Ένας αρχαίος πολιτισμός, σε μεγάλο βαθμό άγνωστος, αποκαλύπτεται στην πρόσφατη περιοδική έκθεση με τίτλο «Θησαυροί της αρχαίας Basilicata – Η αόρατη κληρονομιά», η οποία θα γίνει στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης από τις 17 Οκτωβρίου 2024 έως τις 31 Ιανουαρίου 2025.
«Αυτός ο καρπός συνεργασίας πολλών επιστημόνων αναδεικνύει τον πολιτισμό μίας περιοχής στη νότια Ιταλία, στο κέντρο του κόλπου του Τάραντα, στην Οινωτρίας γη, δηλαδή τη σημερινή Basilicata. Μέσα από την έκθεση, ο επισκέπτης θα μάθει για τον πολιτισμό που ήρθαν σε επαφή οι Έλληνες από την Πελοπόννησο και τη νησιωτική αρχαία Ελλάδα κατά τις μεγάλες τους ταξιδιωτικές αποστολές στην Ιταλία και τη Σικελία, εστιάζοντας κυρίως στην περιοχή που αργότερα ονομάστηκε Μεγάλη Ελλάδα», δηλώνει ο καθηγητής Νικόλαος Σταμπολίδης, γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης.
Η έκθεση, την επιμέλεια της οποίας έφεραν μαζί ο γενικός διευθυντής των κρατικών μουσείων της Ιταλίας Μάσιμο Οσάνα και η διευθύντρια των εθνικών μουσείων της Ματέρα Άννα Μαρία Μάουρο, εστιάζει συγκεκριμένα στον πολιτισμό της Basilicata από το τέλος της Εποχής του Χαλκού (11ος αι. π.Χ.) έως τον 6ο αι. π.Χ., περιλαμβάνοντας 312 επιλεγμένα αντικείμενα από τα μουσεία της περιοχής.
«Θα παρουσιαστούν υλικά κατάλοιπα που προέρχονται κυρίως από ταφές γυναικών και ανδρών. Για να το πω ποιητικά, πρόκειται για “φαντάσματα και φάσματα, φιλιά και χείλη χωνεμένα, με τα παραπετάσματα του χρόνου διάπλατα ανοιχτά”. Είναι προσωπικά αντικείμενα που προσφέρθηκαν στους τεθνεώντες από συγγενείς και φίλους για το ταξίδι τους στον Άδη, τα οποία αποκαλύπτουν τις πίστεις και τις δοξασίες τους καθώς και τα ήθη και τις σχέσεις τους εν ζωή, δηλαδή έργα που αποκαλύπτουν τον πρώιμο πολιτισμό της Basilicata. Περιλαμβάνονται επίσης αντικείμενα που οι Έλληνες έφεραν μαζί τους, τα οποία ενσωματώθηκαν με ποικιλία στα προηγούμενα», τονίζει ο καθηγητής.
Ανάμεσα στα τελευταία είναι ένα αγγείο ανάμειξης (δίνος) του 7ου αι. π.Χ. με απεικόνιση του Βελλεροφόντη καθώς σκοτώνει τη Χίμαιρα και ένα περιδέραιο από κεχριμπάρι, με περίαπτο σε σχήμα κεφαλής με δαιδαλική κόμμωση. Αυτά τα αντικείμενα υποδηλώνουν την επαφή του τοπικού πληθυσμού μετον ελληνικό πολιτισμό: «Η διείσδυση αυτή παρατηρείται ήδη από τα ύστερα γεωμετρικά χρόνια. Ουσιαστικά, επιδιώκουμε να παρουσιάσουμε όχι μόνο ελκυστικά αντικείμενα, αλλά και το συνολικό περιβάλλον κάθε ταφής, προκειμένου να κατανοήσουμε τα χαρακτηριστικά του πολιτισμού που αντιμετώπισαν οι Έλληνες από την Πελοπόννησο ως τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου», σημειώνει ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης.
Τα εκθέματα καταδεικνύουν την επιλογή ταφικών εθίμων ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται η καύση και η αποτέφρωση, όπως σημειώνεται στην εκτενή νεκρόπολη κοντά στην πόλη της Ματέρα και στον λόφο του Τίμμαρι. Σε αυτή τη διαδικασία, τα πιο γνωστά συνοδευτικά αντικείμενα των νεκρών περιλαμβάνουν πρώιμα μεταλλικά τεχνουργήματα, όχι μόνο όπλα αλλά και χάλκινα σκεύη καθώς και κοσμήματα των γυναικών. Αυτή η τελετουργική επίδειξη του πλούτου κατά τη διάρκεια των ταφικών τελετών αντικατοπτρίζει την κύρος των τεθνεόντων, αλλά και των οίκων τους, τη στιγμή όπου αυτά τα αντικείμενα αποσύρονταν από την καθημερινή χρήση για πάντα. Ιδιαίτερα τα γυναικεία, χάλκινα κυρίως, κοσμήματα κατατάσσονται και συγκρίνονται με προϊόντα της βόρειας Ελλάδας και της Μακεδονίας, που προέρχονται από τις Αιγές (Βεργίνα), και συνδέουν μετακινήσεις πληθυσμών, τόσο ομάδων όσο και συγγενικών σχέσεων ή εμπορικές», εξηγεί ο καθηγητής.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε δύο ενότητες. Η πρώτη ενότητα καλύπτει την Εποχή του Σιδήρου, από τον 11ο έως τον 8ο αι. π.Χ., και η δεύτερη εστιάζει στην Πρωτοαρχαϊκή και Αρχαϊκή Περίοδο. «Η παρουσία κεραμεικής από τον 8ο, 7ο και 6ο αι. π.Χ. είναι αξιοσημείωτη. Ξεχωρίζουν ομάδες αντικειμένων από διάφορες περιοχές της Basilicata, όπως το Chiaromonte, όπου φαίνεται να “συναντιούνται” διάφορες ομάδες ανθρώπων, καθώς και οι τέσσερις φυλές που αναφέρει ο Στράβωνας και οι πόλεις που αναπτύσσονται στην περιοχή. Ακόμα και από Alianello και δημοφιλή ταφικά ευρήματα όπως εκείνα του Μεταποντίου υποδεικνύουν σύνθετες ερμηνείες, περιλαμβάνοντας κεραμικά εισαγόμενης προέλευσης, ομοιώματα από την Κόρινθο και τα νησιά Κύκλες, και μεταλλικά κοσμήματα όπως φρυγικές πόρπες», σημειώνει ο καθηγητής.
Πολλαπλές ερμηνείες παρατηρούνται και σε άλλα αντικείμενα. «Τα κεραμεικά και πολυτελή μεταλλικά αντικείμενα από την Incoronata και το Μεταπόντιο φαίνεται να υποδηλώνουν εδραιωμένες σχέσεις με ελληνικές και ανατολικές εισαγωγές, που παρατηρούνται στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Κρήτη, καθώς και με την Ετρουρία, που έχουν ερμηνευτεί ως ανταλλαγές μεταξύ των αριστοκρατικών γενών και μεταξύ εμπορικών συναλλαγών. Το γεγονός όμως ότι αυτά τα αντικείμενα δεν προέρχονται από θρησκευτικά ή δημόσια χώρους, αλλά προέρχονται από φαινόμενα επιδείξεις χλιδής, παραπέμπει σε αντίστοιχες πρακτικές στους ελληνικούς κάποιοι τόπους και στις περιοχές που αντιστοιχούν στους ελληνικούς οικισμούς των ιταλικών εδαφών», καταλήγει ο καθηγητής.
Ο πλούτος των αντικειμένων της έκθεσης είναι ενδεικτικός της σημασίας της, καθώς θα καταλαμβάνει ολόκληρο τον χώρο της αίθουσας των περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης. «Αυτή η άλλη αποδεικνύει τις δημιουργικές σχέσεις μεταξύ του Μουσείου Ακρόπολης και των μουσείων της Ιταλίας».
