Όταν ο Αργύρης Κουμτζής, τον Οκτώβριο του 2014 -και έπειτα από ένα «σίριαλ», το οποίο είχε ξεκινήσει τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους σε ό,τι αφορά πρακτικές δυσκολίες που ανέκυπταν για τις σπουδές του από την οπτική του αναπηρία- εγγραφόταν και επισήμως φοιτητής στο Τμήμα Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, εκείνος έκανε το δικό του μικρό βήμα για ένα ακαδημαϊκό μέλλον που προδιαγραφόταν λαμπρό. Η επιτυχία του, όμως, θα αποτελούσε και ένα άλμα για την προσβασιμότητα των Ατόμων με Αναπηρία στην εκπαίδευση.
«Έπρεπε να ανακαλύπτω συνεχώς τον δρόμο. Έτσι, όμως, μαθαίνεις και παράλληλα αναπτύσσεις νέες δεξιότητες», είχε παραδεχθεί, συζητώντας με τον πρύτανη του ΑΠΘ καθ. Νίκο Παπαϊωάννου, μία ημέρα προτού αναχωρήσει για τη Γερμανία ως αριστούχος -πλέον- απόφοιτος του ΑΠΘ και υποψήφιος διδάκτορας στο Ινστιτούτο Max Planc, στον τομέα της ηλιακής φυσικής.
Ο Αργύρης Κουμτζής άφησε τη δική του παρακαταθήκη στο ΑΠΘ. Δεν δικαίωσε απλώς όσους τον πίστεψαν και στάθηκαν στο πλευρό του, αλλά βοήθησε το πανεπιστήμιό του να πάει ένα ακόμη βήμα μπροστά, συνεισφέροντας σε μία μεγάλη προσπάθεια ενίσχυσης των υπηρεσιών υποστήριξης Ατόμων με Αναπηρία. Χάρη και στη δική του συνδρομή, σήμερα όλοι οι φοιτητές του ΑΠΘ, που αντιμετωπίζουν προβλήματα όρασης, αναπηρίας στα άνω άκρα ή δυσλεξία -οι κατά τον δόκιμο όρο εντυπο-ανάπηροι χρήστες- απευθυνόμενοι στη Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης ΑΠΘ (ΒΚΠ-ΑΠΘ) έχουν τη δυνατότητα απτικής και ακουστικής πρόσβασης σε όποιο ακαδημαϊκό σύγγραμμα αιτούνται, σε επιστημονικά περιοδικά, σε ό,τι τους είναι χρήσιμο για τις σπουδές τους.
Η Υπηρεσία Υποστήριξης Ατόμων με Αναπηρία ΒΚΠ (http://www.lib.auth.gr/el/amea) ξεκίνησε τη λειτουργία της τον Μάρτιο του 2019 με δειλά βήματα, στο πλαίσιο του έργου «Κοινωνική μέριμνα φοιτητών του ΑΠΘ», υπηρετώντας τον στόχο της δίκαιης πρόσβασης όλων των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας στις υπηρεσίες και στο υλικό της μέσα από την παροχή προσαρμοσμένων υπηρεσιών για τις ανάγκες των φοιτητών/φοιτητριών ΑμεΑ ΑΠΘ.
«Από την πρωτιά του Αργύρη στην πρωτοπορία ΑΠΘ»
Κι αν στην αρχή των σπουδών του ο Αργύρης έπρεπε μόνος να ανακαλύπτει διαρκώς τον δρόμο, σήμερα τις υπηρεσίες της ΒΚΠ-ΑΠΘ, που και ο ίδιος βοήθησε να αναπτυχθούν, απολαμβάνουν 22 φοιτητές και φοιτήτριες του ΑΠΘ, βαδίζοντας με λιγότερα εμπόδια μπροστά τους. Πρόκειται για φοιτητές των Τμημάτων Νομικής, Ψυχολογίας, Παιδαγωγικού Δημοτικής Εκπαίδευσης, Ιστορικού – Αρχαιολογικού, Πολιτικών Επιστημών, Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών, Φυσικού.
Παράλληλα με την ανάπτυξη των υπηρεσιών υποστήριξης φοιτητών ΑμεΑ της ΒΚΠ-ΑΠΘ, από το 2017 ομάδα εργασίας βιβλιοθηκονόμων της καταλογογράφησε και ανήρτησε 150 ηλεκτρονικά συγγράμματα στην AMELib, την Πολυτροπική Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη, που δημιούργησε ο Σύνδεσμος Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών με πρωτοβουλία του Παντείου Πανεπιστημίου. Σκοπός της συλλογικής διαδικτυακής βιβλιοθήκης είναι να παρέχει προσβάσιμα βιβλία σε όλους τους δικαιούχους εντυπο-ανάπηρους χρήστες των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών της χώρας μέσω διαδικτύου. Με βάση τα στατιστικά για τις αναρτήσεις των συγγραμμάτων στην AΜΕLib το Αριστοτέλειο πρωτοπορεί στην προσπάθεια αυτή, έχοντας συνεισφέρει τον μεγαλύτερο αριθμό τεκμηρίων. Συνολικά από τα Πανεπιστήμια και τα άλλα μέλη του ΣΕΑΒ στην AΜΕLib είναι αναρτημένα περί τα 1.300 συγγράμματα προσβάσιμα από εντυπο-ανάπηρους χρήστες.
«Μέριμνα για κάθε μέλος της οικογένειας του ΑΠΘ»
«Όταν λέμε ότι εργαζόμαστε για ένα πανεπιστήμιο ανοιχτό στην κοινωνία, σημαίνει και ότι έχουμε την υποχρέωση, ξεκινώντας από την πανεπιστημιακή μας κοινότητα, να ανοίξουμε τα “μάτια” της κοινωνίας στα ζητήματα που καθημερινά αντιμετωπίζουν συνάνθρωποί μας με αναπηρίες», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρύτανης του ΑΠΘ, καθ. Νίκος Παπαϊωάννου, εξηγώντας ότι «ένα πανεπιστήμιο προσβάσιμο και φιλικό σε όλους τους χρήστες των υποδομών του και των υπηρεσιών του δεν είναι η απόδειξη της κοινωνικής μας ευαισθησίας», αλλά «είναι δέσμευσή μας από το θεμελιώδες δικαίωμα της ισότητας, το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα πρόσβασης όλων των συμπολιτών μας στη δωρεάν παιδεία, με ιδιαίτερη μέριμνα για εκείνους που έχουν ανάγκη από βοήθεια ή ειδική προστασία».
«Είμαστε προσηλωμένοι στην ενίσχυση δράσεων που διευκολύνουν τη φοίτηση Ατόμων με Αναπηρία στο Αριστοτέλειο, καθώς, εξασφαλίζοντας ποιοτικές σπουδές και πτυχία ίσων επαγγελματικών προοπτικών για όλους τους αποφοίτους μας, συνεισφέρουμε στην πρόοδο της ελληνικής κοινωνίας συνολικά», τονίζει ο πρύτανης, χαρακτηρίζοντας την «πρωτιά» της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης ΑΠΘ στην ανάρτηση ψηφιοποιημένων ακαδημαϊκών συγγραμμάτων για εντυπο-ανάπηρους χρήστες στη βάση AΜΕLib του Συνδέσμου Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών ως «μία ακόμη επιβεβαίωση ότι το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας οφείλει να πρωτοπορεί, οφείλει να είναι άριστο σε κάθε έκφανση της ακαδημαϊκής δραστηριότητας, αλλά κυρίως οφείλει να μεριμνά για κάθε μέλος της οικογένειάς του».
«Μία προσπάθεια ευαισθητοποίησης των πανεπιστημίων»
Όμως, κάθε φοιτητής με αναπηρία έχει ξεχωριστές ανάγκες εξατομικευμένης υποστήριξης. «Το πανεπιστήμιο προσπαθεί εκ των ενόντων να εξυπηρετήσει περιπτώσεις ανάλογα πώς παρουσιάζονται. Δεν έχουμε πλήρη πληροφόρηση για όλων των ειδών τις παθήσεις, έτσι ώστε να δημιουργήσουμε έναν ενιαίο τρόπο και μία μέθοδο εξυπηρέτησης», παρατηρεί ο πρόεδρος της Επιτροπής ΒΚΠ-ΑΠΘ, καθηγητής Ιωάννης Τζιφόπουλος, σημειώνοντας ότι «ο Αργύρης είχε συμβολή για τη δική του περίπτωση κι επειδή είναι αυτός που είναι μας βοήθησε και σε άλλα πράγματα».
«Η AΜΕLib είναι μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης όλων των πανεπιστημίων της χώρας. Ουσιαστικά είναι ένας ηλεκτρονικός Εύδοξος για ΑμεΑ», προσθέτει, επισημαίνοντας την ανάγκη να υπάρξει ένας τρόπος μονιμοποίησης αυτής της δράσης, ώστε να γίνει βίωμα και στους υπαλλήλους και στο προσωπικό των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών και να αυξηθούν και οι παρεχόμενες υπηρεσίες», καθώς «είναι από τις δράσεις που πιάνουν τόπο, φέρνουν άμεσα χειροπιαστά αποτελέσματα και αποτελούν επένδυση ζωής».
Σε ό,τι αφορά τα ακαδημαϊκά συγγράμματα, η προϊσταμένη διεύθυνσης της ΒΚΠ-ΑΠΘ Κατερίνα Νάστα σημειώνει πως ορισμένοι εκδότες δεν ανταποκρίνονται στο αίτημα παράδοσής τους σε ηλεκτρονική μορφή, προκειμένου να μεταφερθούν σε απτική και ακουστική μορφή, γι’ αυτό και προσθέτει πως χρήσιμη θα ήταν από το υπουργείο Παιδείας «η δυνατότητα αγοράς των ακαδημαϊκών συγγραμμάτων και σε ηλεκτρονική μορφή, προσβάσιμη για άτομα ΑμεΑ -π.χ. σε μορφή Daisy ή e-pub».
«Το στοίχημα που κερδήθηκε»
Η βιβλιοθηκονόμος του ΑΠΘ Μαρία Ειρήνη Τσουράκη μαζί με τη Μαρία Λιάρου που προσελήφθη για να ενισχύσει την υπηρεσία, έχουν αναλάβει να διεκπεραιώσουν το κυρίως έργο της ψηφιοποίησης των συγγραμμάτων, η μετατροπή κάθε ενός των οποίων απαιτεί περίπου 10 ημέρες εργασίας.
«Όταν ξεκινήσαμε να το στήνουμε όλο αυτό γνωρίζαμε μόνο για τη γλώσσα γραφής και ανάγνωσης Braille. Ένας από αυτούς που μας βοήθησε ήταν ο Αργύρης, γιατί αλλιώς είναι να διαβάζεις και αλλιώς είναι να επικοινωνείς με τα άτομα που έχουν πρόβλημα όρασης για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Ειδικά όταν επρόκειτο να αγοράσουμε εξοπλισμό μας ενημέρωσε πώς μελετάνε, μας έδειξε και άλλους τρόπους μελέτης εκτός της Braille», θυμάται η κ. Τσουράκη.
«Ο στόχος της βιβλιοθήκης είναι να παρέχει δίκαιη πρόσβαση σε όλους τους χρήστες της. Πάνω σε αυτή την κατεύθυνση κινηθήκαμε και δημιουργήσαμε την υπηρεσία υποστήριξης ατόμων με αναπηρία», τονίζει η βιβλιοθηκονόμος, για να διευκρινίσει πως η προσπάθεια δικαιώνεται και επιβραβεύεται από τους ίδιους τους χρήστες των υπηρεσιών. «Η ηλεκτρονική ψηφιακή βιβλιοθήκη είναι προσβάσιμη με κωδικούς πρόσβασης. Έχει έλθει σε μας από χωριό σε απομακρυσμένο νησί φοιτήτρια που έχει δυσκολία να παρακολουθεί τα μαθήματα. Μας υπέβαλε σχετικό αίτημα και εξ αποστάσεως αναρτούμε το υλικό που χρειάζεται και από το νησί και το χωριό που βρίσκεται μπαίνει στο σύστημα και μελετάει», αναφέρει ως χαρακτηριστική περίπτωση η κ. Τσουράκη, διευκρινίζοντας ότι «η φοιτήτρια αυτή είχε εισαχθεί σε άλλο πανεπιστήμιο που δεν διέθετε αντίστοιχη υπηρεσία υποστήριξης και επέλεξε μετεγγραφή στο δικό μας ίδρυμα».
«Δεν θέλουμε να περιοριστούμε στο να παρέχουμε ένα ακαδημαϊκό σύγγραμμα μόνο. Οι υπόλοιποι φοιτητές δεν παίρνουν μόνο ένα βιβλίο που τους ζήτησε ο καθηγητής και τελείωσε. Έχουν πρόσβαση σε άρθρα, ηλεκτρονικά μαθήματα, έχουν ειδική εκπαίδευση στο πώς θα κάνουν αναζήτηση, όλοι οι φοιτητές. Γι’ αυτό ξεκινήσαμε να μετατρέπουμε και υλικό στην υπηρεσία e-learning, θέλουμε να αναρτήσουμε και μεταπτυχιακά, διδακτορικά, ποίηση, λογοτεχνία», προσθέτει.
Ο εξοπλισμός και οι υπηρεσίες
Η ΒΚΠ-ΑΠΘ παρέχει στους «εντυπο-ανάπηρους» χρήστες της δύο σταθμούς εργασίας με:
-Συσκευή οθόνης Braille που συνδέεται με σταθμό εργασίας και επιτρέπει την απτική πρόσβαση στα κείμενα σε μορφή Braille χωρίς να χρειάζεται η παραγωγή εγγράφων ή βιβλίων Braille
-Εκτυπωτή Braille
-Λογισμικό Supernova που λειτουργεί ως: Αναγνώστης οθόνης, όπου με τη βοήθεια του προγράμματος σύνθεσης φωνής επιτυγχάνεται η ανάγνωση των δεδομένων της οθόνης, αλλά και ως μεγεθυντής οθόνης. Μέσω του συγκεκριμένου λογισμικού ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να προβάλλει στην οθόνη όλα τα γραφικά στοιχεία σε μεγέθυνση. Διαθέτει επίσης λειτουργίες εναλλαγής χρωμάτων και αντιθέσεων, αντιστροφής χρωμάτων, οπτικών επισημάνσεων και εστίασης.
-Τηλεόραση κλειστού κυκλώματος. Παρέχει δυνατότητα μεγέθυνσης, λειτουργίες εναλλαγής τεχνητών χρωμάτων και αντιστροφής αυτών, οπτικών επισημάνσεων και εστίασης σε έντυπο υλικό
-Συσκευή παραγωγής ανάγλυφων γραφικών PIAF. Μέσω της ειδικής αυτής συσκευής, ο χρήστης μπορεί να παράγει ανάγλυφα γραφικά πάνω στη σελίδα ενός ειδικού μικροκαψουλικού χαρτιού. Ιδανικό για γεωμετρικά σχήματα, γραφικές παραστάσεις, χάρτες, εικόνες, μουσικό πεντάγραμμο, κλπ.
-Αιτήσεις συγγραμμάτων σε ηλεκτρονική μορφή. Οι φοιτητές/ φοιτήτριες με αναπηρία έχουν δυνατότητα να αιτηθούν τα ακαδημαϊκά τους συγγράμματα σε προσβάσιμη μορφή. Η υπηρεσία επικοινωνεί με τους εκδότες, στη συνέχεια μετατρέπει και τροποποιεί το υλικό σε προσβάσιμη μορφή όλων των δόκιμων τρόπων και τέλος, αναρτά το υλικό.
-Χρήση της AMELib (https://amelib.seab.gr/) (Προσβάσιμη Πολυτροπική Ψηφιακή Βιβλιοθήκη ελεγχόμενης πρόσβασης – Accessible Multi-modal Electronic Library). Η πρόσβαση στη συγκεκριμένη βάση επιτυγχάνεται με κωδικούς ελεγχόμενης πρόσβασης μόνο για εντυπο-ανάπηρους χρήστες.
Σμαρώ Αβραμίδου
