έχουν προχωρήσει σε μεγάλο βαθμό. Παράλληλα, είμαστε σε επαφή με πολλές δημιουργικές φωνές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για παραγωγές που σχεδιάζουμε για το μέλλον. Νομίζω ότι ο στόχος θα ήταν να πάμε σε μια ακόμη πιο εξωστρεφή συνθήκη και μια συνθήκη μεγαλύτερης επαφής με πολιτιστικούς φορείς του εξωτερικού και να συνεχίσουμε τις κατευθύνσεις οι οποίες έχουν αποδώσει περισσότερο».
Νάντια Μπακοπούλου
(Φωτογραφία: Ελίνα Γιουνανλή)
