Έτος 2090. Η γήινη αποικία στον Άρη μετράει ήδη κάποια χρόνια ζωής, όταν στη Γη ξεσπά η πανδημία. Οι διακρατικές ομάδες επιστημόνων συμφωνούν: ο μικροοργανισμός που την προκάλεσε είναι εξωγήινης προέλευσης και πιθανότατα έφτασε στη Γη κατά την εισαγωγή πρώτων υλών από εξόρυξη στο υπέδαφος του Κόκκινου Πλανήτη.
Δεν είναι το πρώτο αντίστοιχο συμβάν, μόνο που το προηγούμενο συνέβη αντίστροφα. Κάποιες δεκαετίες νωρίτερα, ένα μη επανδρωμένο ερευνητικό όχημα είχε μεταφέρει στον Άρη επικίνδυνα μικρόβια από τη Γη, που επιβίωσαν στο εξωγήινο περιβάλλον, διαταράσσοντας ισορροπίες εκατομμυρίων χρόνων…
Τα σενάρια αυτά παραπέμπουν σήμερα σε επιστημονική φαντασία. Ωστόσο, σε μια εποχή που ο δρόμος για την ανάπτυξη ιδιωτικής δραστηριότητας σε άλλους πλανήτες έχει ανοίξει και επιχειρηματίες όπως ο Ίλον Μασκ της «SpaceX» φιλοδοξούν να στείλουν -σχετικά σύντομα- τους πρώτους ανθρώπους στον Άρη, η ανάγκη της προστασίας των πλανητών έχει ήδη αρχίσει να απασχολεί σοβαρά τις κυβερνήσεις ανά τον πλανήτη. Δεδομένου ιδίως ότι κάποιοι ιδιώτες φαίνεται να έχουν ισχυρή …διάθεση ανεξαρτησίας.
Άρης, ένας ελεύθερος (;) πλανήτης
Πολύ πρόσφατα, οι επίδοξοι πελάτες της νέας δορυφορικής υπηρεσίας Ιντερνετ του Ίλον Μασκ, «Starlink», κλήθηκαν να συμφωνήσουν -στους όρους χρήσης- ότι ο Άρης είναι ελεύθερος πλανήτης κι ότι όποια διαφωνία τυχόν προκύψει εκεί, θα επιλυθεί στη βάση αρχών αυτοδιοίκησης, που θα καθιερωθούν καλή τη πίστει, όταν έρθει η ώρα της «μετακόμισης»… Τον περασμένο Οκτώβριο μάλιστα, ο γενικός νομικός σύμβουλος της «SpaceX», Ντέιβιντ Άντερμαν, αποκάλυψε ότι δουλεύει πάνω σε ένα Σύνταγμα για τον Άρη…
Οι Αμερικανοί καθηγητές Νομικής βρήκαν αστείο το όραμα του Μασκ, επισημαίνοντας πως παραβιάζει τα άρθρα 6 και 9 της (υπογραφείσας από 110 κράτη) Συνθήκης Εξώτερου Διαστήματος του 1967.
Αστείο το όραμα; Ίσως. Αλλά η συζήτηση σοβαρή: η ανάγκη μέριμνας για την προστασία άλλων πλανητών «γεννάει» ήδη εθνικές πρωτοβουλίες: το Εθνικό Συμβούλιο Διαστήματος των ΗΠΑ δημοσίευσε φέτος Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Πλανητών, που θα αφορά και στις ιδιωτικές πρωτοβουλίες, αλλά οι αμερικανικές εκλογές πάγωσαν τις εξελίξεις. Στη δε Ελλάδα υπάρχει σύντομη πρόβλεψη για την Προστασία των Πλανητών ήδη από το 2017, στον Νόμο 4508!
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε για το θέμα με τον ηλεκτρολόγο μηχανικό και μηχανικό υπολογιστών, δρα Γιώργο Προφητηλιώτη, του οποίου η διδακτορική διατριβή στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο εισήγαγε -για πρώτη φορά στη διεθνή βιβλιογραφία- μια προσέγγιση Οικονομικών του Περιβάλλοντος στην Προστασία των Πλανητών.
Πρώτος σταθμός για ιδιωτικές δραστηριότητες η Σελήνη
«Η Προστασία των Πλανητών είναι ιδιαίτερα σημαντική εν έτει 2021», εξηγεί ο δρ Προφητηλιώτης, «καθώς υπάρχουν πλέον ιδιωτικές εταιρείες που πλησιάζουν αρκετά στο να αποκτήσουν την απαιτούμενη τεχνολογία, για να δραστηριοποιηθούν σε άλλα ουράνια σώματα. Η Σελήνη είναι ο κοντινότερος προορισμός, που αναμένεται να αξιοποιηθεί από ιδιωτικές εταιρείες, για διεξαγωγή επιστημονικών ερευνών για λογαριασμό πελατών, για εμπορική μεταφορά δειγμάτων σεληνιακού υλικού πίσω στη Γη, για μεταφορά αστροναυτών για τους πελάτες τους προς τη Σελήνη και πίσω κ.ά. Επιπλέον, εταιρείες όπως η “SpaceX” οραματίζονται ήδη τη μόνιμη ανθρώπινη παρουσία στον Άρη, γι’ αυτό και επενδύουν στρατηγικά στις απαιτούμενες τεχνολογικές υποδομές».
Ποια είναι η ευθύνη των κρατών σε αυτό το εξωγήινο «Ελντοράντο»; Βάσει της Διεθνούς Συνθήκης των Ηνωμένων Εθνών για το Εξωατμοσφαιρικό Διάστημα, σημειώνει ο δρ Προφητηλιώτης, εάν η δραστηριότητα μιας ιδιωτικής εταιρείας προκαλέσει ατύχημα με συνέπεια εκτεταμένη βιολογική επιμόλυνση, τότε η διεθνής ευθύνη βαραίνει το κράτος που θα έπρεπε να επιβλέπει αυτήν τη δραστηριότητα -όχι την εταιρεία.
Τα δε μέτρα που λαμβάνονται για την προστασία των πλανητών αποσκοπούν αφενός στο να μη συμβεί μεταφορά μικροοργανισμών από τη Γη σε άλλα ουράνια σώματα (ευθεία επιμόλυνση) και, αφετέρου, στο να μη φτάσουν στη Γη εξωγήινοι μικροοργανισμοί, σε περίπτωση που αυτοί υπάρχουν (αντίστροφη επιμόλυνση).
Οι κυρίαρχοι κίνδυνοι για τις αμέσως επόμενες δεκαετίες
Οι κυρίαρχοι (ενδεχόμενοι) κίνδυνοι στις αμέσως επόμενες δεκαετίες αναμένεται -σύμφωνα με τον Γιώργο Προφητηλιώτη- να ανακύψουν εξαιτίας όχι εθνικών, αλλά ιδιωτικών πρωτοβουλιών στο Διάστημα.
«Αν υποθέσουμε ότι οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες θα λάβουν χώρα κυρίως μεταξύ Γης, Σελήνης και Άρη, όσες θα προορίζονται για τον Άρη ή θα επιστρέφουν από εκεί θα είναι οι πιο επικίνδυνες. Οι κίνδυνοι που θα μπορούσαν να ανακύψουν αφορούν είτε στην εκτεταμένη επιμόλυνση του Άρη με γήινους μικροοργανισμούς, σε βαθμό που να δημιουργείται πρόβλημα στις επιστημονικές αποστολές αναζήτησης ζωής εκεί, είτε στην απελευθέρωση στη Γη επικίνδυνου βιολογικού παράγοντα, που ενδεχομένως υπάρχει στον Άρη», εξηγεί.
Φυσικά, προσθέτει, η Πολιτική Προστασίας των Πλανητών, που διατηρεί ο διεθνής επιστημονικός οργανισμός COSPAR, ενημερώνεται διαρκώς με βάση τα επιστημονικά ευρήματα, «οπότε δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να προκύψει εντός των επόμενων δεκαετιών κάποιο άλλο ουράνιο σώμα, που θα μπορούσε να αποτελέσει τον πυρήνα σημαντικών προβλημάτων, εξαιτίας του ενδιαφέροντος ιδιωτικών εταιρειών».
Μήπως ό,τι συμβαίνει στο Διάστημα …μένει στο Διάστημα;
Υπάρχουν σήμερα οι τρόποι και η τεχνολογία, για να τεκμηριωθεί η ευθεία ή αντίστροφη επιμόλυνση; «Στην περίπτωση της ευθείας επιμόλυνσης (μεταφορά μικροοργανισμών από τη Γη σε άλλους πλανήτες), ο μόνος τρόπος τεκμηρίωσης είναι να αποκαλύψει τα σχετικά στοιχεία ο φορέας που διεξάγει την αποστολή ή να οργανωθεί μια αποστολή, με σκοπό τον επιτόπιο έλεγχο, κάτι εξαιρετικά δύσκολο. Στην περίπτωση της αντίστροφης επιμόλυνσης (από άλλους πλανήτες στη Γη), ευτυχώς, οι επιτόπιες παρεμβάσεις στη Γη είναι πολύ ευκολότερες όταν είναι έγκαιρες και ρυθμίζονται και από την ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία. Από την άλλη, ιστορικά παραδείγματα από αποστολές μεταξύ Γης και Σελήνης έχουν δείξει ότι λάθη είναι δυνατόν να συμβούν -και έχουν συμβεί», καταλήγει._
Αλεξάνδρα Γούτα
*ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΦΩΤΟ: EPA/NASA/JPL-Caltech από το αρχείο ΑΠΕ-ΜΠΕ
*Την εσωτερική φωτογραφία παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Προφητηλιώτης
