Προσωπικές εμπειρίες και αναμνήσεις των εκτοπισμένων προσφύγων και των εγκλωβισμένων, δύσκολες και τραυματικές μνήμες από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, τον Ιούλιο του 1974, όπως αποτυπώθηκαν ανεξίτηλα στο μυαλό και την ψυχή παιδιών, εφήβων και ενηλίκων, αφηγήσεις που πενήντα χρόνια μετά μοιάζουν με πληγή που εξακολουθεί να αιμορραγεί… Όλα τα παραπάνω συνθέτουν τον καμβά του ντοκιμαντέρ «Η επιστροφή που δεν έγινε. Κύπρος 1974-2024» του φωτορεπόρτερ Σάκη Γιούμπαση, που εντάσσεται στο ελληνικό πρόγραμμα του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Η διάρκεια του ντοκιμαντέρ είναι 88 λεπτά και αφηγείται τη ζωή 18 ανθρώπων που έζησαν στην Κύπρο πριν από την τουρκική εισβολή του 1974. Αποτυπώνει την πλούσια αγροτική οικονομία και την κοινωνική ζωή, εστιάζοντας στο χωριό Άχνα και στις γύρω περιοχές της Καντάρας και του Ριζοκάρπασου. Οι κάτοικοι ζούσαν αρμονικά, ασχολούμενοι με την τοπική γεωργία, τον αθλητισμό και τις κοινοτικές εκδηλώσεις. Πόλεις όπως η Αμμόχωστος ήταν οικονομικά σημαντικές, συμβάλλοντας στην κυπριακή οικονομία και την τουριστική βιομηχανία.
Η αφήγηση μετατοπίζεται στα γεγονότα του 1974, όταν η τουρκική εισβολή διατάραξε τη ζωή των Κυπρίων, οδηγώντας σε εκκένωση και εκτοπισμό. Καταγράφει τον αιφνιδιασμό της εισβολής, την αντίδραση της κοινότητας και τις οδυνηρές εμπειρίες καθώς οικογένειες χωρίστηκαν, χωριά καταστράφηκαν και ζωές άλλαξαν μόνιμα. Οι ιστορίες για τη γενναιότητα, τον φόβο και τον αγώνα για επιβίωση κατά τη διάρκεια της εισβολής αντανακλούν ένα ισχυρό κοινοτικό πνεύμα, αν και ο φόβος και η σύγχυση ήταν κυρίαρχα.
Η ιστορία συνεχίζεται με τις προκλήσεις της ζωής ως πρόσφυγες στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου, που χαρακτηρίζονται από συνθήκες συνωστισμού, περιορισμένους πόρους και τις επιπτώσεις στην εκπαίδευση και την καθημερινή ζωή. Οι εγκλωβισμένοι Ελληνοκύπριοι αντιμετώπισαν σημαντικές δυσκολίες, περιορισμένες μετακινήσεις και διακρίσεις. Οι άνθρωποι εκφράζουν τη βαθιά πολιτιστική και συναισθηματική απώλεια των εκτοπισμένων και τις διαρκείς επιπτώσεις των χαμένων σπιτιών, παραδόσεων και μέσων διαβίωσης.
Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, έγιναν προσπάθειες διατήρησης της ταυτότητας, της γλώσσας και των παραδόσεων της κοινότητας, κυρίως μέσω συλλόγων που προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανές τις μνήμες.
Ένα ντοκιμαντέρ ενάντια στη λήθη
«Πήγα για πρώτη φορά στην Κύπρο γύρω στο 2008. Ως φωτογράφος ήθελα να δω από κοντά κάποια πράγματα που άκουγα συνέχεια για την Κύπρο. Αυτά τα πράγματα ήταν ότι είναι ένα νησί υπό κατοχή και υπάρχουν κάποια σημεία που αυτή την κατοχή μπορείς να τη διακρίνεις. Είναι ορατή. Ξέρεις ότι έγινε πόλεμος εκεί πέρα» αφηγείται.
Χαραγμένη θα μείνει για πάντα στη μνήμη του η πρώτη φορά που πήγε στην Αμμόχωστο. «Εκεί διακρίνεις ότι κάτι αφέθηκε στον χρόνο. Πάγωσε ο χρόνος σε εκείνες τις ημέρες. Η Αμμόχωστος έχει αφεθεί στη φθορά του χρόνου, καταστρέφεται. Σκέφτεσαι, λοιπόν, ότι δεν είναι μόνο τα κτίρια που καταστρέφονται. Για κάποιους ανθρώπους, η ζωή τους άλλαξε εκείνη τη μέρα. Έφυγαν, αφήνοντας περιουσίες και αναγκάστηκαν να κάνουν μια καινούργια αρχή».
Η συνάντησή του με έναν άνθρωπο, τον Κωστάκη Ανδρέου, ήταν καθοριστική για την εξέλιξη του πρότζεκτ. «Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που γνώρισα και ήταν αιχμάλωτος στην Τουρκία. Και μας εξιστόρησε τη ζωή του, χωρίς να του πούμε κάτι. Όταν έγινε αυτό, πάντα είχα στην άκρη του μυαλού μου ότι θέλω να κάνω κάτι για την ιστορία, για τους ανθρώπους κυρίως, που έφυγαν ή έζησαν ή οι συνέπειες του πολέμου τους επηρέασαν».
«Το άγχος μας ήταν ότι επειδή δεν είσαι εκεί, δεν μένεις εκεί, δεν ξέρεις καν τις ιστορίες που θα ακούσεις. Οπότε προσπαθούσαμε να βρούμε πολλά άτομα για να έχουμε κάποιο υλικό. Ήμασταν τυχεροί που όλοι είχαν μια τόσο φυσική αφήγηση, που ήταν απίστευτα βοηθητική».
«Το ντοκιμαντέρ είναι μια διέξοδος που μπορείς να πεις πράγματα, που θέλεις να δείξεις στον υπόλοιπο κόσμο».
Ποια ιστορία θα έχεις να διηγείσαι…
Πέραν του ντοκιμαντέρ, στην Ενότητα Nexus του Τμήματος Podcast του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα είναι διαθέσιμο προς ακρόαση το podcast «Ποια ιστορία θα έχεις να διηγείσαι – Η Ιστορία του Δημήτρη Κοτσιεκκά». Αυτό το podcast δημιουργήθηκε για να παρουσιάσει τον αντίκτυπο της τουρκικής εισβολής του 1974 στην Κύπρο στη ζωή ενός νέου ανθρώπου που ανήκει στην μερίδα των ανθρώπων, η οικογένεια των οποίων επέλεξε να παραμείνει στις κατεχόμενες περιοχές.
Ο Δημήτρης, από το Ριζοκάρπασο της κατεχόμενης Κύπρου, αφηγείται τη ζωή του ως εγκλωβισμένος. Περιγράφει την απομόνωση, τη δύναμη να επιμείνει παρά τις δυσκολίες και τις συνέπειες της εκπαιδευτικής ανισότητας.
«Το podcast έγινε τυχαία γιατί από τον Δημήτρη είχαμε πάρα πολύ υλικό που αναδεικνύει μια ιστορία που δεν είναι τόσο ευρέως γνωστή».
Η ταυτότητα του ντοκιμαντέρ
Το τρέιλερ του ντοκιμαντέρ είναι διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=Th8pUBHC_z8.
*Τις φωτογραφίες παραχώρησε ο Σάκης Γιούμπασης
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
