Για το χωριό του, το Μετζινγκέρτ της υποδιοίκησης Χορασάν του Καρς, μίλησε πριν από αρκετά χρόνια ο Δημήτριος Αλεξανδρίδης, περιγράφοντας τη διαδρομή που έκανε από εκεί για να φτάσει στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης, σε μια κρίσιμη στιγμή της ιστορίας των Καυκασίων μέχρι την έλευσή τους στην Ελλάδα. Στη μαρτυρία του, που παραμένει καταγεγραμμένη στο Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού (ΙΑΠΕ), αναφέρει ότι «το χωριό ήταν στην επιρροή των Ρώσων» και περιγράφει τα γεγονότα μετά την Οκτωβριανή επανάσταση: «έφυγαν οι Ρώσοι και μας άφησαν στο έλεος του Θεού. Ακολούθησαν οι Τούρκοι και κατέλαβαν το χωριό».
«Ύστερα, συνεννοήθηκαν τα 72 χωριά του Καυκάσου να φύγουν από την τουρκική επιρροή. Πού να πάνε; Ήρθε αντιπροσωπεία από την Ελλάδα, ο Ηρακλής Πολεμαρχάκης, αξιωματικός από την Ελλάδα, να μας πάρει στην Ελλάδα. Και συνεβούλεψε τον κόσμο να πάμε στην Ελλάδα. Ετοιμαστήκαμε πριν αρχίσουν οι καταστροφές των Τούρκων εναντίον μας. Εγκαταλείψαμε τα πάντα. Στις 15 Αυγούστου 1920, μέρα της Παναγίας, χωρίς να θερίσουμε ούτε να αλωνίσουμε, φορτώσαμε πράγματα στ’ αμάξια και φύγαμε προς τη Ρωσία. Δεκαπέντε μέρες κάναμε για να φτάσουμε από το χωριό στο Αζάκ. Καθίσαμε εκεί από τον Αύγουστο μέχρι τον άλλο Αύγουστο. Ένα χρόνο. Σε σπίτια άλλων Ελλήνων. Μας προετοίμασαν, μπήκαμε στα τρένα κι από ’κει κατεβήκαμε στην Τιφλίδα, κι απ’ την Τιφλίδα στο Βατούμ. Περιμέναμε για τρεις μήνες για να ’ρθει το πλοίο από την Ελλάδα να μας πάρει. Ήρθαν τα πλοία και μας φορτώσανε. Όλο το χωριό, 600 οικογένειες, οι Έλληνες. Οι Κούρδοι έμειναν στο χωριό και λεηλατούσαν τα σπίτια μας. Από το Βατούμ, το πλοίο μας πήγε Θεσσαλονίκη», συνεχίζει η μαρτυρία.
Από την αρχαιότητα η παρουσία του ελληνισμού στην περιοχή
Σύμφωνα με την Ελένη Ιωαννίδου, ιστορικό του ΙΑΠΕ, «η παρουσία του ελληνισμού στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου, στην Υπερκαυκασία, ξεκινάει ακόμη και από την αρχαιότητα». Η ίδια εξηγεί ότι «ο ελληνικός πληθυσμός εκεί αυξήθηκε κυρίως κατά τον 19ο αιώνα, όταν μεγαλύτεροι πληθυσμοί, κυρίως ποντιακής καταγωγής, είτε για λόγους διώξεων είτε για οικονομικούς λόγους, αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στις περιοχές αυτές».
Τα γεγονότα της περιόδου του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
Η κ. Ιωαννίδου σημειώνει ότι την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο πληθυσμός των ποντιακής καταγωγής Ελλήνων που ζούσαν στις περιοχές αυτές ήταν περίπου 200.000 και ότι τότε άρχισαν να συμβαίνουν κάποιες αλλαγές που οδήγησαν σε αυτή τη μετανάστευση. Με την Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917, η νέα κυβέρνηση της Ρωσίας αποφάσισε να αποχωρήσει από τον πόλεμο, με συνέπεια επιθέσεις στα ελληνικά χωριά.
Πώς έγινε η μεταφορά του πληθυσμού
Σύμφωνα με την ιστορικό του ΙΑΠΕ, ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε να βοηθήσει τον ελληνισμό του Καυκάσου να μετοικήσει στην Ελλάδα, ενώ ο Νίκος Καζαντζάκης ορίστηκε υπεύθυνος για την οργάνωση σχεδίου διάσωσής του. «Το αρχικό σχέδιο αφορούσε 150.000 Έλληνες ποντιακής καταγωγής, όμως τελικά γύρω στις 52.000 μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα, συνοδευόμενοι από τα κτηνοτροφικά τους ζώα», δηλώνει.
Άφιξη στο απολυμαντήριο της Καλαμαριάς
Οι άνθρωποι αυτοί έφτασαν στην Καλαμαριά, όπου λειτουργούσε απολυμαντήριο και περίπου 20.000 άνθρωποι υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους. Η υγειονομική περίθαλψη ήταν υποτυπώδης, με καραντίνα για να μην επεκταθούν οι ασθένειες στην πόλη, ενώ οι άνθρωποι προσπαθούσαν να επιβιώσουν.
Χαρακτηριστικές είναι και οι αναφορές του Δημήτριου Αλεξανδρίδη στο αρχείο του ΙΑΠΕ: «Πρώτα πρώτα μας απολύμαναν, μας φέρθηκαν καλά, μας έδωσαν τροφή και ζούσαμε. Από τον Σεπτέμβριο μέχρι το Πάσχα του 1921 ζούσαμε με την τροφοδοσία του κράτους. Μετά τη Θεσσαλονίκη ήρθαμε στον Όλυμπο, στην Ελασσόνα. Και εκεί διάλεξαν έναν τόπο για να κάνουμε χωριό, την Ολυμπιάδα».
Για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα αναφέρει: «το 1920 τον Νοέμβριο μήνα γκρέμισαν τον Βενιζέλο. Έχασε ο Βενιζέλος τις εκλογές και κέρδισε το Λαϊκό Κόμμα. Και οι Γουναρικοί δεν μας ξαναφέρθηκαν καλά. Ενώ μας είχαν υποσχεθεί να κτίσουν σπίτια και να μας αποζημιώσουν, δεν έκαναν τίποτα. Έτσι αναγκάστηκε το χωριό να σκορπίσει…».
Εκδήλωση για την έλευση των Καυκασίων στην Ελλάδα και τον ρόλο του Καζαντζάκη
Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ίδρυση του Πολιτιστικού Συλλόγου Καυκασίων «Ο Προμηθέας», ο Σύλλογος και η Αντιδημαρχία διοργανώνουν εκδήλωση με θέμα «Η έλευση των Καυκασίων στην Ελλάδα και ο ρόλος του Καζαντζάκη», το Σάββατο 12 Οκτωβρίου στο Δημοτικό Θέατρο «Μελίνα Μερκούρη». Η εκδήλωση θα μεταδοθεί σε live streaming στο κανάλι του ΙΑΠΕ στο Youtube.
*Φωτ. Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού
