Ο άνδρας με το μακρύ σκούρο πανωφόρι, το ανοιχτόχρωμο παντελόνι, το σακάκι επιμελώς ακουμπισμένο στο μπράτσο και το φέσι στο κεφάλι μαρτυρούσε πως η ασπρόμαυρη φωτογραφία, πάνω στην οποία ήταν αποτυπωμένη η μορφή του, είχε πιθανώς τις (χρονολογικές) ρίζες της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η πρώτη αυτή εκτίμηση έγινε βεβαιότητα, όταν ο μετέπειτα ιδιοκτήτης της παρατήρησε πως στο πίσω μέρος αναγραφόταν το όνομα των φημισμένων φωτογράφων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Αδελφών Αμπντουλάχ (Abdullah Frères) δίπλα στην τουρά (tuǧra, καλλιγραφικό έμβλημα και μονόγραμμα των Τούρκων ηγεμόνων) του Σουλτάνου.
Ήταν πριν από περίπου μία διετία, σε μια από τις συνηθισμένες βόλτες του ιστορικού Λεόν Σαλτιέλ στα παλαιοπωλεία της Θεσσαλονίκης που ανάμεσα σ’ ένα πανέρι με καρτ- ποστάλ εντόπισε τη συγκεκριμένη φωτογραφία. «Αυτό που προσέλκυσε το ενδιαφέρον μου ήταν το όνομα του φωτογράφου», εξηγεί στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Θεσσαλονικιός ιστορικός.
Η φωτογραφία ως τέχνη έκανε την εμφάνισή της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1842 και οι πρώτοι φωτογράφοι άρχισαν να δραστηριοποιούνται στην περιοχή του Μπέγιογλου (Beyoğlu). Ένας μαθητευόμενος του Λουί Νταγκέρ (Louis Daguerre), του ανθρώπου που εφηύρε την νταγκεροτυπία και συνέβαλε στην εξέλιξη της φωτογραφίας, ο Compa, ήταν αυτός που άνοιξε το πρώτο στούντιο φωτογραφίας στην Κωνσταντινούπολη και ακολούθησαν ο Ιταλός Κάρλος Νάγια (Carlos Naya) το 1845, ο Έλληνας Βασιλάκης Καργόπουλος το 1850 και οι αδελφοί Αμπντουλάχ το 1858.
Ήταν απόγονοι ενός Αρμένιου, ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1610. Ο παππούς τους, Ασαντούρ Χουρμουζιάν (Asadur Hürmüzyan) ήταν επιστάτης του σουλτάνου Αμπντούλ Μετζίντ (Abdülmecid). Ήταν γνωστός ως ταπεινός και έξυπνος άνδρας, ο οποίος πήρε το όνομα Αμπντουλάχ αφότου ασπάστηκε το Ισλάμ καθώς το όνομά του είχε παρόμοιο σημασία (δούλος του Θεού). Ο γιος του Αμπραχάμ Αμπντουλαχιάν (Abraham Abdullahyan) τού χάρισε τρεις εγγονούς, τους Βιτσέν, Χοσβέπ και Κεβόρκ (Viçen, Hovsep and Kevork), οι οποίοι έμελλε να γίνουν οι πλέον φημισμένοι φωτογράφοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με τον σουλτάνο Αμπντούλ Αζίζ να τους ανακηρύσσει επιφανείς καλλιτέχνες και επίσημους φωτογράφους της Αυλής.
Οι αδελφοί Αμπντουλάχ ξεκίνησαν την εμπορική τους δραστηριότητα πρώτα στη συνοικία Μπεγιαζίντ της Κωνσταντινούπολης και από το 1867 στο Πέραν, ενώ το 1886 ύστερα από πρόσκληση του χεδίβη της Αιγύπτου άνοιξαν παράρτημα στο Κάιρο. Οι πανοραμικές απεικονίσεις τοποθεσιών εξαιρετικού φυσικού κάλλους καθώς και φημισμένων προσώπων της εποχής, μεταξύ των οποίων σουλτάνοι, άλλοι κρατικοί ηγέτες, όπως ο Ναπολέων Γ’ και η σύζυγός του καθώς και φημισμένων προσωπικοτήτων όπως ο Μαρκ Τουέιν ήταν αυτές που χάρισαν διεθνή φήμη στους αδελφούς Αμπντουλάχ, οι οποίοι, όπως επισημαίνει ο κ. Σαλτιέλ, το 1899 έκλεισαν τελικά την επιχείρισή τους και την πούλησαν.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ιστορικός, δεν ήταν τυχαίο που οι φημισμένοι αυτοί φωτογράφοι είχαν αρμενική καταγωγή. «Η αρμενική κοινότητα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην άνθιση των τεχνών και του εμπορίου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία», εξηγεί, επισημαίνοντας πως την εποχή εκείνη, η ταχεία εξάπλωση της φωτογραφίας ήρθε αντιμέτωπη με ισχυρές αντιδράσεις από ορισμένους συντηρητικούς μουσουλμανικούς κύκλους, που αντιτίθενταν στην απεικόνιση προσώπων και χαρακτήριζαν «άπιστους» τους φωτογράφους. Συνεπεία αυτού, θρησκευτικές μειονότητες, όπως Αρμένιοι και Σύροι χριστιανοί, ήταν αυτοί που ασχολήθηκαν με τη φωτογραφία και είχαν ανοίξει φωτογραφικά στούντιο στις περισσότερες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Αιγύπτου.
Οι φωτογράφοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο κ. Σαλτιέλ, επωφελήθηκαν πάρα πολύ από την παρουσία Ευρωπαίων απόδημων στην Κωνσταντινούπολη, τον αυξανόμενο αριθμό Ευρωπαίων τουριστών στην ευρύτερη περιοχή και κυρίως στην Αίγυπτο, αλλά και των προσκυνητών των Αγίων Τόπων. Κάθε επίσημος επισκέπτης στην Κωνσταντινούπολη περνούσε από το στούντιο των αδελφών Αμπντουλάχ για μερικές λήψεις που θα τού εξασφάλιζαν ένα πρώτης τάξης σουβενίρ από το ταξίδι του.
«Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο της φωτογραφίας είναι το θέμα της», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Σαλτιέλ εξηγώντας πως το άτομο που απεικονίζεται -ο Χ. Χριστοφορίδης που έμενε στην οδό Κεμαλετίν 22, πιθανότατα στην Κωνσταντινούπολη- ανήκε στην κοινότητα των Καραμανλήδων, τουρκόφωνων ορθόδοξων χριστιανών πολιτών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. «Ίσως, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, κάποιος έφερε τις οικογενειακές φωτογραφίες στη Θεσσαλονίκη κι έτσι να κατέληξαν στο παλαιοπωλείο», σημειώνει ο κ. Σαλτιέλ, εξηγώντας πως η «ταυτότητα» του ανθρώπου στη φωτογραφία αναγράφεται στα τουρκικά με ελληνική γραφή.
Σοφία Παπαδοπούλου
*Τη φωτογραφία παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Λεόν Σαλτιέλ
