Μια μοναδική συλλογή αυθεντικών υφασμάτων και φορεσιών του 18ου, του 19ου και του 20ου αιώνα του Κέντρου Καππαδοκικών Μελετών στη Νέα Καρβάλη, εκτίθενται στο μουσείο Μωχάμετ Αλί, στην συνοικία της Παναγίας, στην παλιά πόλη της Καβάλας, αναδεικνύοντας ένα σχεδόν μυστηριακό κόσμο της «καθ’ ημάς» Ανατολής.
Η έκθεση με τίτλο «Αποχωρισμός», την οποία επιμελήθηκε ο αρχαιολόγος Μιχάλης Λυχούνας, οδηγεί τον επισκέπτη σε ένα ταξίδι στην Οθωμανική Καππαδοκία ακριβώς πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών. Παρουσιάζει ένα κάλεσμα σε γάμο, ένα τελευταίο συναπάντημα μεταξύ των κατοίκων της Καππαδοκίας -χριστιανών, μουσουλμάνων, εβραίων, Αρμένιων, κρατικών υπαλλήλων, διπλωματών προερχόμενων από ευρωπαϊκές χώρες αλλά και την Ανατολή, που όμως όλοι έφεραν τη μόδα από τα αστικά κέντρα της εποχής.
Όπως τόνισε στη διάρκεια των εγκαινίων ο πρόεδρος του Κέντρου Καππαδοκικών Μελετών, Καπλάνης Ιωσηφίδης, «η έκθεση προσπαθεί να ενώσει, να ξανασμίξει αυτούς που έφυγαν με αυτούς που έμειναν».
Ο κ. Ιωσηφίδης είναι ο άνθρωπος που εδώ και πολλές δεκαετίες κατάφερε με κόπο και προσπάθεια να συγκεντρώσει πολύτιμα ενθύμια, κειμήλια, φορεσιές και μνήμες των κατοίκων από τις αλησμόνητες πατρίδες του Καππαδοκικού Ελληνισμού.
Ο ξεριζωμός των χριστιανών και των μουσουλμάνων
«Μια λέξη μόνη της», τόνισε ο κ. Λυχούνας στην έναρξη των εγκαινίων, «μπορεί να περιγράψει, ακόμη και έπειτα από 100 χρόνια, το δράμα της μεγάλης εξόδου: χωρισμός – Ayrılık. Αποχωρισμός από την προγονική γη, το σπίτι και τα υπάρχοντα, τους γείτονες και φίλους. Η ρητή απόφαση έφερε τον ξεριζωμό των χριστιανών από την Ανατολία – Καππαδοκία, και των μουσουλμάνων από την Ελλάδα».
Έναν αιώνα μετά τη μεγάλη έξοδο του 1924 και την αναγκαστική ανταλλαγή των πληθυσμών ο επώδυνος χωρισμός έρχεται ξανά στη μνήμη μέσα από τις υψηλής αισθητικής φορεσιές που εκτίθενται σε όλα τα εντυπωσιακά δωμάτια του άλλοτε αρχοντικού του Μωχάμετ Αλί, που σήμερα -ανακαινισμένο πλήρως- αποτελεί ένα μοναδικό μουσείο οθωμανικής αρχιτεκτονικής, ιστορικής μνήμης και τεκμηρίωσης του τρόπου ζωής των εύπορων Οθωμανών κατοίκων.
Η θεματολογία της έκθεσης δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να περιηγηθεί σε όλο το μουσείο και μέσα από κάθε δωμάτιο, ανάλογα τη χρήση και τη σημασία του, αλλά και τον ρόλο του κάθε καλεσμένου, να θαυμάσει από κοντά αντρικές, γυναικείες και παιδικές φορεσιές. Έτσι, για παράδειγμα, στο δωμάτιο του γυναικωνίτη εκτίθενται φορεσιές της νύφης με τις Ρωμιές, τις Αρμένισσες και τις μουσουλμάνες φίλες της και τα παιδιά, στο χαμάμ εκτίθενται φορεσιές του υπηρετικού προσωπικού, ενώ στον ανδρωνίτη παρουσιάζονται οι φορεσιές του γαμπρού και των καλεσμένων φίλων του.
Με οδηγό την ύφανση, τα χρώματα και τα σχέδια των φορεμάτων
Η καππαδοκική φορεσιά, σημάδι ταυτότητας, φυλής, καταγωγής και τάξης, χαρακτήριζε, ένωσε και ταυτόχρονα διαφοροποίησε τις θρησκευτικές ομάδες. Η εποχή, η ευημερία ή η φτώχεια, η χαρά ή το πένθος μπορούν να αναγνωριστούν από τη φορεσιά και περαιτέρω ο διαχρονικός διάλογος των πολιτισμών, ο αντίκτυπος του διεθνούς εμπορίου, η πρώιμη βιομηχανική ανάπτυξη και η επίδραση των μηχανών στα σχέδια και τα νήματα. «Με οδηγό την ύφανση, τα χρώματα και τα σχέδια των φορεμάτων, αναζητούμε τις ταυτότητες και το πολιτισμικό υπόβαθρο των ιδιοκτητών τους», υπογραμμίζει ο Καπλάνης Ιωσηφίδης.
«Μέσα από αυτές τις φορεσιές», επισημαίνει ο κ. Λυχούνας, «αναζητούμε τις ταυτότητες και τις πολιτισμικές καταβολές των ανθρώπων. Και αν πράγματι το πετυχαίνουμε αυτό, συνομιλώντας με εκείνους μέσω των φορεσιών τους, διαπιστώνεται ότι σήμερα θα ήταν αδύνατο να συμβεί κάτι ανάλογο με τα σύγχρονα ενδύματα. Και αυτό γιατί σήμερα έχει αλλοιωθεί κάθε σημάδι διαφοροποίησης μέσα στους πολύπλοκους δρόμους της ομογενοποίησης και της παγκοσμιοποίησης».
Η έκθεση υλοποιείται με τη συνεργασία του Ερευνητικού Κέντρου ΜΟΗΑ, του Κέντρου Καππαδοκικών Μελετών Νέας Καρβάλης και του πανεπιστημίου Necmettin Erbakan του Ικονίου της Τουρκίας.
Β.Λωλίδης
