Τι μπορεί να αποκαλύψει ένας ιστορικός περίπατος σε μια γωνιά της Αθήνας; Στη γειτονιά του Θησείου, οι ιστορίες και οι εποχές συνυπάρχουν αρμονικά. Όταν, μάλιστα, αφηγητής είναι ο δρ Κώστας Πασχαλίδης, αρχαιολόγος και πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ), ο οποίος διοργάνωσε, στο πλαίσιο της αυγουστιάτικης πανσελήνου, έναν βραδινό περίπατο εξερεύνησης της ιστορίας και της αρχαιολογίας της Αθήνας στον πεζόδρομο της οδού Ερμού, η αφήγηση μετατρέπεται σε μοναδική εμπειρία.
Η πρώτη «στάση» του περιπάτου πραγματοποιήθηκε στη γωνία των οδών Ερμού και Ασωμάτων, όπου βρίσκεται ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της αθηναϊκής ναοδομίας του 11ου αιώνα, το μικρό εκκλησάκι των Αγίων Ασωμάτων. «Ανήκει σε αυτά τα εκκλησάκια που έχουν μέτρο και ρυθμολογία, που δεν προκαλούν με τον όγκο τους τα υπόλοιπα κτήρια τριγύρω. Είναι μικρές ενοριακές εκκλησίες που ενσωματώνονται στον αστικό ιστό σαν ένα όμορφο πέτρινο σπίτι… Το μέτρο αυτό αντανακλά και το ήθος της εποχής», δήλωσε ο Κ. Πασχαλίδης, απευθυνόμενος στην πλήθος που είχε συγκεντρωθεί.
Ο ιερός ναός Αγίων Ασωμάτων, χτισμένος στο β’ μισό του 11ου αιώνα και αποκατασταθείς στην αρχική του μορφή το 1959-1960, βρίσκεται δύο μέτρα κάτω από την επιφάνεια της ομώνυμης πλατείας. Σύμφωνα με τον Κ. Πασχαλίδη, «ο ναός είναι βυθισμένος κάτω από το σημερινό οδόστρωμα, καθώς οι αρχαίες πόλεις υψώνονται. Όταν γκρεμίζεται ένα κτήριο, τα υλικά ισοπεδώνονται και πάνω τους χτίζεται το επόμενο σπίτι». Ανέφερε, επίσης, ότι όλα τα μεσαιωνικά εκκλησάκια του 10ου και 11ου αιώνα βρίσκονται προστατευμένα και βαθιά κάτω από τη σύγχρονη ζωή.
Αναφορά έγινε και στον Άγιο Αθανάσιο του Κουρκουρή, στην οδό Επταχάλκου, όπου σύμφωνα με την παράδοση ναός κτίστηκε από τον άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη. Ωστόσο, η πραγματική κατασκευή του τοποθετείται επί Τουρκοκρατίας πιθανόν από κάποιον αγιορείτη μοναχό. Εντυπωσιακή είναι η αποκάλυψη ότι η προνομιούχα περιοχή του υψώματος παραλίγο να δοθεί για την ανέγερση του Παλατιού, της Ακαδημίας Αθηνών, του Αρχαιολογικού Μουσείου και της Λαχαναγοράς στα τέλη του 19ου αιώνα.
Το «θηρίο» του Θησείου και οι βασιλικοί γάμοι
«Ποιο είναι το εμβληματικότερο μνημείο για την έναρξη της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα; Είναι ο πρώτος σιδηροδρομικός σταθμός της χώρας». Η απάντηση αφορούσε την πρώτη σιδηροδρομική γραμμή που συνέδεε το Θησείο με τον Πειραιά, με την ιστορία της να είναι γεμάτη από συγκλονιστικά γεγονότα.
«Στις 27 Φεβρουαρίου 1869, χιλιάδες Αθηναίοι συγκεντρώθηκαν εδώ για την αναχώρηση του πρώτου σιδηροδρομικού συρμού, που συνέδεε το Θησείο με τον Πειραιά. Η ατμομηχανή «Βασίλισσα Όλγα» διανύει την απόσταση των 8,5 χιλιομέτρων σε περίπου 15 λεπτά, κάτι που ήταν μια τεράστια επανάσταση για την εποχή», σημείωσε ο Κ. Πασχαλίδης. Τα εγκαίνια του σταθμού του Θησείου, που σηματοδότησαν την αρχή της εκβιομηχάνισης της χώρας, συνδέονται και με τους πρώτους βασιλικούς γάμους στην Ελλάδα.
«Στις 10 Οκτωβρίου 1889, η Αθήνα υποδέχεται γαλαζοαίματους από όλο τον κόσμο για τους γάμους του διαδόχου Κωνσταντίνου με την πριγκίπισσα Σοφία. Η άφιξη γινόταν με βασιλικές λέμβους στο λιμάνι του Πειραιά, από όπου οι πομπές έπρεπε να πάρουν τον σιδηρόδρομο προς το Θησείο, με μια θριαμβική πύλη στην Πλατεία Ασωμάτων. Τα Παλαιά Ανάκτορα, το σημερινό Κοινοβούλιο, σχεδιάστηκαν από τον Βαυαρό αρχιτέκτονα Φρειδερίκο φον Γκέρτνερ και η κατασκευή τους ολοκληρώθηκε το 1847, ενώ το 1929 το κτήριο έγινε Κοινοβούλιο και νωρίτερα είχε χρησιμοποιηθεί ως κέντρο υποδοχής προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Όπως και η περιοχή του ναού του Ηφαίστου στο Θησείο, που οικοδομήθηκε μεταξύ 460-420 π.Χ., «ο ναός χτίστηκε για να τιμήσει τους θεούς Ήφαιστο και Αθηνά, τους θεούς της εργατικής τάξης, δηλαδή όλους τους ανθρώπους που έπαιρναν μέρος σε εργαστήρια που βρίσκονταν στην περιοχή». Ο ναός παρέμεινε σε λειτουργία μέχρι τον 6ο αιώνα μ.Χ. και έγινε το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο της πρωτεύουσας το 1835, πριν σταματήσει τη λειτουργία του ως μουσείο το 1935.
Μνημείο Ολοκαυτώματος Ελλήνων Εβραίων στην Αθήνα
Η υπερυψωμένη τοποθεσία του μνημείου είναι σημαντική, καθώς βρίσκεται κοντά στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού. Το Μνημείο Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων, που φιλοτέχνησε η γλύπτρια Ντιάννα Μαγκανιά, έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορεί κανείς να περιηγηθεί ανάμεσα στα έξι τρίγωνα που αναπαριστούν το διαμελισμένο αστέρι του Δαβίδ.
Αυτό το σημείο επιλέχθηκε επειδή εδώ ξεκίνησε η δραματική ιστορία του αφανισμού των Αθηναίων Εβραίων την περίοδο της Κατοχής. Στις 23 Μαρτίου 1944, η Γκεστάπο προχώρησε σε μαζικές συλλήψεις εβραίων κατά τη διάρκεια θρησκευτικής τελετής, με αποτέλεσμα περίπου 1.000 άτομα να μεταφερθούν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου λιγότεροι από 10% επέζησαν.
Δεκεμβριανά, Κεραμεικός και κτήριο επί της οδού Ερμού 136
Τον Δεκέμβριο του 1944, η Αθήνα βίωσε τα Δεκεμβριανά. Η περιοχή του Θησείου έγινε θέατρο μαχών, με τα θύματα να μην μπορούν να ταφούν λόγω των συνθηκών. Πολλοί ΕΑΜίτες και άμαχοι θάφτηκαν στο αρχαίο Κεραμεικό, και η εκταφή τους έγινε πολλά χρόνια αργότερα.
Ο περίπατος ολοκληρώθηκε με αναφορές στο κτήριο που φιλοξενεί την ιστορική έδρα του ΣΕΑ, στην οδό Ερμού 136, κοντά στον ναό των Ασωμάτων και το μνημείο του Ολοκαυτώματος. Το νεοκλασικό κτήριο, που κτίστηκε γύρω στο 1915-17, αντιπροσωπεύει μια εποχή που σηματοδότησε τη συστηματική ανασκαφή της περιοχής.
