Αν ο Μαρκ Μαζάουερ θα έπρεπε να περιγράψει με μία μόνο φράση τη Θεσσαλονίκη σε κάποιον που δεν έχει ποτέ επισκεφθεί την πόλη και ίσως να μην γνωρίζει καν τη θέση της στον χάρτη, αυτή θα ήταν: «Το σταυροδρόμι της Εγνατίας Οδού με τον ποταμό Αξιό». Καθισμένος στη βαριά δερμάτινη πολυθρόνα, στο μέσον μιας αίθουσας της εμβληματικής Βίλας Μπιάνκα -εκεί όπου κάποτε άκμαζε η «Συνοικία των Εξοχών»- κι έχοντας απέναντί του τον δήμαρχο Θεσσαλονίκης, Στέλιο Αγγελούδη, ο φημισμένος Βρετανός ιστορικός, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, εξηγεί πώς η φράση αυτή αποτυπώνει την ταυτότητα της πόλης και την ιστορία της, στα βαθιά της οποίας χρειάστηκε να «βουτήξει» πολλές φορές για ν’ ανακαλύψει μικρούς -ή και μεγαλύτερους- θησαυρούς της. «Αυτή η φράση τα λέει όλα», συμπληρώνει ο δήμαρχος κ. Αγγελούδης, ο οποίος λίγη ώρα αργότερα θα απένειμε στον Μαρκ Μαζάουερ, στην κατάμεστη αίθουσα συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου, τον τίτλο του επίτιμου δημότη Θεσσαλονίκης, για τη συμβολή του έργου του στην προβολή της Θεσσαλονίκης, την ανάδειξη της πολυπολιτισμικής φυσιογνωμίας της και στην αυτογνωσία της ιστορικής της ταυτότητας.
Μπορεί στο βιβλίο του «Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων» ο Μαρκ Μαζάουερ να διατρέχει με τρόπο λεπτομερή το ιστορικό παλίμψηστο της πόλης, ωστόσο, όπως λέει, ««…κάθε φορά που ασχολούμαι με την ιστορία της Θεσσαλονίκης μαθαίνω κάτι νέο όχι μόνο από την πόλη αλλά κι από την ίδια την ιστορία». Άλλωστε, για τον ίδιο η Ιστορία είναι ένα σεντούκι γεμάτο θησαυρούς που περιμένουν ν’ αποκαλυφθούν.
«Η Θεσσαλονίκη είναι μια ξεχωριστή πόλη επειδή δείχνει, όπως ελάχιστες άλλες πόλεις στον κόσμο, τι είναι να ζεις σε μια πόλη, τι είναι να είσαι πόλη. Επειδή πολύ λίγες άλλες πόλεις εμπερικλείουν αυτό το συνεχές παρελθόν μέσα από τόσο πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς και τόσο πολλές διαφορετικές κουλτούρες, που ενώθηκαν και που πολέμησαν και χώρισαν. Και σήμερα είναι όλοι (σ.σ. αυτοί οι πολιτισμοί) εκεί κατά μία έννοια. Αν κι έχουν περάσει, είναι ακόμα εκεί, αν θέλετε να τους αναζητήσετε. Και νομίζω ότι υπήρξε αυτή η αξιοσημείωτη μεταμόρφωση στη συνείδηση της πόλης τα τελευταία χρόνια -που συνεχίζεται και τώρα- η οποία επέτρεψε στην πόλη να δει τι πλούτη διαθέτει. Και η ιστορία είναι σαν ένα σεντούκι γεμάτο θησαυρούς. Μπορείτε ν’ ανοίξετε το σεντούκι και να πείτε στον εαυτό σας: κοίτα, υπάρχουν αυτά τα καταπληκτικά πετράδια σε αυτό το μέρος του σεντουκιού. Αλλά μετά υπάρχει το όλον. Υπάρχουν όλα όσα περιμένουν εκεί για ν’ αποκαλυφθούν», λέει ο φημισμένος ιστορικός, απαντώντας στην ερώτηση πώς η σύγχρονη ταυτότητα της πόλης διαμορφώθηκε από το παρελθόν της κι αν ο ίδιος διακρίνει κάποια επιθυμία αποκατάστασης -ή/και συμφιλίωσης, με τη χαμένη ετερότητα του παρελθόντος καθώς η Θεσσαλονίκη υπήρξε σταυροδρόμι διάφορων πολιτισμών και θρησκειών στον ρου της Ιστορίας.
«Νομίζω», συμπληρώνει ο Μαζάουερ, «ότι έχουμε δει τις τελευταίες δεκαετίες πώς η πόλη μπορεί να σκεφτεί τον εαυτό της με αυτόν τον άλλο τρόπο. Μπορεί να είναι -επιτρέψτε μου να είμαι ειλικρινής σε αυτό- μια ελληνική πόλη χωρίς να απειλείται από τις άλλες ιστορίες που υπάρχουν επίσης εδώ. Αντίθετα, το ότι είναι ελληνική μπορεί να εμπλουτιστεί με την αναγνώριση αυτού του παρελθόντος. Και είμαι χαρούμενος που υπήρξα ένα μικρό μέρος αυτού (σ.σ. αυτής της διαδικασίας)».
«Πάντα κατανοούσα την ευρωπαϊκή ιστορία μέσα από τον φακό της Ελλάδας»
Η ιστορική εμπειρία της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, συμπεριλαμβανομένου του Ολοκαυτώματος, έχει συχνά επισκιαστεί από ευρύτερες ευρωπαϊκές αφηγήσεις. Τι ρόλο πιστεύει ο Μαρκ Μαζάουερ ότι παίζει η τοπική και η εθνική μνήμη στη διαμόρφωση κι εντέλει την ίδια την ενθύμηση ή/και διδασκαλία τέτοιων γεγονότων σήμερα; «Πάντα κατανοούσα την ευρωπαϊκή ιστορία -και στην πραγματικότητα την παγκόσμια ιστορία, μέσα από τον φακό της Ελλάδας. Ποτέ δεν θεώρησα ότι ήταν μειονέκτημα να βρίσκεται κανείς σε αυτό που θα μπορούσε ίσως να ονομαστεί περιθωριακή θέση. Αντίθετα, τού επιτρέπει να ξανασκεφτεί την όλη ιστορία με διαφορετικό τρόπο. Έτσι, για παράδειγμα, αν ενδιαφέρει κάποιον η ιστορία της Θεσσαλονίκης, πρέπει πραγματικά να τον ενδιαφέρει η ιστορία των εθνοτικών ομάδων και οι αλληλεπιδράσεις τους. Μεγάλο μέρος της ιστορίας αφορά αυτό», σημειώνει ο Βρετανός ιστορικός, επισημαίνοντας πως η ενασχόλησή του με τη Θεσσαλονίκη τού έδωσε την ευκαιρία να κατανοήσει την ιστορία επειδή ακριβώς η πόλη δεν ήταν στο μέσον της Ευρώπης, αλλά κατείχε ωστόσο μια ενδιαφέρουσα θέση. «Πάντα αναρωτιόταν (η Θεσσαλονίκη), τι είναι η Ευρώπη; Ποια είναι η σχέση μας με την Ευρώπη; Υπήρχε λοιπόν η δυνατότητα να κάνεις ερωτήσεις που δεν θα είχες -για παράδειγμα- στο Παρίσι. Το Παρίσι ξέρει τι είναι. Όλοι οι άλλοι υποτίθεται ότι είναι σαν τους Γάλλους. Η Θεσσαλονίκη δεν έχει αυτή την πολυτέλεια. Αλλά στην πραγματικότητα τα περισσότερα μέρη είναι σαν τη Θεσσαλονίκη. Δεν έχουν αυτή την πολυτέλεια. Κι έτσι μαθαίνεις περισσότερα απ’ αυτή την οπτική γωνία, νομίζω».
Τα μαθήματα από το παρελθόν και η συμβολή της Ιστορίας στην ειρήνη
Έχοντας βαθιά γνώση όχι μόνο της ιστορίας της Θεσσαλονίκης αλλά και της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων, ο Βρετανός ιστορικός, όταν καλείται να καταθέσει την οπτική του για τον ρόλο της Θεσσαλονίκης στις σύγχρονες προσπάθειες προώθησης του διαθρησκειακού και διαπολιτισμικού διαλόγου στα Βαλκάνια, λέει -μεταξύ άλλων- πως όταν ο εθνικισμός επικράτησε στην Ευρώπη και τον κόσμο, τον 19ο και 20ο αιώνα, από τη μία δημιούργησε τον σύγχρονο κόσμο των εθνικών κρατών αλλά από την άλλη στα Βαλκάνια έφερε πολλή βία επειδή ακριβώς η περιοχή ήταν τόσο ανάμεικτη εθνοτικά. «Κι αυτό», όπως λέει, «μας επιβάλλει μια ειδική υποχρέωση να το καταπολεμήσουμε αυτό και να βρούμε έναν νέο δρόμο προς την ειρήνη. Και καθώς δεν είμαι ειδικός στην ειρήνη και δεν ασχολούμαι με την πολιτική, το μόνο που μπορώ να πω και το μόνο που μπορώ να σκεφτώ είναι πώς μπορεί η Ιστορία να συμβάλει στην ειρήνη. Και νομίζω ότι η Ιστορία συμβάλλει στην ειρήνη στο μέλλον από την εικόνα που δίνει στους ανθρώπους για τις σχέσεις τους στο παρελθόν. Και ο τρόπος με τον οποίο επιτρέπει σε όλους τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι αναγνωρίζονται εξίσου από την ιστορία, επειδή νομίζω ότι αυτό είναι ένα ισχυρό μέρος της πολιτικής σήμερα- είναι η πολιτική της αναγνώρισης. Έτσι, πρέπει να γραφτεί ιστορία που να κατανοεί την επιθυμία των ανθρώπων για αναγνώριση».
Πολύ καλό σημάδι το πάθος των νέων της πόλης για την ιστορία της
Ένα στοιχείο που μοιάζει να εντυπωσιάζει τον Μαρκ Μαζάουερ σε σχέση με τη Θεσσαλονίκη είναι οι νέοι της πόλης και το πάθος για την ιστορία του τόπου τους. «Η Θεσσαλονίκη έχει μεγάλο αριθμό νέων, πολύ καλά εκπαιδευμένων στις (ξένες) γλώσσες, που είναι πολύ παθιασμένοι με την ιστορία της πόλης. Ήμουν πριν στο Πανεπιστήμιο και συνάντησα περίπου 20-25 μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς φοιτητές στο Τμήμα Ιστορίας. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση, όπως και στο παρελθόν, πόσοι άνθρωποι στην πόλη είναι παθιασμένοι με την Ιστορία. Δεν είναι μόνο ότι τη γνωρίζουν· ένα τμήμα τους θέλει να έχει τη δική του συμβολή», αναφέρει -μεταξύ άλλων- ο Μαρκ Μαζάουερ, στην κοινή συνέντευξή του με τον Στέλιο Αγγελούδη, στον οποίο εξέφρασε ευχαριστίες κι ευγνωμοσύνη για την τιμή που τού επιφύλαξε ο ίδιος και η πόλη.
Στ. Αγγελούδης: «Εσωστρέφεια και στασιμότητα, τα φαντάσματα που πρέπει να διώξουμε από τη Θεσσαλονίκη»
Χαρίζοντάς του ένα αντίγραφο έργου από τη συλλογή Κατράκη, με αφορμή την έκθεση «Βάσω Κατράκη – Χαράγματα», που παρουσιάζεται στο κτίριο της δημοτικής πινακοθήκης Βίλα Μπιάνκα, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Στέλιος Αγγελούδης, θέλησε να εκφράσει τις θερμές ευχαριστίες του προς τον Μαρκ Μαζάουερ για τη συμβολή του έργου του «Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων» στη βαθύτερη γνώση της ιστορικής ταυτότητας της πόλης.
«Ο Μαρκ Μαζάουερ ανέδειξε την πολύχρωμη και πολυσυλλεκτική ιστορία της Θεσσαλονίκης. Εάν δεν κοιτάξουμε το παρελθόν, δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε το μέλλον. Και αυτό το παρελθόν, ενώ είναι τόσο ένδοξο και πλούσιο, ήταν ένα κρυμμένο μυστικό, που ο κ. Μαζάουερ μας έδωσε τη δυνατότητα να φέρουμε ξανά στο προσκήνιο», τόνισε, από την πλευρά του, ο κ. Αγγελούδης.
Ποια είναι, όμως, άραγε αυτά τα φαντάσματα του παρελθόντος που θα πρέπει να διώξει η Θεσσαλονίκη για να προχωρήσει μπροστά; «Τα φαντάσματα σε αυτή την πόλη μπορεί να έχουν μειωθεί, αλλά παραμένουν ακόμη. Και είναι η εσωστρέφεια, η στασιμότητα και η αδυναμία να αναδείξει η Θεσσαλονίκη ένα ιστορικό παρελθόν, που δεν το έχει καμία πόλη στην Ελλάδα και λίγες πόλεις σε όλο τον κόσμο. Πρέπει να διώξουμε αυτά τα φαντάσματα και δεν υπάρχει άλλος τρόπος από το να τα φέρουμε στο φως της ημέρας, να τα ξορκίσουμε και να πάμε παρακάτω», απαντά ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης.
Για το πώς μπορεί η Θεσσαλονίκη να αξιοποιήσει την πολυπολιτισμικότητά της και την ιστορική της κληρονομιά για την προσέλκυση επιπλέον τουριστών, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης στάθηκε στον πολυποίκιλο καμβά των θρησκευτικών ομάδων -χριστιανών, μουσουλμάνων, εβραίων Σεφαραδιτών, που αναπτύχθηκαν στο εσωτερικό της πόλης κάνοντας την ξεχωριστή. «Πως αναδεικνύεται μια ιστορία πέρα από συζητήσεις, δηλώσεις, δημοσιότητα των απόψεων; Με συγκεκριμένα, απτά πράγματα. Έχουμε μια μεγάλη περίοδο οθωμανικής κατοχής. Άρα πρέπει να αναδείξουμε τα οθωμανικά μνημεία, που είναι πολλά και αρκετά εξ αυτών στον κεντρικό άξονα της Εγνατίας. Σε αυτό το πλαίσιο, στο τέλος του χρόνου παραδίδονται οι οθωμανικές κρήνες της Άνω Πόλης. Έχουμε τη λαμπρή βυζαντινή περίοδο, με τα μνημεία που είναι ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει ο βυζαντινός πολιτισμός παγκοσμίως. Με μνημεία UNESCO. Έχουμε την εβραϊκή παρουσία, την ανάγκη να ολοκληρωθεί το Μουσείο Ολοκαυτώματος, που γίνεται με επίσπευση της Κοινότητας στη Θεσσαλονίκη κι εμείς ως δημοτική αρχή να ολοκληρώσουμε την Πλατεία Ελευθερίας. Δουλειά μας είναι όλα αυτά να αναδειχθούν στην πράξη και να γίνουν ισχυρό τουριστικό προϊόν που θα είναι μέρος της αναπτυξιακής μας πολιτικής», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Αγγελούδης.
«Η Πλατεία Ελευθερίας θα ολοκληρωθεί ως πάρκο μνήμης πολύ προτού λήξει η διοίκηση μας»
Ειδικότερα για το θέμα της Πλατείας Ελευθερίας, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης επαναλαμβάνει πως το έργο αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα για τη δημοτική του αρχή. Μιλάει για τις κινήσεις να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση, να «τρέξει» ο διαγωνισμός, να προχωρήσει η δημοπράτηση του έργου και η ανάδειξη του αναδόχου. «Εάν δεν υπήρχε δικαστική εμπλοκή μεταξύ των πρώτων δύο συμμετεχόντων, αυτή τη στιγμή η πλατεία θα ήταν σε στάδιο έναρξης κατασκευής», σχολιάζει, εκφράζοντας τη βεβαιότητα πως τους επόμενους μήνες οι εργασίες θα ξεκινήσουν.
«Να είστε σίγουροι», διαβεβαιώνει, «πως πολύ προτού ολοκληρωθεί η δική μας διοίκηση, η πλατεία Ελευθερίας θα είναι εδώ, ως τόπος μνήμης για τους χιλιάδες Εβραίους που έφυγαν από τη Θεσσαλονίκη και από τη ζωή ώστε να μας δείχνει ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα που έγιναν στην ανθρωπότητα».
Σοφία Παπαδοπούλου – Αναστασία Καρυπίδου
*Βίντεο του Γιάννη Αγγελάκη με την πλήρη συνέντευξη των κ.κ. Μαζάουερ και Αγγελούδη και φωτογραφίες του Αχιλλέα Χήρα από τη συνέντευξη είναι διαθέσιμα στις αντίστοιχες υπηρεσίες του ΑΠΕ-ΜΠΕ
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
