Πολιούχος, κηδεμόνας της πόλης, ουρανοστεφής, αεικλεής, σωσίπατρις καί φιλόπολις, μυροβλύτης και ιαματικός ο Αγιος Δημήτριος λαμβάνει ανά τους αιώνες διαφορετικές μορφές και αγιογραφικούς τύπους καταδεικνύοντας τη συμβολική έκφραση του θριάμβου του μεγαλομάρτυρα εναντίον της φθοράς και του θανάτου, αλλά κυρίως τη μακροβιότητα μιας παράδοσης με βαθιές ρίζες που είχε αναπτυχθεί γύρω απο το μαρτυρικό θάνατο και τα θαύματά του.
Επιφανής Ρωμαίος πολίτης ο οποίος – σύμφωνα με την παράδοση, θανατώθηκε στις αρχές του 4ου αιώνα μέσα στα ρωμαικά λουτρά της Θεσσαλονίκης από στρατιώτες του καίσαρα Γαλερίου Μαξιμιανού, ο Άγιος Δημήτριος, απεικονίζεται ολόσωμος, ή σε προτομή, με στρατιωτική περιβολή οπλίτη (10ς αιώνας), σε στάση δέησης, δεόμενος και σταυροφόρος, με εξαρτήματα οπλισμού (φαρέτρα και βέλη, ασπίδα και κράνος), ρωμαλέος και αυστηρός (κατά τον Μανουήλ Πανσέληνο ως τοιχογραφία στο πρωτάτο του Αγίου Ορους – περί το 1290), λυγερόκορμος και ευγενικός στο καθολικό της Μονής Χελανδαρίου – περί το 1318), μάρτυρας και οπλίτης, έφιππος (στους παλαιολόγειους αλλά και τους μεταβυζαντινούς χρόνους) ακόμα και ένθρονος.
Τιμώντας τον Πολιούχο της, ο Δήμος Θεσσαλονίκης, παρουσιάζει το σύνολο σχεδόν των μορφών που κατά καιρούς λαμβάνει ανά τους αιώνες στη μνημειακή ζωγραφική του Αγίου Όρους, ο Άγιος Δημήτριος, παρουσιάζοντας απεικονίσεις του σε τοιχογραφίες, φορητές εικόνες, έργα μικροτεχνίας, χάρτινες εικόνες, χρυσοκεντήματα, μαρμαρογλυπτική, κ.λπ. .
Όλα τα έργα, προέρχονται αποκλειστικά απο τα Ιερά Καθιδρύματα του Αγίου Όρους. Συνολικά, στο Φουαγιέ του Δημαρχείου Θεσσαλονίκης θα παρουσιάζονται – από το ερχόμενο Σάββατο 26 Οκτωβρίου – ανήμερα της γιορτής του Αγίου Δημητρίου, 44 απεικονίσεις του Αγίου – αντιπροσωπευτικές της απόδοσης της μορφής του Πολιούχου της Θεσσαλονίκης και των καλλιτεχνικών “ οπτικών” και μεταλλάξεων που “ υπέστη” η μορφή του Αγίου στην Αθωνική πολιτεία, από τον 12ο έως τον 20ο αιώνα.
Πρόκειται για μέρος 150 συνολικά θεμάτων που καταγράφηκαν στη διάρκεια διετούς επιστημονικής έρευνας μελετητών της Αγιορειτικής εστίας (2003-2005) που αφορούσε στη σχέση του Αγίου Δημητρίου με την Αθωνική Πολιτεία.
“ Πρόθεση της Αγιορειτικής Εστίας και των συνεργατών της ήταν να συγκεντρωθούν όσο το δυνατό περισσότερες απεικονίσεις του αγίου, ανεξάρτητα από το είδος της τέχνης και την κατάσταση διατήρησής τους, προκειμένου να “ στοιχειοθετηθεί” η ήδη γνωστή σχέση της Θεσσαλονίκης με το Άγιον Όρος και την τέχνη που αναπτύχθηκε εκεί ανά τους αιώνες, οι μεταλλάξεις των καλλιτεχνικών οπτικών, αλλά και το μέγεθος της άρρηκτης σχέσης της πόλης με τη μορφή του Αγίου – πολιούχουςτης” λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο επιμελητής της έκθεσης, κ. Αναστάσιος Ντούρος, Διευθυντής Αγιορειτικής Εστίας.
Την έκθεση θα εγκαινιάσει ανήμερα της γιορτής του πολιούχου αγίου ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Προκόπης Παυλόπουλος, στις 12.30 το μεσημέρι, στο Φουαγιέ του Δημαρχείου Θεσσαλονίκης. Στον ίδιο χώρο οι 44 εικόνες και αγιογραφικά θέματα του Αγίου θα εκτίθενται έως τις 17 Νοεμβρίου 2019.
“ Mέγαν εὕρατο ἐν τοῖς κινδύνοις, Σέ ὑπέρμαχον Θεσσαλονίκη – η οικουμένη».
“ Ήδη από το πρώτο βιβλίο των θαυμάτων του, ο Άγιος Δημήτριος προβάλλεται ως ο σωσίπατρις καί φιλόπολις άγιος, πού προστατεύει την πόλη του και τους Θεσσαλονικείς από διαφόρους κινδύνους, είτε εσωτερικούς, όπως η διχόνοια πού ξεσπά στην πόλη και διασαλεύει την ευταξία της, είτε εξωτερικούς, όπως οι αλλεπάλληλες επιδρομές και πολιορκίες της από βαρβαρικά φύλα.
Μέσα από αυτά τα πολιουχικά θαύματα η Θεσσαλονίκη θα συνδεθεί άρρηκτα με τον άγιο Δημήτριο, και θα αποκτήσει, όπως η Kωνσταντινούπολη ως υπέρμαχο στρατηγό της την Θεοτόκο, τον δικό της υπέρμαχο, όπως αποτυπώνε ται και στον γνωστότερο τοπικό ύμνο της Εκκλησίας της, το εν χρήσει απολυτίκιο «Mέγαν εὕρατο». Είναι μάλιστα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό στην περίπτωση αυτού του πολύ σημαντικού ύμνου, ενός από τους αρχαιότερους για τον Άγιο Δημήτριο, ότι στην αρχική του μορφή διέσωζε ακριβώς αυτό το πνεύμα της πολιουχικής σχέσης του αγίου με την πόλη του: «Mέγαν εὕρατο ἐν τοῖς κινδύνοις, Σέ ὑπέρμαχον Θεσσαλονίκη». H αντικατάσταση, όμως, της λέξεως «Θεσσαλονίκη» με την λέξη «Oικουμένη» στο απολυτίκιο του αγίου Δημητρίου, από τον 11ο αιώνα και εντεύθεν, επιβεβαιώνει την εξάπλωση και διάδοση της τιμής του Αγίου Δημητρίου πέρα από τα τοπικά όρια της πόλεως, ως την Kωνσταντινούπολη, αλλά και άλλες περιοχές” σημειώνει σε κείμενο του που συνοδεύει την έκθεση (και συμπεριλαμβάνεται σε λεύκωμα 220 σελίδων με τίτλο “ ο Αγιος Δημήτριος στην Τέχνης του Αγίου Ορους), ο καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. κ.Συμεών Πασχαλίδης.
Στο ίδιο λεύκωμα αλλά και στους χώρους της έκθεσης, ο καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Α.Π.Θ Aθανάσιος Σέμογλου, σημειώνει πως: “ Πολεμιστής ή μάρτυρας, έφιππος ή πεζός, ο αριστοκρατικής καταγωγής άγιος Δημήτριος δεν απουσιάζει από κανένα σχεδόν καθολικό μονής, παρεκκλήσι ή τράπεζα συντροφεύοντας τον “ αληθή” μοναχό σε κάθε στιγμή της λειτουργικής του ζωής και υπενθυμίζοντάς του τον αδιάκοπο αγώνα για τον στέφανο της δικαιοσύνης με τον οποίο θα στεφθεί από τον Kύριο στο τέρμα του βίου του. H παραδειγματική στέψη του αγίου με το «ουράνιο στέφος», όπως διευκρινίζει ο ζωγράφος Aντώνιος στο παλαιό καθολικό της μονής Ξενοφώντος (1544) με την επιγραφή στο ειλητάριο που ξεδιπλώνει ο Xριστός, καθώς και η πανηγυρική είσοδος του νέου σε ηλικία μάρτυρα στον ουράνιο παράδεισο μαζί με άλλους μάρτυρες κατά την Δευτέρα Παρουσία, στο νάρθηκα της μονής Δοχειαρίου (1567), δεν αποτελούν ιστορικές απεικονίσεις, όπως αυτές διαμορφώνονται με βάση το βίο και τα θαύματά του. Eμπνευσμένες από την υμνολογία της εορτής του, οι παραστάσεις αυτές συνιστούν την κατ’εξοχήν συμβολική έκφραση του θριάμβου του αεικλεούς μεγαλομάρτυρα εναντίον της φθοράς και του θανάτου”.
Β.Χ
Πηγή φωτογραφίας: Αγιορειτική εστία Θεσσαλονίκης
