Το θέατρο σκιών αποτελεί διαχρονικά μία αγαπημένη μορφή τέχνης, με μικρούς και μεγάλους να παρακολουθούν τον Καραγκιόζη και η 28η Μαρτίου είναι αφιερωμένη στις παραστάσεις σε… λευκό πανί.
Του Γιώργου Φακή
Το θέατρο σκιών αποτελεί μία μορφή τέχνης που έκανε την πρώτη της εμφάνιση πριν από πολλούς αιώνες στις χώρες της Ασίας, ενώ στην Ελλάδα έφτασε πολύ αργότερα, μέσω των Οθομανών. Ο Καραγκιόζης, ο αγαπημένος λαϊκός ήρωας των μικρών παιδιών, αποτελεί έναν φανταστικό χαρακτήρα που αναδείχθηκε στο «πανί» και έχει καταφέρει να είναι διαχρονικός, παρά το πέρασμα πολλών δεκαετιών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πρώτες αναφορές σε θέατρο σκιών εν Ελλάδι, έρχονται από την αρχαιότητα, στα Ελευσίνια και Καβείρια Μυστήρια όπου κατά τα Δρώμενα και Θεώμενα παρουσιαζόταν σκιές ανθρώπων που παρίσταναν οντότητες και θεότητες Το θέατρο σκιών με την πιο σύγχρονη μορφή του, στην Ελλάδα, ξεκίνησε από τα Ιωάννινα και συγκεκριμένα από το σπίτι του Αλή Πασά, με τον «Τούρκο» Karagoz, να μετατρέπεται στο εξελληνισμένο «Καραγκιόζης». Η διάδοσή του στα καφενεία όλης της Ηπείρου ήταν ραγδαία και πολύ γρήγορα επεκτάθηκε σε όλη την επικράτεια, έχοντας -πλέον- ελληνική ταυτότητα και… συνήθειες. Είναι γεγονός πως στα χρόνια που δεν υπήρχε τηλεόραση, οι παραστάσεις θέατρα σκιών ανά την Ελλάδα προσέλκυαν κυρίως τους μεγαλύτερους σε ηλικία, ωστόσο με το πέρασμα των χρόνων, ο ηλικιακός μέσος όρος χαμήλωσε αισθητά, με τον Καραγκιόζη πλέον να απευθύνεται κυρίως σε μικρά παιδιά, μέσω άκρως διαδραστικών παραστάσεων.
Είναι γεγονός πως το θέατρο σκιών βρίσκεται σε περίοδο άνθισης τα τελευταία χρόνια, με τους καραγκιοζοπαίκτες ανά την Ελλάδα να υπολογίζονται σε μερικές δεκάδες, όταν στα τέλη του προηγούμενου αιώνα δεν ξεπερνούσαν τους 20. Η Politic συνάντησε τον Δημήτρη Καρόγλου, του θεάτρου σκιών «Σκιάς Όναρ», με τον καραγκιοζοπαίκτη από τη Θεσσαλονίκη να μιλά για ένα από τα αρχαιότερα είδη θεατρικού θεάματος.
Αναλυτικά:
Πώς έγινε η αρχή για τον ελληνικό Καραγκιόζη;
«Η ιδιαιτερότητα του ελληνικού Καραγκιόζη είναι ότι αποτελεί το πρώτο κοσμικό θέατρο, διότι όλα τα προηγούμενα παίζονταν με τη δικαιολογία μίας θρησκευτικής γιορτής, πχ ο τούρκικος Καραγκιόζης “ανέβαινε” στο Ραμαζάνι, ενώ ο δικός μας παίζεται όλη τη χρονιά και έχει γίνει μια πασίγνωστη παιδική παράσταση. Μάλιστα, ο Δημήτρης Σαρδούνης (Μίμαρος) είχε φαρυγγίτιδα και στην πορεία ο Καραγκιόζης έμεινε βραχνιασμένος μόνιμα, με όλους τους καραγκιοζοπαίκτες να ακολουθούμε ανάλογη τεχνική, διότι ο Μίμαρος ήταν πολύ διάσημος και άρχισαν να τον μιμούνται οι υπόλοιποι. Βέβαια, μετά από κάποια χρόνια αρχίζει και ζορίζεται η φωνή».
Πόσοι δραστηριοποιούνται ως καραγκιοζοπαίκτες στην Ελλάδα;
«Υπάρχει και άλλου είδους θέατρο σκιών, αλλά ο Καραγκιόζης είναι το πιο γνωστό εξ αυτών. Τη δεκαετία του ’80 υπήρχαν περίπου δέκα καραγκιοζοπαίκτες. Η τέχνη πήγαινε να σβήσει, αλλά πλέον είμαστε πολύ περισσότεροι. Στη Θεσσαλονίκη μόνο είμαστε σίγουρα δέκα επαγγελματίες. Για εμάς αποτελεί επάγγελμα και βιοποριζόμαστε μέσω του θεάτρου σκιών. Όταν ξεκινάμε, κάνουμε αρκετές πρόβες, αλλά με το πέρασμα των χρόνων γίνονται όλα πιο… αυτοματοποιημένα».
Σταδιακά το θέατρο σκιών μπήκε και στην τηλεόραση…
«Ο Σπαθάρης ήταν από την αθηναϊκή σχολή και ακολούθησε τον πατέρα του, ο οποίος επίσης ήταν καραγκιοζοπαίκτης. Ο Ευγένιος Σπαθάρης έβαλε τον Καραγκιόζη στην τηλεόραση, οπότε έγινε και πολύ γνωστός».
Ποια είναι η προετοιμασία που ακολουθεί ένας καραγκιοζοπαίκτης πριν από μία προγραμματισμένη παράσταση;
«Είναι μία τέχνη, στην οποία σχεδιάζουμε και ζωγραφίζουμε τις φιγούρες μας, ενώ στη συνέχεια τις κόβουμε. Σκηνοθετούμε τις παραστάσεις μας και όλα είναι αυτοσχεδιαστικά. Δεν ακολουθούμε ένα κείμενο. Αυτό σημαίνει ότι καμία παράσταση δεν είναι ίδια με την προηγούμενη. Έχουμε ωστόσο έτοιμα σκετσάκια, ώστε να τα χρησιμοποιήσουμε με βάση τις ανάγκες της παράστασης. Υπάρχει μια ιστορία, ένα συγκεκριμένο θέμα και στη συνέχεια αυτοσχεδιάζουμε με τους διαλόγους. Ο καραγκιοζοπαίκτης συνήθως είναι ένας, αλλά μπορεί να έχει και έναν ή δύο βοηθούς, αλλά αυτό εξαρτάται και από το πόσο μεγάλη είναι η σκηνή. Πολλές φορές κοιμάμαι και στον ύπνο μου βλέπω την κύρια ιδέα, οπότε μετά την διαμορφώνω. Μην ξεχνάμε, όμως, ότι είναι αυτοσχεδιαστικό, οπότε ο καθένας βάζει το χιούμορ του. Είναι κομμάτι του εαυτού μας».
Πώς καταφέρνει ένας καραγκιοζοπαίκτης να αλλάζει τόσο γρήγορα τη φωνή, έχοντας ταυτόχρονα την κίνηση των χαρακτήρων με τα χέρια;
«Είναι μία σχιζοειδής κατάσταση (γέλια). Πολλές φορές, παρότι παίζω, είναι σαν να παρακολουθώ ταυτόχρονα. Όταν ήμουν βοηθός κοιτούσε τον δάσκαλό μου και απορούσα με την ταχύτητα που άλλαζε φωνές. Είναι θέμα συνήθειας όμως. Εγώ κατά τη διάρκεια της παράστασης αποστασιοποιούμαι και παίρνω τον ρόλο του θεατή. Δεν είναι ούτε ο Καραγκιόζης, ούτε ο Χατζηαβάτης, παρόλο που έχω την πλήρη επίγνωση του τι γίνεται. Η κατάσταση είναι χαοτική, αλλά ταυτόχρονα είναι μια πολύ δημιουργική δουλειά».
Πρόκειται για μία απόλυτα διαδραστική τέχνη…
«Εμείς το προκαλούμε αυτό. Βάζουμε τα παιδιά μέσα στο… παιχνίδι. Θέλουμε να ακούγονται τα παιδιά. Η διαδραστικότητα είναι το βασικό για τον Καραγκιόζη, αυτό είναι το δυνατό του όπλο. Χαιρόμαστε όταν γίνεται ένας χαμός».
Το θέατρο σκιών βρίσκεται σε άνθιση στην Ελλάδα. Αυτό θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια;
«Είναι ένα παιδικό θέατρο. Οι γονείς μπορεί να στερηθούν κάτι δικό τους, προκειμένου να ευχαριστήσουν το παιδί τους. Τα παιδιά το απολαμβάνουν. Με τα τωρινά δεδομένα θα συνεχιστεί η άνθιση. Πάντως, στην Τουρκία έχει εξαφανιστεί πλήρως, διότι αναβιώνει μόνο σε διαλέξεις ή σε κάποια φεστιβάλ. Ο Καραγκιόζης έγινε κοσμικό θέατρο και προσαρμόστηκε σύμφωνα με την ελληνική κοινωνία, κάνοντας σάτιρα. Ο κόσμος έχει ταυτιστεί, ενώ πλέον έχει φύγει η πολιτική σάτιρα, επειδή κυρίως απευθύνεται σε παιδιά. Πρόκειται για έναν πολύ… ανάλαφρο ήρωα, ο οποίος προσπαθεί να κάνει τον κόσμο να γελάει».
Δείτε επίσης: Ανεστάλη η αυριανή 24ωρη απεργία του Μετρό Αθηνών – Κανονικά τα δρομολόγια
