Ανομβρία, διαχειριστικές παραλείψεις ή υπεράντληση υδάτων ευθύνονται για την πρόσφατη θανή χιλιάδων ψαριών στη λίμνη Κορώνεια; Οι εικόνες πριν από λίγες μέρες ήταν συγκλονιστικές με γριβάδια και πεταλούδες να έχουν εκβραστεί στις όχθες και το νερό να φτάνει μόλις τα 60 με 80 εκατοστά! Όμως, έστω και σ’ αυτά τα ελάχιστα κυβικά νερού, εξακολουθούν να ζουν εκατοντάδες ψάρια που γέμισαν τα δίχτυα ψαρά, ο οποίος ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του Φορέα Διαχείρισης Κορώνειας- Βόλβης- Χαλκιδικής για συλλογή δειγμάτων προκειμένου να σταλούν για εργαστηριακές αναλύσεις στην αρμόδια Κτηνιατρική υπηρεσία.
Μ’ ένα πλαστικό βαρκάκι, ο 52χρονος Δημήτρης, ο οποίος ψαρεύει στη Βόλβη -στην Κορώνεια απαγορεύεται- και διατηρεί ταβέρνα στον Αγ. Βασίλειο, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, πλησιάζει και μαζεύει τα δίχτυα του. Το βάθος σ’ εκείνο το σημείο είναι μόλις 60 εκατοστά περίπου αλλά όπως λέει ο ίδιος, “είναι αδύνατο να πλησιάσεις με τα πόδια εξαιτίας της λάσπης στον πυθμένα”. Και ο Δημήτρης γνωρίζει καλά την λίμνη αφού μεγάλωσε δίπλα της και έκανε κάθε Σάββατο στα νερά της, το καθιερωμένο του μπάνιο ελλείψει ντουζιέρας στο σπίτι του!
Μέσα στα δίχτυα του, από τις δεκάδες πεταλούδες που σπαρταρούσαν, επιλέχθηκαν κάποιες από μέλη του Φορέα Διαχείρισης για να σταλούν για αναλύσεις στην Κτηνιατρική Υπηρεσία και να εξακριβωθεί η ακριβή αιτία του φαινομένου του μαζικού θανάτου των ψαριών.
“Η λίμνη, όπως βλέπετε, έχει ζωή και αν και σε κακή οικολογική κατάσταση, μπόρεσε να υποστηρίξει 9 είδη ιχθυοπανίδας” αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο συντονιστής του Φορέα Ηλίας Τεκίδης ξεκαθαρίζοντας ωστόσο ότι η οικολογική κατάσταση της λίμνης παραμένει “σταθερά κακή, ακόμη και μετά το 2015, οπότε και υλοποιήθηκαν τεχνικά έργα, υπήρξαν σημαντικές βροχοπτώσεις και έτσι αυξήθηκε η ποσότητα του νερού οδηγώντας σε βελτίωση του αριθμού της ιχθυοπανίδας και της ορνιθοπανίδας”.
“Δηλαδή είδαμε μια βελτίωση από το 2015 και μετά, χωρίς να σημαίνει όμως ότι είχε λυθεί το πρόβλημα και ότι η οικολογική κατάσταση της λίμνης ήταν καλή, απλά ήταν συγκριτικά καλύτερη σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια” λέει ο κ. Τεκίδης.
Σημαντικό ρόλο στην ποσότητα νερού της Κορώνειας, παίζει σύμφωνα με τον ίδιο, το υδατικό ισοζύγιο, το οποίο είναι αρνητικό, ιδίως μετά τη μείωση των βροχοπτώσεων και τις καταναλώσεις νερού στην περιοχή από τις περίπου 1.500 γεωτρήσεις για αρδευτικούς σκοπούς.
“Σταδιακά αυτό προκαλεί κι άλλες αντιδράσεις στην ήδη κακή οικολογική της κατάσταση, αυξάνονται οι μικροοργανισμοί και η αγωγιμότητα, μειώνεται το οξυγόνο και είναι επόμενο κάποια στιγμή να έχουμε και το φαινόμενο της μαζικής θανής”, σημειώνει ο κ. Τεκίδης.
Πώς μπορεί λοιπόν να αντιστραφεί η κατάσταση για την Κορώνεια; Για τον κ. Τεκίδη, η πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων διαφόρων φορέων που εμπλέκονται στην προστασία της Κορώνειας, έχει ως αποτέλεσμα να μην υπάρχει καλός συντονισμός για την άμεση λήψη αποφάσεων που αφορούν τη σωτηρία της.
“Λείπει δηλαδή ένας καλύτερος συντονισμός κεντρικά και ίσως σε επίπεδο υπουργείου ώστε να δούμε πώς θα λαμβάνονται πιο άμεσα αποφάσεις και για τη λειτουργία των έργων και για τα διαχειριστικά μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται” καταλήγει.
Από τον περασμένο Ιούλιο υπήρχαν νεκρά ψάρια
Όταν η λίμνη το 2003 απέκτησε νερό, ξεκίνησε ανελλιπώς έρευνα με δειγματοληψίες, από ομάδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με επικεφαλής την καθηγήτρια Υδροβοτανικής – Υδροοικολογίας στο Τμήμα Βιολογίας του ΑΠΘ, Μαρία Μουστάκα. Η ερευνητική ομάδα αποτελείται από την αναπληρώτρια καθηγήτρια Βιολογίας Ε. Μιχαλούδη, υποψήφιους διδάκτορες και μεταδιδάκτορες, ενώ συνεργάζεται και με τις ομάδες των Α. Μαζάρη, αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Βιολογίας για τα οικολογικά μοντέλα και τις ψηφιακές απεικονίσεις, Κ. Κορμά, καθηγητή στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας για μοριακές αναλύσεις και μικροβίωμα και Α. Κυπαρίσση, αναπληρωτή καθηγητή στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας για δορυφορικές απεικονίσεις και δορυφορικούς δείκτες.
“Η δική μας γνώμη είναι ότι ευθύνεται η κακή οικολογική ποιότητα του νερού και η κατάρρευση του τροφικού πλέγματος από τη βάση του, δηλαδή από το φυτοπλαγκτό. Ειδικότερα προκύπτει ότι οι κρίσιμες οικολογικές διεργασίες στο τροφικό πλέγμα για τις αποκαλυπτικές εικόνες του μαζικού θανάτου των ψαριών ξεκίνησαν τον Μάιο, όταν η ανομβρία δεν ήταν παρατεταμένη και οι θερμοκρασίες δεν ήταν ιδιαίτερα υψηλές. Έτσι οδηγήθηκε η λίμνη σε ετερότροφη κατάσταση τον Ιούνιο και καθοριστικά τον Ιούλιο οπότε κατανάλωνε περισσότερο οξυγόνο από την τροφοδοσία του από την ατμόσφαιρα όταν ταυτόχρονα η φωτοσυνθετική παραγωγή οξυγόνου ήταν αμελητέα και η πρόσληψη μειωμένη. Ο καθοριστικός ενδιάμεσος κρίκος στο τροφικό πλέγμα, ο ζωοπλαγκτικός οργανισμός Daphnia magna από διαφανής έγινε κόκκινος από την υψηλή περιεκτικότητα σε αιμοσφαιρίνη λόγω υποξίας προσδίδοντας στο επιφανειακό νερό της λίμνης έναν ιδιαίτερο ερυθρό χρωματισμό”, σημειώνει η κ. Μουστάκα.
Μάλιστα, επισημαίνει ότι δύο μήνες προτού διαπιστωθεί η μαζική θανή των ψαριών, “τουλάχιστον για τον Ιούλιο μήνα δηλαδή, έχουμε σύνολο βιολογικών στοιχείων και διεργασιών (από μικροσκοπικές αναλύσεις, μακροσκοπικές και δορυφορικές) που δείχνουν σημαντική απώλεια των πληθυσμών των ψαριών λόγω κατάρρευσης του τροφικού πλέγματος από τη βάση του, δηλαδή το φυτοπλαγκτό”.
Επιβαρυμένη η οικολογική “μνήμη”
Όπως ξεκαθαρίζει η καθηγήτρια Βιολογίας, “η Κορώνεια είναι ένα μεταβαλλόμενο υδάτινο σύστημα ως προς την ποσότητα και ποιότητα του νερού και τους οργανισμούς της, με ένα λιγότερο μεταβαλλόμενο χαρακτηριστικό, τον επιβαρημένο πυθμένα της, που διατηρεί την οικολογική μνήμη (μικροοργανισμοί που έδωσαν οικολογικές καταστροφές)”.
“Στο πέρασμα του χρόνου και με μεταβαλλόμενες τις υδρολογικές συνθήκες προσπαθεί από μόνη της να αυτό-οργανωθεί, να “επιβιώσει” δηλαδή. Ναι, φυσικά, βρίθει από ζωή και προπαντός είναι ένας βιολογικός αντιδραστήρας μικροοργανισμών. Όμως, βρίσκεται σε ένα «πρωτόγονο» στάδιο αυτο-οργάνωσης που αποδεικνύεται από την ετερότροφη φάση της”, τονίζει.
Για την ερευνητική ομάδα της κ. Μουστάκα, “ήταν προδιαγεγραμμένο ότι τα πολυδάπανα έργα δεν θα ήταν αποτελεσματικά και ότι η οικολογική ποιότητα του νερού θα ήταν κακή ακόμη και εάν η ποσότητα του νερού και η στάθμη παρέμειναν σταθερά ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών, εκτός και εάν «οδηγούσαμε» σε οικολογική καταστροφή την Βόλβη με αμφίδρομη λειτουργία της ενωτικής τάφρου (δηλαδή ξέπλυμα της Κορώνειας στη γειτονική Βόλβη)”.
“Ο πυθμένας της λίμνης τροφοδοτεί το νερό με όλους τους επιβλαβείς μικροοργανισμούς του παρελθόντος, προπαντός όταν «προκαλείται». Η δική μας πρόταση είναι να μην απαξιώνεται η επιστημονική γνώση και στις αποφάσεις να λαμβάνονται υπόψη όλα τα επιστημονικά δεδομένα με κάποιον συντελεστή βαρύτητας, με βάση το δημοσιευμένο έργο των ειδικών ανά αντικείμενο σε έγκριτα διεθνή επιστημονικά περιοδικά” διευκρινίζει.
“Οφείλουμε σήμερα”, προσθέτει, “με βάση τα επιστημονικά δεδομένα να προσδιοριστεί ο τελικός στόχος μιας βιώσιμης αποκατάστασης της Κορώνειας, δηλαδή τι είδους λίμνη μπορεί να στηρίξει στο μέλλον η λεκάνη απορροής της και πάνω σε ποιον πυθμένα, με εφαρμογή, φυσικά, των αναγκαίων αγροπεριβαλλοντικών μέτρων/λύσεων”.
Πολυετής αγώνας για την Κορώνεια από τους Οικολόγους
Οι Οικολόγοι ήταν πάντα στο “πλευρό” της λίμνης, με συνεχείς παρεμβάσεις στην Ελλάδα αλλά και στην Κομισιόν, ενώ με πρωτοβουλία της Οικολογίας – Αλληλεγγύης, ο πρώην Νομάρχης Θεσσαλονίκης Παναγιώτης Ψωμιάδης είχε παραπεμφθεί σε δίκη και είχε καταδικαστεί, σε δευτεροβάθμιο βαθμό, για παράβαση καθήκοντος για την Κορώνεια, σε ποινή φυλάκισης 11 μηνών, με αναστολή.
Όπως υπενθυμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρώην ευρωβουλευτής και νυν δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης της Οικολογίας-Αλληλεγγύης, Μιχάλης Τρεμόπουλος, “μετά τον μαζικό θάνατο των ψαριών το 2007, προσφύγαμε στον εισαγγελέα και στους Επιθεωρητές Ελεγκτές Δημόσιας Διοίκησης, που στην Έκθεση τους επιβεβαίωσαν ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες της Νομαρχίας εκτέλεσαν πλημμελώς τα καθήκοντα τους, μη προβαίνοντας σε εκτεταμένους ελέγχους και μη επιβάλλοντας τα αντίστοιχα προβλεπόμενα διοικητικά μέτρα, πρόστιμα κτλ”.
“Ο Παναγιώτης Ψωμιάδης καταδικάστηκε γιατί δεν συγκρότησε ποτέ τα προβλεπόμενα Κλιμάκια Ελέγχου Ποιότητας Περιβάλλοντος (ΚΕΠΠΕ), καθυστέρησε σημαντικά την επιβολή των προστίμων τα οποία εισηγήθηκαν οι Επιθεωρητές Περιβάλλοντος μετά τη διενέργεια των ελέγχων τους στις βιομηχανίες και μείωσε αυθαίρετα τα πρόστιμα κατά δεκάδες χιλιάδες ευρώ. Δεν έχει αντιμετωπιστεί ουσιαστικά κανένα από τα αίτια της υποβάθμισης της λίμνης και όλοι έδειξαν μια απίστευτη ανικανότητα στη διαχείριση του ζητήματος”, λέει.
Τι είναι όμως αυτό που κάνει τη σωτηρία της Κορώνειας τόσο δύσκολη υπόθεση; Για τον κ. Τρεμόπουλο, “στη λίμνη συντελείται ένα πολιτικό και οικολογικό έγκλημα, με κύριο υπεύθυνο το αναπτυξιακό μοντέλο που ακολούθησε μεταπολεμικά η χώρα”.
“Η μεταπολιτευτική κυβέρνηση της ΝΔ έφερε στη λίμνη τις βιομηχανίες και η διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ μετά το 1981 συνέχισε την ίδια πολιτική, κεντρικά και τοπικά, ευνοώντας την επέκταση και την νομιμοποίησή τους αλλά και την περιβαλλοντική ασυδοσία. Το υδροβόρο γεωργικό μοντέλο και η ανοχή στις παράνομες γεωτρήσεις εξόντωσε τη λίμνη ενώ κάποιοι έσπευδαν να καταλάβουν τις αποκαλυπτόμενες εκτάσεις για να τις καλλιεργήσουν”, τονίζει.
Όσο για τα εκατομμύρια που ξοδεύτηκαν για τη διάσωση της λίμνης που εδώ και δεκαετίες “αργοπεθαίνει”, ο κ. Τρεμόπουλος τονίζει ότι “τα χρήματα του 1ου master plan φαγώθηκαν σε συνέδρια, δημόσιες σχέσεις και δήθεν ευαισθητοποίηση ενώ ήταν λανθασμένη η ίδια η βάση του, που πρόβλεπε να φέρουν νερό από τον Αλιάκμονα”.
“Το 2ο master plan ήταν καλύτερο αλλά με σημαντικά λάθη. Υποτίθεται ότι έκαναν ένα πολυδάπανο έργο, με βαθιά ενδιαιτήματα για τα ψάρια, όπου θα κατέφευγαν, αν μειωνόταν η στάθμη του νερού της λίμνης. Και μετά το μετέτρεψαν σε χωματουργικό, ελπίζοντας ότι η περιφερειακή τάφρος θα έσωζε την κατάσταση. Αντίθετα, συμβάλλουν στην ταχύτερη επαναφορά των επιβλαβών μικροοργανισμών από τον πυθμένα στο νερό. Και η πρόβλεψη ότι θα διατηρείται καλή η ποσότητα του νερού και η ποιότητα ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών, δεν ισχύει πλέον. Δεν ισχύει, λοιπόν, το ότι βελτιώθηκε η υδρολογική κατάσταση της Κορώνειας, όπως έλεγε και η διοίκηση Ψωμιάδη και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Η λίμνη είναι βαριά άρρωστη και τοξική χρόνια τώρα. Ας μην τη χάσουμε εντελώς. Σύμφωνα, όμως, με τα δεδομένα του master plan, με την αμφίδρομη ενωτική τάφρο, που σήμερα οι προσχώσεις έχουν ανυψώσει τη στάθμη της κοίτης, υποτίθεται ότι τα νερά της Κορώνειας θα υπερχείλιζαν στη Βόλβη, με κίνδυνο να καταστραφεί και αυτή. Άρα θα πρέπει να αναζητηθεί άλλη λύση, που να έχει να κάνει με την εξυγίανση του πυθμένα της Κορώνειας”, σημειώνει.
Την Τρίτη 1 Οκτωβρίου ο Γενικός Γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων Κωνσταντίνος Αραβώσης, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών- Τομέα Μακεδονίας & Θράκης, συγκαλεί ευρεία σύσκεψη με θέμα την αποκατάσταση της Λίμνης Κορώνειας.
Στη σύσκεψη θα συμμετάσχουν εκπρόσωποι των αρμόδιων υπουργείων, της τοπικής αυτοδιοίκησης και επιστημονικών φορέων, προκειμένου να ληφθούν άμεσα τα απαραίτητα μέτρα, τα οποία θα συμβάλλουν αποφασιστικά στην αντιμετώπιση των χρόνιων προβλημάτων της λίμνης.
Νατάσα Καραθάνου
