Του Αλέξη Ηλιάδη
Εκδότης και κριτικός με μεγάλη συμβολή στην προβολή της μοντέρνας τέχνης, αλλά και ένας από τους μεγάλους λησμονημένους της ιστορίας της τέχνης: ο Christian (Χρίστος) Ζervos -ο οποίος γεννήθηκε στο Αργοστόλι το 1889 και πέθανε στο Παρίσι το 1970- διαδραμάτισε, μέσω του περιοδικού του Cahiers d’Αrt (Τετράδια Τέχνης), πολύ σημαντικό ρόλο στην καλλιτεχνική σκηνή του Μεσοπολέμου στη γαλλική πρωτεύουσα. Πικασό, Ματίς, Μιρό και πολλοί άλλοι μεγάλοι καλλιτέχνες του 20ου αιώνα παρουσιάστηκαν μέσα από τις σελίδες του Cahiers d’Αrt, που κυκλοφόρησε από το 1926 έως το 1960 -ήταν ένα από τα μακροβιότερα μοντερνιστικά περιοδικά. O Ζερβός εξέδωσε επίσης 33 τόμους με το σύνολο της εικαστικής δημιουργίας του Πικασό, ένα μνημειακό έργο. Πολύ σημαντικές είναι και οι αρχαιολογικές του εκδόσεις για προϊστορικούς πολιτισμούς.
Το εμβληματικό εξώφυλλο με τις ομόκεντρες καρδιές του Marcel Duchamp, Cœurs Volants στο τεύχος 1-2 των Cahiers d’Art 1936. Marcel Duchamp © Association Marcel Duchamp / Adagp, Paris 2019 & ευγενική παραχώρηση των εκδόσεων Cahiers d’Art.
Τη σημασία του έργου του έρχεται να φωτίσει η έκθεση «Christian Zervos & Cahiers d’Art. H Αρχαϊκή Στροφή» στο Μουσείο Μπενάκη (στο κτίριο της οδού Πειραιώς). Στην έκθεση παρουσιάζονται περίπου 60 σπάνια και μοναδικά έργα των Ματίς, Μιρό, Πικασό, Κάλντερ, Καντίνσκι, Γκίκα, Σκλάβου, Τζιακομέτι, Μπρανκούζι, κ.ά., από την προσωπική συλλογή του κριτικού, καθώς και τεκμήρια από το Μουσείο Zervos και από αρχεία και βιβλιοθήκες της Ελλάδας και του Παρισιού.
Το εξώφυλλο του τεύχους 3-4 των Cahiers d’art, 1940, με μακέτα του Joan Miró. Juan Miró © Adagp, Paris/ OΣΔΕΕΤΕ 2019 & ευγενική παραχώρηση των εκδόσεων Cahiers d’Art.
«Η έκθεση εκκινεί από τη διαπίστωση ότι ο Ζερβός είναι ένας από τους μεγάλους λησμονημένους της ιστορίας της τέχνης. Δεν του έχει αφιερωθεί ποτέ μια μεγάλη έκθεση, υπάρχουν βέβαια κάποια βιβλία, αλλά τα περισσότερα είναι στα γαλλικά και απευθύνονται σε ένα περιορισμένο κοινό», λέει στο «Πρακτορείο» η επιμελήτρια μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης του Μουσείου Μπενάκη, Πολύνα Κοσμαδάκη, η οποία έχει την επιμέλεια της έκθεσης μαζί με τον ιδρυτικό επιμελητή του Μουσείου Zervos, Κριστιάν Ντερουέ και τον διευθυντή της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, Αλεξάντρ Φαρνού.
Pablo Picasso, Κεφαλή βασιλιά ή Τυφεκιοφόρος με σπαθί, 1969, λάδι σε χαρτόνι, 98×65.5 εκ., Musée Zervos, Vézelay. © Succesion Picasso 2019.
«Πρώτος στόχος της έκθεσης», συνεχίζει η κ. Κοσμαδάκη, «είναι να εισαγάγει το ελληνικό κοινό στο πολύπλευρο και πολυετές έργο του κριτικού. Ο δεύτερος στόχος είναι να δείξει την επαφή του με την Ελλάδα, τον ρόλο που έπαιξε η ελληνική του καταγωγή στην πορεία του, τη σχέση του με προσωπικότητες του ελληνικού μοντερνισμού, όπως ο Χατζηκυριάκος Γκίκας ή ο Σεφέρης, την επιρροή του στη διαμόρφωση του ελληνικού μοντερνισμού. Επίσης, ένας άλλος στόχος είναι να εκτεθούν για πρώτη φορά εκτός Γαλλίας έργα από την προσωπική του συλλογή, από το Μουσείο Ζερβός».
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Σύνθεση, 1934, ελαιογραφία σε καμβά, 40.9 x32.7 εκ., Musée Zervos, Vézelay. © Μουσείο Μπενάκη/ Πινακοθήκη Γκίκα.
Επιδίωξη των επιμελητών ήταν να αναδείξουν «την πολύ καινοτόμα μεθοδολογία του Ζερβού, που ήταν να βλέπει το μοντέρνο μέσα από το αρχαϊκό και το αρχαϊκό μέσα από το μοντέρνο», σημειώνει η κ. Κοσμαδάκη. «Να προσπαθεί δηλαδή να ερμηνεύσει και να διαβάσει τα έργα των σύγχρονών του καλλιτεχνών μέσα από μια θεωρία για τις απαρχές του πολιτισμού και για τις μορφές που βρίσκονται στις αρχές της ανθρώπινης δημιουργίας, και επίσης να αναδείξει τη σημασία του αρχαϊκού έναντι του κλασικού μέσα από τα μάτια των μοντερνιστών».
Max Ernst, Η ακρίδα, 1934 ελαιογραφία σε καμβά, 91.6×65 εκ., Musée Zervos, Vézelay. Max Ernst © Adagp, Paris/ OΣΔΕΕΤΕ 2019.
Για τη συμβολή του Ζερβού στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής μοντέρνας τέχνης και στην πρόσληψη του έργου του Πικασό η κ. Κοσμαδάκη επισημαίνει: «Ένα κομμάτι της συμβολής του είναι η πολύ στενή σχέση που είχε με τον Πικασό. Ο Ζερβός ήταν σε μια διαρκή συνομιλία με τον Πικασό. Ήταν ο επίσημος εκπρόσωπός του. Όταν διαβάζουμε συνεντεύξεις του Πικασό συνήθως είναι μέσα από το στόμα του Ζερβού που μεταφέρονται τα λόγια του δασκάλου στον τύπο ή στο ευρύ κοινό. Ήταν δίπλα του σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του. Επίσης, δημοσίευσε το έργο του Πικασό σε 33 τόμους, οπότε ο τρόπος που το κοινό και οι επιστήμονες προσέλαβαν το έργο του Πικασό ήταν με διαμεσολαβητή τον Ζερβό πάντα. Γιατί ο τρόπος που δημοσιεύεται και δημοσιοποιείται ένα έργο καθορίζει και τον τρόπο που το κοινό διαβάζει αυτό το έργο. Το ίδιο έκανε και μέσα από το περιοδικό του. Δηλαδή, με τον τρόπο που συσχέτιζε τα έργα, με τα πράγματα που αναδείκνυε, με τους κριτικούς που καλούσε για να γράψουν κείμενα για τους καλλιτέχνες, ο Ζερβός είχε γίνει ουσιαστικά ο μόνιμος διαμεσολαβητής μεταξύ της avant-garde, του Καντίνσκι, του Ματίς, του Πικασό, του Μιρό, των σουρεαλιστών και του κοινού και των κριτικών».
Για την πραγματοποίηση της έκθεσης, που θα διαρκέσει έως την 1η Μαρτίου, συνεργάστηκαν το Μουσείο Μπενάκη, η Γαλλική Σχολή Αθηνών και το Μουσείο Zervos που βρίσκεται στο Βεζλέ της Γαλλίας.
Κεντρική φωτογραφία: Φωτογραφία αγνώστου. Ο Christian Zervos το 1933. Ευγενική παραχώρηση Christian Derouet, Musée Zervos, Vézelay.
