«Πρέπει να την αγαπάς την τέχνη. Η τέχνη είναι αγάπη, δεν είναι εμπόριο», είναι η καταρχήν επισήμανση του Γιάννη Μεντή, συνταξιούχου αργυροχόου, μάστορα στην παραδοσιακή χειροποίητη Γιαννιώτικη συρματερή τέχνη.
Τον συναντήσαμε στην εκδήλωση που έγινε για την ανακήρυξη του Μαΐου, ως μήνα Γιαννιώτικης Αργυροχοΐας και του ζητήσαμε, να μας μιλήσει για τον καλαίσθητο κόσμο της εμβληματικής τέχνης .
Η ζωή του ήταν στον πάγκο, γι’ αυτό και θέλησε να ξεδιπλώσει την ιστορία του μέσα στο εργαστήρι του φίλου του, αργυροχόου Χρήστου Σιαπατόρη, όπου καθημερινά πηγαίνει, για να ζει μέσα στον δικό τους γνώριμο και γεμάτο αναμνήσεις χώρο.
Το εργαστήρι είναι όπως παλιά. Λίγα εργαλεία, γιατί το ασήμι δουλεύεται στο χέρι. Τρείς πολυδουλεμένοι πάγκοι, στον έναν έξι ασημένια κουτάλια μόλις βγήκαν από το παραδοσιακό καλούπι στο χώμα, τον τσατμά, έτοιμα για λιμάρισμα, μία ατμόσφαιρα που σε γυρίζει πολύ πίσω στο χρόνο.
Από το Βασιλικό Πωγωνίοιυ, ο Γιάννης Μεντής ήρθε παιδάκι 13 χρόνων, στη Σχολή του Γεωργίου Σταύρου για να μάθει την τέχνη της Αργυροχοΐας. Τότε όπως θυμάται, μάθαιναν τέχνη 300 παιδιά. Η φοίτηση ήταν 3ετής.Ο ίδιος πρόλαβε να φοιτήσει ένα χρόνο, γιατί μόλις έγινε η δικτατορία έκλεισε η Σχολή.
«Ο δάσκαλός μου στη Σχολή, είχε αντιληφθεί την αγάπη μου για την συρματερή τέχνη και μου είπε, έλα στο μαγαζί μου, να δουλέψεις για μένα, να μάθεις και στη δουλειά. Ο δάσκαλός μου, έγινε και αφεντικό μου. Είχε χρυσοχοείο και αργυροχοείο μαζί, στην οδό Αβέρωφ, που τότε ήταν στο επίκεντρο, ήταν όλη η γιαννιώτικη τέχνη της αργυροχοΐας συγκεντρωμένη εκεί .
Στο εργαστήρι μέσα, είχε και τα 3 του παιδιά και ακόμα 3 άτομα, είμαστε δηλαδή 6 νεαροί,που μαθαίναμε την τέχνη», λέει ο κ. Μεντής.
Όταν έκλεισε η Σχολή του Γεωργίου Σταύρου, άνοιξε η Σχολή Μαθητείας του ΕΟΜΕΧ, στον 4ο όροφο ξενοδοχείου στην πόλη των Ιωαννίνων. Όπως λέει ο κ. Μεντής: «Το πρωί δουλεύαμε και το βράδυ 8-10 παρακολουθούσαμε μαθήματα. Τεχνίτες μας μάθαιναν για την συρματερή τέχνη, το σκάλισμα και τη χαρακτική.
Η φοίτηση ήταν τριετής. Τη μέρα δουλεύαμε στα αφεντικά και το βράδυ εμπλουτίζαμε με γνώσεις».
Η χειροποίητη τέχνη θέλει φαντασία στον πάγκο, μεράκι, υπομονή.
Ο κ. Γιάννης έμεινε στο εργαστήριο 10 χρόνια, πήγε φαντάρος και επέστρεψε για να «σπουδάζει» συνέχεια την συρματερή τέχνη. Εξαιρετικά κοσμήματα, καρφίτσες, δαχτυλίδια, βραχιόλια, πόρπες, μικρά διακοσμητικά αντικείμενα, σταυροί, είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα της συρματερής τέχνης, γνωστής και ως φίλικγραν, που από πάντα είχαν μία ιδιαίτερη θέση στα γιαννιώτικα σπίτια, αλλά και στην επιλογή δώρου, για τον κάθε επισκέπτη στην περιοχή.
«Δεν τη μαθαίνεις μέσα σε ένα χρόνο την τέχνη, οι παλιοί μαστόροι, μας δείχνανε τα βασικά πράγματα από κει και μετά, έπρεπε μόνοι μας να δημιουργήσουμε, να σχεδιάσουμε, να βάλουμε το μυαλό να δουλέψει και να κάνουμε αυτά τα κομψοτεχνήματα», αναφέρει και συνεχίζει με πάθος να λέει: «Για να τα μάθεις, πρέπει να καθίσεις στον πάγκο, εκεί στην καρέκλα λοιπόν, το μυαλό σου σχεδιάζει, δημιουργεί. Πρέπει να την αγαπάς την τέχνη. Η τέχνη, είναι αγάπη, δεν είναι εμπόριο. Όπως εγώ και άλλα παιδιά που μάθανε μαζί, θέλαμε το αντικείμενο που θα φεύγει από το χέρι μας, να είναι τέλειο. Η χειροποίητη τέχνη, έχει κανόνες το έχω πει πάρα πολλές φορές, για παράδειγμα, η συρματερή τέχνη ,όταν έχεις το ασήμι στο χέρι ,πρέπει να φτιάξεις τα σύρματα τα χιλιάδες σύρματα και μετά να σχεδιάσεις, χρειάζεται υπομονή.
Η φαντασία έρχεται στον πάγκο, όταν πιάνεις ένα αντικείμενο αμέσως στο μυαλό, είναι πώς θα φτιάξεις το επόμενο καλύτερο.
Ιδέες έρχονται, η μία με την άλλη προς το καλύτερο βέβαια. Θα πω μία μεγάλη αλήθεια».
Ο μάστορας τονίζει με πικρία: «Ο τεχνίτης πεθαίνει στην ψάθα, αυτό είναι η αλήθεια. Εμείς είμαστε στον πάγκο, στη δουλειά μας, το δημιούργημά μας, το καρπώθηκαν οι έμποροι. Η δουλειά μας δεν πληρώνεται, είναι ατελείωτες οι ώρες που μένουμε πάνω από κάθε δημιούργημα. Η συρματερή τέχνη, δεν μπαίνει σε χυτήριο. Μάλιστα είχαμε και το εξής φαινόμενο. Είμαστε νέοι, 25- 30 χρονών. Ο έμπορος αργυροχόος που ερχόταν να το δει, για να κοστολογήσει τα έργα μας, που ήταν 65- 70 χρόνων για να μειώσει την τιμή, μας έλεγε δεν είναι τέλειο, όμως εμείς τότε, δεν είχαμε τη δυνατότητα τότε να το αντιληφθούμε αυτό».
Όση ώρα συνομιλούμε με τον κ. Γιάννη, ο Χρήστος Σιαπατώρης φτιάχνει καλούπια σε κοσκινισμένο χώμα. Χρησιμοποιεί ακόμη την τεχνική που έρχεται πριν από 400 χρόνια. Όπως λέει με χαμόγελο, αυτή παλιακή τεχνική δίνει καλύτερο αποτέλεσμα, βεβαίως όταν το κάθε αντικείμενο βγαίνει από το καλούπι, θέλει, λιμάρισμα, διόρθωμα, επιπλέον δουλειά, γυάλισμα.
Ο Κώστας Ζερβός, πρόεδρος Σωματείου Ασημουργών Μεταλλοτεχνιτών Ιωαννίνων «Η Γιαννίωτικη Τέχνη», συνεχίζει το επάγγελμα του πατέρα, τεχνίτη στην συρματερή, που τον κέρδισε όπως αναφέρει, από μικρό παιδάκι. Όταν τελείωσε το σχολείο η επιλογή του δεν ήταν άλλη από να μπει στο εργαστήρι.
«Όταν τελείωσα το σχολείο, είπα στον πατέρα μου, εγώ θέλω να ακολουθήσω την τέχνη σου.
Τότε τις δεκαετίες του ’70 και ’80 είχε άνθηση η δουλειά, ο κόσμος αγόραζε. Ήταν και αυτό, ένα δέλεαρ.
Το εργαστήρι του πατέρα μου όπως το θυμάμαι, δεν είχε πολλά εργαλεία. Είναι μία τέχνη με το χέρι, είναι κάποια λίγα εργαλεία που χρησιμοποιούσαμε», λέει ο κ. Ζερβός.
Στη συζήτηση με τον κ. Ζερβό μάθαμε, για το ροδάνι και τον τσίφτη. Δύο απαραίτητα εργαλεία για την συρματερή. Στο ξύλινο χειροκίνητο ροδάνι έφτιαχναν τα σύρματα από το λιωμένο ασήμι, ενώ με την βοήθεια του τσίφτη, που είναι μια λαβίδα στόλιζαν το αρχικό μοτίβο του κάθε κοσμήματος.
Στο ερώτημα εάν εκτιμάται η αξία του χειροποίητου κοσμήματος, ο κ. Ζερβός απαντά: «Η αλήθεια είναι, ότι ποτέ δεν πληρώθηκε η αξία της χειροποίητης δουλειάς, για να φανταστείτε δύο μικρές καρφίτσες, μπορεί τεχνίτης να χρειαστεί μια ολόκληρη ημέρα για να τις φτιάξει».
Το ζητούμενο για τους αργυροχόους των Ιωαννίνων, είναι αφενός αυτή τέχνη να μη σβήσει, να μεταλαμπαδευτεί και στα νέα παιδιά τα οποία δείχνουν ενδιαφέρον για αυτή τη δουλειά και αφετέρου να ξεπεραστεί το ζήτημα του βιοπορισμού, καθώς η αγορά δεν αντιλαμβάνεται όσο πρέπει την αξία του χειροποίητου. Στα Γιάννενα λειτουργεί Σχολή του ΟΑΕΔ, 2ετους φοίτησης.
Όπως επισημαίνει ο πρόεδρος του Σωματείου, «ένας νέος για να ξεκινήσει, να ασχοληθεί με την αργυροχοΐα, δεν είναι κοστοβόρο, δεν χρειάζεται φοβερά κεφάλαια για μηχανήματα. Η τέχνη είναι χειροποίητη. Χρειάζεται η πρώτη ύλη το ασήμι και το μεράκι. Όμως πρέπει να βρεις και τον τρόπο να το προωθήσεις το προϊόν, το κόσμημα. Δεν είναι ρούχο, δεν είναι παπούτσι, για να το προωθήσεις διαδυκτιακά, ένα κόσμημα πρέπει να το δεις, δεν μπορείς να ψωνίσεις από μία φωτογραφία».
Η οδός Αβέρωφ στα Γιάννενα έχει τη δική της ιδιαίτερη ταυτότητα. Είναι ένας κεντρικός δρόμος που χαρακτηρίζει ολόκληρη την ηπειρωτική πρωτεύουσα ως «πόλη των Ασημουργών». Στο Μουσείο Αργυροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς στο Κάστρο, αποκαλύπτεται η μοναδική τέχνη του ασημιού στα Ιωάννινα και την Ήπειρο ευρύτερα, με τις βαθιές ρίζες στον χρόνο , τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές προεκτάσεις. Οι παλιοί τεχνίτες, ζουν με την ελπίδα, η Αργυροχοΐα να ανθίσει και πάλι.
