Ένα χειρόγραφο προσκλητήριο γάμου γραμμένο σε μια παράξενη γλώσσα, που δεν μπορεί να τη διαβάσει κάποιος που ξέρει τουρκικά, αλλά ούτε μπορεί να καταλάβει το περιεχόμενό του κάποιος που μπορεί να διαβάσει ελληνικά, έρχεται να αφηγηθεί την αρχή μιας ιστορίας από το μακρινό 1912. Μια ιστορία αναγκαστικού εκτοπισμού, που ξεκίνησε από το Τόκατ της Μαύρης Θάλασσας και κατέληξε στη Γουμένισσα.
«Δαρησή δοβλέτ χανενίζε
Μάχι χαλιν 22 ινξή Κυριακή κιουνού κεριμεμ Χαρικλιανην μαχτουμουνιζ Ιακωρος ιλε ακτη ιζτιβατζελί κηληναντζαγηνταν γεβμη μεζκουρουν σαάτ 7 σαατλεριντε ταβετλιλερινηζ ιλε περαπερ πεντε χανεγε τεσφιφινηζ μουστερ ζατηρ
Νανας Μηχτζη ογλου
Τοκατ 20 Ιανουάρ 1912»
Δηλαδή
«Και στα δικά σας
Την Κυριακή 22 του τρέχοντος μηνός θα τελεστεί ο γάμος της κόρης μου Χαρίκλειας με τον γιο σας Ιάκωβο και θα ήταν τιμή μας να παρευρεθείτε με τους προσκεκλημένους σας στο σπίτι μας στις 7 το απόγευμα.
Νανάς Μουχτζόγλου
Τοκάτ, 20 Ιανουαρίου 1912»
Γραμμένο στα καραμανλίδικα, δηλαδή στα τουρκικά με ελληνικούς χαρακτήρες, αυτό το προσκλητήριο αποτελεί ένα από τα εκθέματα που παρουσιάζονται στην έκθεση «1923-2023: Ιστορίες αναγκαστικού εκτοπισμού», η οποία φιλοξενείται μέχρι το τέλος του Ιουνίου στη theBasketGallery.
Η Δέσποινα Λαζάρου από τη Γουμένισσα αναφερόμενη στο προσκλητήριο και σε όσα συνέβησαν 11 χρόνια μετά από εκείνο το γάμο, αφηγείται:
«Αυτό είναι το προσκλητήριο γάμου του προπάππου μου, Ιάκωβου Λαζάρου, και της προγιαγιάς μου, Χαρικλείας Λαζάρου, το γένος Μουχτζόγλου, από την Τοκάτη Τουρκίας (σημερινό Τοκάτ). Παντρεύτηκαν στις 20 Ιανουαρίου 1912. Το προσκλητήριο είναι ιδιόχειρα γραμμένο στα καραμανλίδικα, δηλαδή, γραμμένο στα τουρκικά με ελληνικούς χαρακτήρες. Το σπίτι τους στην Τοκάτη ήταν στη συνοικία Σουατζεδίν ή Ρουμ μαχαλεσί (συνοικία των Ρωμιών). Το Νοέμβριο του 1923 έφυγαν από την Τοκάτη για την Αμισό/Σαμσούντα (Samsun). Στον δρόμο καταληστεύτηκαν και κινδύνευσε η ζωή τους. Στην Αμισό έμειναν αρκετούς μήνες στην αρμένικη συνοικία. Στις 9 Μαρτίου 1924, υπογράφτηκε η δήλωση εκκαθάρισης στην Αμισό. Το καλοκαίρι του 1924, δεκαπέντε οικογένειες από την Τοκάτη ήρθαν στη Γουμένισσα, Κιλκίς, και αργότερα εγκαταστάθηκαν στον οικισμό παράγκες. Μεταξύ αυτών και η δικιά μας οικογένεια. Άλλες οικογένειες από την Τοκάτη εγκαταστάθηκαν στην Νεάπολη Θεσσαλονίκης και στην Ανατολή Ιωαννίνων».
Η έκθεση, στην οποία εκτίθεται το προσκλητήριο περιλαμβάνει φωτογραφίες με αντικείμενα ανθρώπων που αναγκάστηκαν να εκτοπιστούν με την Ανταλλαγή των Πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας, θα λειτουργήσει έως τις 30 Ιουνίου 2024 (Ώρες λειτουργίας:Τρίτη & Πέμπτη | 17:00-20:30,Σάββατο & Κυριακή | 11:00-15:00).
Στο ενημερωτικό κείμενο της γκαλερί αναφέρονται, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Κατά το δεύτερο έτος της λειτουργίας της, η “theBasketGallery” οργανώνει δύο εκθέσεις που εστιάζουν σε περιστατικά αναγκαστικού εκτοπισμού από το παρόν και το παρελθόν. Σε όλο τον κόσμο, όλο και περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν την εμπειρία του ξεριζωμού. Οι αιτίες που οδηγούν στον εκτοπισμό των ανθρώπων είναι άρρηκτα δεμένες με συστηματικές καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το έτος 2023 φέρνει την 100ή επέτειο από την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και την έναρξη μιας από τις μεγαλύτερες ανταλλαγές πληθυσμών ανάμεσα σε δύο χώρες. Ταυτόχρονα, το 2023 είναι η χρονιά, όπου σημειώθηκε ο μεγαλύτερος αριθμός προσφύγων και εσωτερικά εκτοπισμένων πληθυσμών παγκοσμίως, από το 1945. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η έκθεση της δεύτερης περιόδου μας ασχολείται με δύο σχετικά θέματα:
– την εμπειρία του εκτοπισμού στην άλλη πλευρά του Αιγαίου- αυτούς που έφυγαν από την Ελλάδα και πήγαν στην Τουρκία. Τους Άλλους. Οι ομοιότητες στο βίωμα, το Δικό Τους και το Δικό Μας είναι προφανείς: και
– τον εκτοπισμό τη σήμερον ημέρα – πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα που εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους κάτω από ακραίες συνθήκες είτε αυτές είναι ο πόλεμος είτε οι φυσικές καταστροφές».
Αγγέλα Φωτοπούλου
