Μπορεί το φαινόμενο της εργασιακής εξουθένωσης (burnout) ή ακόμη και των «άστεγων με τα κοστούμια» -στελεχών επιχειρήσεων που δουλεύουν μέχρι πολύ αργά το βράδυ και καταρρέουν από την κούραση στον δρόμο της επιστροφής στο σπίτι- να έχει ταυτιστεί περισσότερο με οικονομίες όπως αυτή της Ιαπωνίας, αλλά φαίνεται ότι η διαχείριση του εργασιακού άγχους, το οποίο δεν αποκλείεται να αποτελεί και πρόδρομο του burnout, βρίσκεται πολύ ψηλά στα ζητήματα, που απασχολούν και τους Ελληνες εργαζόμενους. Η διαχείριση του άγχους στον χώρο εργασίας είναι με διαφορά το πρώτο θέμα για το οποίο οι εργαζόμενοι θα ήθελαν να αποκτήσουν κατάλληλη εκπαίδευση, όπως προκύπτει από τα ευρήματα έρευνας του Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης (ΕΒΕΘ), που διενεργήθηκε σε μερικές εκατοντάδες καταρτιζόμενων σε σεμινάρια του ΛΑΕΚ (Λογαριασμού για την Απασχόληση και την Επαγγελματική Κατάρτιση).
Ουσιαστικά η έρευνα, που έγινε μεταξύ των καταρτιζόμενων στο πλαίσιο των προγραμμάτων ΛΑΕΚ της περιόδου Σεπτεμβρίου-Δεκεμβρίου 2019, έδειξε πως «το κυρίαρχο ζήτημα των εργαζόμενων είναι η διαχείριση του άγχους στο χώρο εργασίας, ένα θέμα για το οποίο δεν εκπαιδεύονται με κανέναν άλλο τρόπο, εκτός και εάν αναζητήσουν σεμιναριακή επιμόρφωση ή το καλύψει κάποια ενδοεπιχειρησιακή κατάρτιση. Το εύρημα αυτό αποτυπώνει και την ανάγκη των απασχολούμενων να εκπαιδευτούν και πάνω σε βασικές δεξιότητες, οι οποίες προφανώς και δεν έχουν καμία σχέση ή δεν καλύπτονται από το τυπικό αντικείμενο των σπουδών τους» υπογραμμίζεται σε σημερινή ανακοίνωση του Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης (ΕΒΕΘ).
Αιτίες και συμπτώματα του εργασιακού άγχους σύμφωνα με την αναπληρώτρια καθηγήτρια του ΑΠΘ, Ευχ. Παναγοπούλου
Πώς μπορεί όμως να αντιληφθεί κάποιος ότι πάσχει από εργασιακό άγχος; Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η ψυχολόγος υγείας Εύχαρις Παναγοπούλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Ιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), διευκρινίζει αρχικά πως όταν μιλάμε για εργασιακό άγχος, αναφερόμαστε στο άγχος που προκαλείται μέσα στον χώρο εργασίας, εξαιτίας των συνθηκών εκεί, και μπορεί να είναι πρόδρομος του burnout. Δεν αναφερόμαστε στην εργασιακή ανασφάλεια (π.χ., ανασφάλεια λόγω ανεργίας).
«Το εργασιακό άγχος παρατηρείται σε δύο στους τρεις εργαζομένους, κυρίως στα επαγγέλματα που σχετίζονται με αλληλεπίδραση στον άνθρωπο. Το άγχος το δημιουργεί η ίδια η αλληλεπίδραση με τον άλλον άνθρωπο κι αυτό το άγχος είναι μεγαλύτερο από εκείνο που προκύπτει π.χ., σε έναν προγραμματιστή, που εργάζεται μόνος του και έχει να τηρήσει μια πιεστική προθεσμία» εξηγεί η κα Παναγοπούλου. Όπως λέει, το άγχος λειτουργεί και θετικά, υπό την έννοια ότι μας παρακινεί να κάνουμε περισσότερα, αλλά όταν αυτό λάβει συγκεκριμένες διαστάσεις, που προχωρούν πέρα απο συνήθη συμπτώματα, όπως οι γρήγοροι χτύποι της καρδιάς, τότε χρειάζεται να κινητοποιηθούμε.
Ποια είναι τα τρία συμπτώματα του εργασιακού άγχους; Σύμφωνα με την κα Παναγοπούλου, το πρώτο είναι η αίσθηση της αποπροσωποίησης, με άλλα λόγια η πλήρης απώλεια ενδιαφέροντος για τη δουλειά που κάνουμε καθημερινά. Το δεύτερο είναι η αίσθηση μειωμένης επίτευξης (“ό,τι και να κάνω στη δουλειά μου, δεν πρόκειται να παράγω κάτι, που να έχει όντως αξία”). Και το τρίτο είναι ο σαρκασμός στα όρια του κυνισμού (πχ, στην περίπτωση ενός γιατρού η έκφραση “έχω ένα σκουλήκι στο τρία”, αντί για “έχω ασθενή με σκωληκοειδίτιδα”).
Το “πλάνο εκτόνωσης” βοηθάει, αλλά το πρόβλημα μπορεί να λύσει ουσιαστικά μόνο ο εργοδότης
Πώς όμως αντιμετωπίζεται το εργασιακό άγχος, αν ένας εργαζόμενος διαπιστώσει ότι έχει τα παραπάνω συμπτώματα; «Παρότι η/ο εργαζόμενη/ος θα μπορούσε να απευθυνθεί σε μία ή έναν ψυχολόγο, για να καταρτίσουν από κοινού ένα πλάνο εκτόνωσης του εργασιακού άγχους, ωστόσο το πρόβλημα συνήθως δεν αντιμετωπίζεται έτσι. Όλες οι έρευνες δείχνουν ότι το να προληφθεί το εργασιακό άγχος είναι θέμα εργασιακού περιβάλλοντος και όχι του ατόμου που εργάζεται σε αυτό. Αρα είναι ο εργοδότης που πρέπει να αναλάβει δράση για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα» ενώ παρουσιάζοντας ένα παράδειγμα εργασιακού περιβάλλοντος που ευνοείται το άγχος ανέφερε εκείνον τον επαγγελματικό χώρο, “όπου δεν είναι ξεκάθαροι οι ρόλοι και οι σχέσεις, ποιος έχει την ευθύνη για τι και ποιος είναι ανώτερος. Οσο μεγαλύτερη η αστάθεια στον προσδιορισμό των εργασιακών ρόλων, τόσο μεγαλύτερο και το άγχος».
Αυξανόμενο ενδιαφέρον από τους εργοδότες για βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος
Κατά την κα Παναγοπούλου, πολύ συχνά οι αλλαγές που χρειάζεται να γίνουν σε ένα εργασιακό περιβάλλον, ώστε τα επίπεδα του εργασιακού άγχους να μειωθούν δεν κοστίζουν και είναι εύκολο να γίνουν. «Στην Ελλάδα συχνά έχουμε την αίσθηση ότι οι εργαζόμενοι είναι αναλώσιμοι και ότι αν κάποιος υποστεί εργασιακή εξουθένωση, τότε θα τον αντικαταστήσουμε με έναν άλλο. Στην πράξη όμως, το να εκπαιδεύσεις έναν εργαζόμενο από την αρχή, στοιχίζει πολύ περισσότερο» παρατηρεί, ενώ χαρακτηρίζει ως πολύ θετικό το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια αρκετοί εργοδότες στη Θεσσαλονίκη και την Ελλάδα απευθύνονται σε ψυχολόγους υγείας και ειδικούς στους εργασιακούς χώρους και ζητούν να μάθουν πώς μπορούν να βελτιώσουν το εργασιακό περιβάλλον.
Τι δείχνει έρευνα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία
Στο μεταξύ, σύμφωνα με ευρωπαϊκή δημοσκόπηση, που διενήργησε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA), τα κυριότερα ευρήματα της οποίας άντλησε το ΑΠΕ-ΜΠΕ από την ιστοσελίδα του φορέα, σχεδόν το ήμισυ των εργαζομένων του δείγματος πιστεύει ότι το εργασιακό άγχος αποτελεί συνηθισμένη κατάσταση στον χώρο εργασίας τους. Μεταξύ των συχνότερα αναφερόμενων αιτιών εργασιακού άγχους περιλαμβάνονται η εργασιακή αναδιοργάνωση ή η εργασιακή ανασφάλεια, η υπερωριακή απασχόληση ή ο υπερβολικός φόρτος εργασίας, καθώς και η παρενόχληση και η βία στην εργασία. Το 2019, πραγματοποιήθηκε η τρίτη ευρωπαϊκή έρευνα για τις επιχειρήσεις σχετικά με τους νέους και αναδυόμενους κινδύνους (ESENER-3) στην αγορά εργασίας, η οποία καλύπτει πάνω από 45.000 επιχειρήσεις κάθε κατηγορίας μεγέθους σε όλους τους τομείς δραστηριότητας σε 33 ευρωπαϊκές χώρες.
Βάσει των πρώτων διαθέσιμων αποτελεσμάτων (https://osha.europa.eu/el/publications/third-european-survey-enterprises-new-and-emerging-risks-esener-3/view), κάποιοι από τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες κινδύνου για τους εργαζόμενους σχετίζονται με την αλληλεπίδραση με δύσκολους ασθενείς/μαθητές/πελάτες (61%) και την πίεση του χρόνου (44%). Μεταξύ όσων οργανισμών στην ΕΕ των 28 δηλώνουν ότι εντοπίζουν ψυχοκοινωνικούς παράγοντες κινδύνου στους εργασιακούς χώρους, το 21% τους θεωρεί ποιο δύσκολους στην αντιμετώπισή τους, σε σχέση με άλλους παράγοντες (όπως μυοσκελετικά προβλήματα, προβλήματα λόγω καθιστής θέσης επί ώρες κτλ), με τα υψηλότερα σχετικά ποσοστά να εντοπίζονται στις σκανδιναβικές χώρες._
Αλεξάνδρα Γούτα
