Μια νέα όπερα, η «Πάπισσα Ιωάννα», παραγγελία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στον συνθέτη Γιώργο Βασιλαντωνάκη για τον εορτασμό των 80 χρόνων του οργανισμού, έρχεται, 154 χρόνια μετά την κυκλοφορία του «αντιχριστιανικού και κακοήθους» μυθιστορήματος του Εμμανουήλ Ροΐδη.
Το ποιητικό κείμενο που υπογράφει ο συγγραφέας Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης, βασίζεται στο ομώνυμο έργο του Ροΐδη, το οποίο μιλάει για μια γυναίκα που έφθασε να πάρει τον θρόνο του Πάπα κρύβοντας τη γυναικεία της φύση. Η νέα φιλόδοξη παραγωγή θα παρουσιαστεί για τρεις μοναδικές παραστάσεις, στις 8, 15 και 22 Μαρτίου, στην Εθνική Λυρική Σκηνή στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, σε μουσική διεύθυνση Στάθη Σούλη και σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά.
Με την «Πάπισσα Ιωάννα», η Εθνική Λυρική Σκηνή κάνει ένα ακόμα σημαντικό βήμα στην πολιτική αναθέσεων του καλλιτεχνικού διευθυντή Γιώργου Κουμεντάκη, πάνω σε σπουδαία έργα της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, η οποία έχει στόχο αφενός να δώσει ώθηση στη δημιουργικότητα των Ελλήνων συνθετών και αφετέρου να δημιουργήσει ένα νέο οπερατικό ρεπερτόριο με σημαντικά ελληνικά έργα. Μετά τη μεγάλη επιτυχία που σημείωσαν όπερες όπως, μεταξύ άλλων, το «Ζ» του Μηνά Μπορμπουδάκη, η «Κερένια κούκλα» του Τάσου Ρωσόπουλου, τα «Οράματα και θάματα» του Δημήτρη Μαραγκόπουλου στην Εναλλακτική Σκηνή, αλλά και η οπερέτα «Μήδεια» του Νίκου Κυπουργού, η «Πάπισσα Ιωάννα» έρχεται πάνω στη συμπλήρωση των 80 ετών της ΕΛΣ, για να γιορτάσει και να αναδείξει με τον πιο ουσιαστικό τρόπο τη σύγχρονη ελληνική δημιουργία.
Το συγκλονιστικό έργο του Ροΐδη, το οποίο κατακρίθηκε σφόδρα στην εποχή του λόγω της δριμείας κριτικής που ασκούσε στους εκπροσώπους και τις πρακτικές της εκκλησίας, επελέγη όχι μόνο λόγω της εντελώς ιδιαίτερης θέσης του στη νεοελληνική λογοτεχνία, αλλά και για την εντυπωσιακά οπερατική δομή του. Έχει ως κέντρο του έναν χαρακτήρα, η διαδρομή του οποίου ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια και μπορεί να αποτελέσει το ιδανικό υλικό για μια εμβληματική οπερατική ηρωίδα.
«Ωραία ως άνθος του λειμώνος, σοφή ως βίβλος του Ινκμάρου, πανούργος ως αλώπηξ». Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Ροΐδης την πρωταγωνίστρια ηρωίδα του, της οποίας τον βίο παρακολουθεί από τη στιγμή της γέννησής της έως τον ατιμωτικό θάνατό της. Παράλληλα, οι άγριες σκηνές πλήθους, οι έντονα φορτισμένες συναισθηματικά καταστάσεις, αλλά και το φιλοσοφικό και ιστορικό υλικό, προσφέρουν μια ιδανική αφετηρία για ένα πολύ ενδιαφέρον λιμπρέτο.
Η Εθνική Λυρική Σκηνή ανέθεσε τη σκηνοθεσία της νέας όπερας σε έναν από τους πιο σημαντικούς θεατρικούς σκηνοθέτες της νέας γενιάς, τον Δημήτρη Καραντζά. Ο σκηνοθέτης σημειώνει: «Η παράσταση επιχειρεί να παρακολουθήσει την υπαρξιακή περιπλάνηση της Ιωάννας από τα χρόνια της αθωότητας έως την ενθρόνισή της. Παρακολουθούμε όλες τις μεταμορφώσεις ενός όντος που έχει μια βαριά μοίρα να εκπληρώσει. Η Ιωάννα κορίτσι, η Ιωάννα γυναίκα, η Ιωάννα χωρίς φύλο, η Ιωάννα πάπας, η Ιωάννα ενώπιον του πλήθους που θα τη λιντσάρει. Ένας δυστοπικός λαβύρινθος στον οποίο η Ιωάννα, ενώπιον παρατηρητών που την υποκινούν, θα περάσει από την αθωότητα στην απληστία, από την άγνοια στη γνώση, στη συντριβή και πάλι στην απελευθέρωση. Το “βλάσφημο” και “ανίερο” κείμενο του Ροΐδη γίνεται ένα πυκνό και πλήρες λιμπρέτο από τον Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη και θίγει ζητήματα ταυτότητας, ύπαρξης και εξουσίας. Η σύνθεση του Γιώργου Βασιλαντωνάκη φωτίζει μύχιες πτυχές του κειμένου και αναδεικνύει τη σατιρική και κριτική στάση του κειμένου απέναντι στη θρησκεία και σε άλλους μηχανισμούς καταστολής της ανθρώπινης υπόστασης».
Ο Γιώργος Βασιλαντωνάκης συνέθεσε την «Πάπισσα Ιωάννα» μέσα σε διάστημα περίπου δύο ετών. Το έργο αποτελείται από δύο πράξεις και χωρίζεται σε δεκαπέντε σκηνές. Ο βραβευμένος συνθέτης σημειώνει: «Ένα από τα πλέον σημαντικά και αμφιλεγόμενα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας βρίσκει, μέσω της χαρισματικής μεταγραφής του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, τη θέση του στο σύγχρονο ελληνικό λυρικό ρεπερτόριο. Σκοπός μου ήταν να σκιαγραφήσω ένα ατίθασο και ασυμβίβαστο πνεύμα, μια φιγούρα τραγική και ρομαντική συνάμα, που συνεχώς μεταλλάσσεται, φθείρεται και επαναπροσδιορίζεται ενάντια σε όλα, μέχρι τελικής πτώσεως».
Το εντυπωσιακό σκηνικό -έναν λαβύρινθο σε δύο διαστάσεις- υπογράφει η Εύα Μανιδάκη, τα κοστούμια η Ιωάννα Τσάμη και τους φωτισμούς ο Αλέκος Αναστασίου. Συνεργάτες στη σκηνοθεσία είναι η Γκέλυ Καλαμπάκα, ενώ στην κινησιολογία ο Τάσος Καραχάλιος.
Τον ρόλο του τίτλου ερμηνεύει μια νέα Ελληνίδα υψίφωνος, η Χρύσα Μαλιαμάνη. Τους ρόλους του Φρουμέντιου και του Φλώρου ερμηνεύει ο διακεκριμένος βαρύτονος της ΕΛΣ Διονύσης Σούρμπης. Στη διανομή του έργου συναντούμε διακεκριμένους και νεότερους Έλληνες μονωδούς, όπως τους: Πέτρο Μαγουλά, Ινές Ζήκου, Μαργαρίτα Συγγενιώτου, Κωστή Ρασιδάκι, Γιάννη Χριστόπουλο, Νίκο Κατσιγιάννη, Πέτρο Σαλάτα, Διονύση Μελογιαννίδη, Γιάννη Κάβουρα, Γιώργο Ματθαιακάκη, Νίκο Σπανάτη, Μάριο Σαραντίδη, Νίκο Στεφάνου, Γιάννη Καλύβα.
Η ανάθεση για τη νέα όπερα υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
