Γιατί μας έλκουν οι σκοτεινές πλευρές του παρελθόντος, εκείνες που συνδέονται με τον ανθρώπινο πόνο και την τραγωδία; Τι είναι εκείνο που κάνει τους ανθρώπους να επισκέπτονται μέρη που ανακαλούν στη μνήμη επώδυνα γεγονότα και πώς αυτό σχετίζεται με την τουριστική βιομηχανία; Σε ερωτήματα σαν τα παραπάνω επιχείρησαν να δώσουν απάντηση οι συμμετέχοντες στο συνέδριο για τον «Σκοτεινό Τουρισμό» (Dark Tourism) «Φωτίζοντας τα σκοτάδια του χθες» που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της 35ης έκθεσης τουρισμού Philoxenia και της έκθεσης ξενοδοχειακού εξοπλισμού Hotelia.
Στην κεντρική Μακεδονία υπάρχει ισχυρό το αποτύπωμα των πολέμων (Βαλκανικοί Πόλεμοι, το Μακεδονικό Μέτωπο στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος) και μνημεία όπως η Εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλονίκης, τα κοιμητήρια Ζέιτελνικ στη Θεσσαλονίκη, τα κοιμητήρια της Βρετανικής Κοινοπολιτείας σε όλη την Κεντρική Μακεδονία, το μνημείο της Δοϊράνης, η Γραμμή Μεταξά, τα διάφορα μουσεία (Πολεμικό Μουσείο, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, Στρατιωτικά Μουσεία κ.ά.), τα οποία εμπλουτίζουν θεματικά το τουριστικό προϊόν της Περιφέρειας, ως σημεία ιστορικού ενδιαφέροντος, ενώ σημαντική είναι και η βιωματική προσέγγιση που προσφέρεται μέσα από «Dark experiences», αναπαραστάσεις μαχών ή όπως η γνωριμία με το θωρηκτό Αβέρωφ, το οποίο βρέθηκε για ένα μεγάλο διάστημα στη Θεσσαλονίκη, όπως ανέφερε ο τομεάρχης Τουρισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Αλέξανδρος Θάνος. Βλέποντας το ενδιαφέρον που υπάρχει όχι μόνο από άτομα που αγαπούν την Ιστορία αλλά και από απόγονους ανθρώπων που έπεσαν στη μάχη, η Σοφία Μπουρνατζή, τουριστικός πράκτορας, μίλησε για τον τρόπο με τον οποίο σε συνεργασία με την Περιφέρεια, προσπάθησαν να δημιουργήσουν το τουριστικό προϊόν για το Salonica Front (Μετωπο της Θεσσαλονίκης) και δημιούργησαν την καμπάνια για τα μνημεία του Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως είπε, «χρειάζονται λεπτοί χειρισμοί και σεβασμός για να εντάξεις έναν προορισμό στον τουρισμό που είναι μια ψυχαγωγική δραστηριότητα».
Η Θεσσαλονίκη θα μπορούσε να γίνει ακόμη και πρωτεύουσα του Dark Tourism στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, όπως επισήμανε ο αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών του ΠΑΜΑΚ, Βλάσης Βλασίδης. Ο καθηγητής αναφέρθηκε αναλυτικά στην πληθώρα μνημείων και στην ιστορία του τόπου σημειώνοντας τα γεγονότα που άφησαν το αποτύπωμά τους, όπως η αποχώρηση Ιταλών, Βουλγάρων, Τούρκων, η εξολόθρευση της εβραικής κοινότητας, η εγκατάσταση προσφύγων, η μεγάλη Πυρκαγιά της πόλης (1917), η κατοχή και ο εμφύλιος, η εσωτερική μετανάστευση, οι υποθέσεις Πολκ, Λαμπράκη, Παγκρατίδη κ.ά.
Τι είναι ο «σκοτεινός τουρισμός»
Η γνώση για τον «σκοτεινό τουρισμό», σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ, Χρήστο Τσιρώνη, προέρχεται περισσότερο από τις δημόσιες αναφορές παρά από την επιστημονική ανάλυση. «Ασχολούμαστε με το θέμα τα τελευταία 20 χρόνια, αλλά ακόμη δεν έχουμε προλάβει να το μελετήσουμε επιστημονικά και σε βάθος», σημείωσε και προσέθεσε ότι ο «σκοτεινός τουρισμός» είναι η ανθρώπινη εμπειρία που συνδέεται με την καταστροφή, το μαρτύριο, τη φρίκη ή το πένθος. «Η ιστορικότητα, η συναισθηματική φόρτιση, η σύνδεση του τοπικού γεγονότος με το παγκόσμιο ενδιαφέρον και τέλος το στοιχείο της ιστορικής μελαγχολίας προκαλούν ενσυναίσθηση και συνδέονται με την αλυσίδα της μνήμης» ανέφερε ο κ. Τσιρώνης.
«Σήμερα στην Ευρώπη, νούμερο ένα τουριστικός προορισμός “σκοτεινού τουρισμού” είναι το Τσέρνομπιλ», όπως επισήμανε ο καθηγητής Τουριστικού Μάρκετινγκ και Κοσμήτορας της Σχολής Οικονομίας & Διοίκησης του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος Ευάγγελος Χρήστου. «Η ζωντανή παρακολούθηση πολέμου μέσω οργανωμένων εκδρομών στη Βηρυτό είναι το ακραίο παράδειγμα “σκοτεινού τουρισμού”, ενώ στον πρόσφατο πόλεμο της Ουκρανίας υπήρχαν επτά ταξιδιωτικά γραφεία, που προσέφεραν ανάλογες υπηρεσίες» δήλωσε ο ίδιος και συμπλήρωσε πως ο «σκοτεινός τουρισμός» δεν είναι ένα νέο τουριστικό προϊόν και είναι πολύ κερδοφόρο, καθώς οι εμπειρίες αποτελούν το κλειδί της επιτυχίας. Παράδειγμα «σκοτεινού τουρισμού» είναι και το μπαλκόνι του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας στη Βερόνα, όπου εκεί το σκοτάδι φωτίζεται από μια ιστορία αγάπης, σύμφωνα με τον κ. Χρήστου.
Το εβραϊκό παρελθόν της Θεσσαλονίκης
Η πόλη της Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με τον διπλωματούχο ξεναγό Κωνσταντίνο Σφήκα, είναι ιδιαίτερα δημοφιλής προορισμός στους επισκέπτες εβραϊκής καταγωγής που θέλουν να μάθουν περισσότερα πράγματα για το εβραϊκό παρελθόν της πόλης. Ένα παρελθόν το οποίο είχε αποσιωπηθεί για πολλά χρόνια στη Θεσσαλονίκη, σύμφωνα με τον συγγραφέα Λέων Ναρ. Το άνοιγμα στην ιστορία και το εβραϊκό παρελθόν της πόλης άρχισε τα τελευταία χρόνια με την προηγούμενη διοίκηση του δήμου, όπως ανέφερε. Ο κ. Ναρ τόνισε επίσης, ότι πολλοί άνθρωποι έχουν στερηθεί τη δυνατότητα να προσκυνήσουν τους προγόνους τους μετά τη συστηματική σύληση των εβραϊκών νεκροταφείων.
O επιτετραμμένος της πολωνικής πρεσβείας στην Ελλάδα Τομάς Βισνιέφσκι πάντως, επισήμανε ότι είναι λάθος να συνδέουμε με τον τουρισμό τα τραγικά αυτά γεγονότα, ουσιαστικά πρόκειται για απότιση φόρου τιμής και προσκύνημα. Στην Πολωνία, όπως ανέφερε, υπάρχουν πάνω από 5.000 σημεία και μνημεία από τον πόλεμο, «για να θυμόμαστε την τραγική ιστορία της χώρας μας», τόνισε.
Την ίδια ώρα, η διευθύντρια του Μουσείου The Ulma Family Museum of Poles Saving Jews in World War II, Anna Stroz-Pawlowska, είπε πως εκείνη θα δείξει μια φωτεινή πλευρά του σκοτεινού τουρισμού, καθώς η ιστορία του μουσείου συνδέεται με μια πράξη ανθρωπιάς και γενναιότητας. Το συγκεκριμένο μουσείο βρίσκεται στον τόπο όπου ήταν το σπίτι μιας οικογένειας, η οποία εκτελέστηκε από τους Γερμανούς γιατί προσέφερε καταφύγιο σε 60 Εβραίους. Απέχει 6 ώρες από τη Βαρσοβία και 2 ώρες από την Κρακοβία, αλλά το γεγονός ότι βρίσκεται «επί τόπου» (in situ), του προσδίδει αξιοπιστία και κάνει την εμπειρία πιο δυνατή.
Σημειώνεται ότι στην έναρξη και κατά τη διάρκεια του συνεδρίου χαιρέτισαν ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Ζέρβας, η τομεάρχης Τουρισμού της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ Κατερίνα Νοτοπούλου, ο γενικός διευθυντής Ανάπτυξης της Fraport Greece Γιώργος Βήλος, ο πρόεδρος της ΔΕΘ-HELEXPO Τάσος Τζήκας και η υπεύθυνη διοργάνωσης του συνεδρίου Μαρία Συλλοπούλου.
Νικόλ Καζαντζίδου
