Της Σμαρώς Αβραμίδου
Αποτελεί τον ομφαλό του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), ως πηγή γνώσης, έρευνας, τεκμηρίωσης. Το πλήθος των αρχείων και σπάνιων συλλογών της την κατατάσσει ως τη μεγαλύτερη πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη της Ελλάδας, εφάμιλλη βιβλιοθηκών των πλέον καταξιωμένων πανεπιστημίων του κόσμου.
Σε μια περίοδο που η υποχρηματοδότηση έπληξε το δημόσιο πανεπιστήμιο, η αυτοσυνείδηση του μεγέθους και της σπουδαιότητας του ρόλου της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης του ΑΠΘ ενέπνευσε τους εργαζομένους σε αυτήν -καθηγητές και υπαλλήλους- μέσα σε λίγα χρόνια να πετύχουν ένα μικρό θαύμα. Εκθέσεις με διεθνή απήχηση, εκδόσεις βιβλίων, συνεργασίες με διεθνείς οργανισμούς και κράτη, παγκόσμια συνέδρια, καινοτόμες υπηρεσίες ψηφιακής βιβλιοθήκης είναι κάποιες μόνο από τις δράσεις, που περιλαμβάνονται στον απολογισμό της ΒΚΠ-ΑΠΘ από το 2016 μέχρι σήμερα. Πιο πρόσφατη κατάκτηση η δημιουργία -με αξιοποίηση ιδίων χρηματικών και ανθρωπίνων πόρων- εκθεσιακού χώρου, εντός του κτιρίου της, για να παρουσιάζεται στο κοινό το σπάνιο υλικό των συλλογών της.
Κατερίνα Νάστα
Η προϊσταμένη διεύθυνσης της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ, Κατερίνα Νάστα, έπειτα από σχεδόν τρεις δεκαετίες εργασίας στο ΑΠΘ, παραμένει ανεξάντλητη σε σχέδια και αποφασισμένη πως ό,τι ωραίο επιτεύχθηκε είναι μόνο η αρχή. Σε συνέντευξη στο “ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ” μιλάει για όσα πρωτοπόρα προγραμματίζονται τη νέα χρονιά και ξεναγεί τους αναγνώστες του σε ένα θησαυροφυλάκιο γνώσης και ιστορίας, όπου η ψηφιακότητα συναντά την πολιτιστική κληρονομία και η διεπιστημονικότητα αναπτύσσει νέα ερευνητικά πεδία.
Κατεβαίνοντας στα υπόγεια της Βιβλιοθήκης, όπου βρίσκονται οι σπάνιες συλλογές, από τη Συλλογή Ιωάννη Τρικόγλου -την “κιβωτό της μνήμης του ελληνισμού”- βγάζει πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας, αποκλειστικά για το περιοδικό του Αθηναϊκού Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων, μια φωτογραφία του Παρθενώνα του Φρεντερίκ Μπουασονά (1911), η οποία κοσμεί το εξώφυλλο αυτού του τεύχους και μία χαλκογραφία επιδρομικού σκάφους υπό τη διοίκηση του Κανάρη (1827), ενώ από τη Συλλογή Μέγα ένα Χαρακτικό του 1897 του Fetzer και μια επιχρωματισμένη φωτογραφία του Σουλτάνου Μεχμέτ Ε’ Ρεσάντ στη Θεσσαλονίκη το 1911.
Δωρεά Ιωάννη Μέγα. Επιχρωματισμένη φωτογραφία που απεικονίζει τον Σουλτάνο Μεχμέτ Ε’ Ρεσάντ, που επισκέπτεται τη Θεσσαλονίκη το 1911, στο πλαίσιο της περιοδείας του στα Βαλκάνια.
Ποιες είναι οι σημαντικότερες αλλαγές που συντελέστηκαν τα τελευταία χρόνια στην πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη του ΑΠΘ; «Τα τελευταία 20 χρόνια έγινε η μετάβαση συλλογών και υπηρεσιών από το έντυπο στο ηλεκτρονικό. Φυσικά οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν επηρεάσει πολύ τον τρόπο λειτουργίας και οργάνωσης της βιβλιοθήκης και καθημερινά θέτουν νέες προκλήσεις. Παράλληλα, η Βιβλιοθήκη ΑΠΘ συνεργάζεται με διάφορους φορείς με στόχο το άνοιγμά της στην κοινωνία και τη συμμετοχή της σε δίκτυα συνεργασιών –βιβλιοθηκονομικά και μη. Ενδεικτικά αναφέρονται οι συνεργασίες με το Εργαστήριο Χαρτογραφίας ΑΠΘ για την αξιοποίηση του χαρτογραφικού αποθέματος της Τρικογλείου Βιβλιοθήκης, με τον Δήμο Θεσσαλονίκης για τις βιβλιοθήκες, με πέντε Μουσεία της Θεσσαλονίκης, με τη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, με το Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών».
Δωρεά Ιωάννη Τρικόγλου. Αδημοσίευτη φωτογραφία του Παρθενώνα του Frédéric Boissonnas
Πώς μπορεί μια βιβλιοθήκη που στηρίζεται στη δημόσια χρηματοδότηση να είναι αυτάρκης, όταν ιδιωτικές πρωτοβουλίες επενδύουν πολλά εκατομμύρια ευρώ; «Αν και η χρηματοδότηση λύνει αρκετά προβλήματα και είναι πάντα ευπρόσδεκτη, μην ξεχνάμε τη δύναμη του ΑΠΘ, το οποίο διαθέτει έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό, που παράγει ερευνητικά αποτελέσματα, προσελκύοντας πολλά ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης. Η βιβλιοθήκη του ΑΠΘ δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από τα ιδιωτικά ιδρύματα και μπορεί να αντεπεξέλθει με επιτυχία στον “ανταγωνισμό”. Όμως, στην Ελλάδα του 21ου αιώνα θα πρέπει να ξαναθυμηθούμε τις έννοιες της ευεργεσίας, της δωρεάς και της χορηγίας, που ήταν από τις θετικές παραδόσεις της χώρας… Οι βιβλιοθήκες και οι δράσεις τους τις περιμένουν!»
Πώς προχωρά η συντήρηση και ψηφιοποίηση των συλλογών σπανίων; «Περιμένουμε μέσα από το οργανόγραμμα την ίδρυση τμήματος συντήρησης, να συντηρούμε το υλικό μας με ίδια μέσα, εκτός βέβαια από ειδικές περιπτώσεις. Χάρη σε ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης έχουν ολοκληρωθεί τρία μεγάλα έργα ψηφιοποίησης. Ως παράδειγμα “καλής πρακτικής” θα ήθελα να αναφερθώ στη συνεργασία με το Εργαστήριο Χαρτογραφίας και Γεωγραφικής Ανάλυσης του ΑΠΘ, με την οποία έγινε και συνεχίζεται η ψηφιοποίηση και επιστημονική τεκμηρίωση χαρτών μέσα από τα βιβλία της Τρικογλείου Βιβλιοθήκης. Ψηφιοποιούμε υλικό από τις σπάνιες συλλογές της Βιβλιοθήκης και από τη δωρεά Μέγα και Χριστιανόπουλου, ενώ άμεσα σχεδιάζουμε να αναδείξουμε το ανενεργό διοικητικό αρχείο του ΑΠΘ. Νέοι ορίζοντες άνοιξαν και θα διευρυνθούν με τη δημιουργία του Τμήματος Εκδόσεων της Βιβλιοθήκης».
Δωρεά Ιωάννη Μέγα. Χαρακτικό του 1897 του FETZER που απεικονείζει γειτονιά της Θεσσαλονίκης
Οι βιβλιοθήκες των Σχολών του ΑΠΘ λειτουργούν ενιαία με την Κεντρική Βιβλιοθήκη; «Η ΒΚΠ-ΑΠΘ αποτελείται από την Κεντρική Βιβλιοθήκη και τα παραρτήματά της. Υπάρχει ενιαία πολιτική, κοινός κατάλογος και κοινές υπηρεσίες. Στις δράσεις που αναπτύσσουμε εμπλέκονται όλες οι βιβλιοθήκες, αναλαμβάνοντας ανάλογα με τη συλλογή και το διαθέσιμο προσωπικό τον ρόλο που τους αναλογεί. Το ακαδημαϊκό έτος 2018-19 κατατέθηκε ολοκληρωμένη πρόταση για το οργανόγραμμα της ΒΚΠ. Μετά την έγκρισή του η ΒΚΠ θα λειτουργεί σε όλα τα επίπεδα ενιαία».
Ποιες είναι οι διεθνείς τάσεις εξέλιξης των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών; Τις ακολουθείτε; «Σταδιακά αρχίζει να εφαρμόζεται ένα πρότυπο που περικλείει όλων των ειδών τις ακαδημαϊκές δράσεις: Το πρότυπο “ GLAM” από τα αρχικά των λέξεων Galleries/Πινακοθήκες ‒ Libraries/Βιβλιοθήκες ‒ Archives/Αρχεία ‒ Museums/Μουσεία. Το ΑΠΘ κατέχει συλλογές και δραστηριοποιείται και στους τέσσερις αυτούς τομείς, των οποίων όμως η ανάδειξη, αν και όταν υπάρχει, παραμένει αποσπασματική και χρειάζεται η χάραξη μιας ενιαίας στρατηγικής για την ανάπτυξή τους».
Κεντρική Φωτογραφία: Δωρεά Ιωάννη Τρικόγλου, χαλκογραφία ελεύθερα προσβάσιμη στο Ψηφιακό Αποθετήριο της ΒΚΠ του ΑΠΘ “Ψηφιοθήκη”
