Τον τρόπο με τον οποίο προσφυγικοί σύλλογοι και σωματεία της Θεσσαλονίκης διαφύλαξαν την συλλογική μνήμη, βοήθησαν στην ενσωμάτωση των προσφύγων και συνέβαλαν στη διαμόρφωση της σύγχρονης ιστορίας της πόλης
Oι προσφυγικοί σύλλογοι επιχείρησαν να αναδείξουν οι ομιλητές στην ημερίδα με θέμα «Η συμβολή των σωματείων στην ενσωμάτωση των προσφύγων της Μικράς Ασίας», που διοργάνωσε το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του επετειακού έτους «Μικρασία -100 Χρόνια Μνήμης».
Την πεποίθηση ότι οι πρόσφυγες έδωσαν στην μητροπολιτική Ελλάδα δημογραφική, οικονομική και πολιτισμική πνοή εξέφρασε στον βιντεοσκοπημένο χαιρετισμό του ο γενικός γραμματέας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας, Ιωάννης Χρυσουλάκης. «Ο διωγμός και ο πόνος της προσφυγιάς άφησαν βαθιά την σφραγίδα τους στην κοινωνία», τόνισε, ωστόσο «η ελληνική ψυχή μετέτρεψε το τραύμα σε ευκαιρία για αναγέννηση και ανασύνταξη».
Η αντιπεριφερειάρχης Θεσσαλονίκης, Βούλα Πατουλίδου υπογράμμισε ότι οι πονεμένοι πρόσφυγες μετά την Μικρασιατική Καταστροφή δεν βρήκαν την ζεστή αγκαλιά που περίμεναν στην Ελλάδα, όμως βρήκαν καταφύγιο στα αθλητικά σωματεία.
Η αναπληρώτρια διευθύντρια των Γενικών Αρχείων του Κράτους-Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας (ΓΑΚ-ΙΑΜ), Τριανταφυλλιά Κουρτούμη επισήμανε ότι συνεχώς εμπλουτίζεται η ψηφιακή πύλη των ΓΑΚ για το 1922 (https://archives1922.gak.gr/). Μέχρι στιγμής φιλοξενούνται 518 αρχεία και συλλογές που ανήκουν σε 62 φορείς και πλέον των 2.000 ψηφιακών τεκμηρίων.
Στοιχεία για τα προσφυγικά σωματεία μπορεί να αντλήσει κάποιος από το αρχείο του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, όπου έπρεπε να κατατεθούν τα καταστατικά τους. Όπως επισήμανε η ιστορικός-αρχειονόμος των ΓΑΚ-ΙΑΜ Ιορδάνα Χατζηισαάκ, οι προσφυγικές ενώσεις ιδρύονται με βάση τον τόπο εγκατάστασης, ή τον τόπο καταγωγής, τα επαγγέλματα ή την κοινωνική αλληλεγγύη. Σημεία σύγκλισης των ιδρυτικών σκοπών ήταν η δίκαιη αποκατάσταση και ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό, η ανάπτυξη φορέων εκπροσώπησης, η κοινωνική αλληλεγγύη, η διεθνής διεκδίκηση, πατρώων περιουσιών/παλιννόστηση, η διατήρηση της πολιτιστικής παράδοσης και οι εργασιακές διεκδικήσεις. Η παλιννόστηση ήταν μεταξύ των σκοπών των πρώτων σωματείων, όπως η Ένωση Κωνσταντινουπολιτών και η Παμμικρασιατική Ένωση Προσφύγων, που ιδρύθηκαν το 1923.
Στη συνέχεια, υπογράμμισε η παλαιογράφος και δρ. Οικονομικής Ιστορίας των ΓΑΚ-ΙΑΜ, Δόμνα Ιορδανίδου, παρατηρείται η σύσταση σωματείων με βάση τον τόπο εγκατάστασης (Εθνική Προσφυγική Ένωση Καλαμαριάς 1925, Σύνδεσμος Προσφύγων Κουλέ Καφέ και Ισλαχανέ «Η Προόδος» 1927) και κύρια διεκδίκηση τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.
Σημαντικό ρόλο για την ένταξη και κοινωνικοποίηση, ιδίως των νέων προσφύγων, διαδραμάτισαν τα προσφυγικά σωματεία, σύμφωνα με την βιβλιοθηκονόμο των ΓΑΚ-ΙΤΑΜ, Αικατερίνη Γιαννουκάκου. Την περίοδο 1922-1932, πρόσθεσε, ιδρύθηκαν στη Θεσσαλονίκη 58 αθλητικά σωματεία, τα περισσότερα από τα οποία ήταν προσφυγικά. Τα ιδρυτικά τους στελέχη είναι την εποχή εκείνη κατά κύριο λόγο μεταξύ 22 και 35 ετών. Κυρίαρχο άθλημα ήταν το ποδόσφαιρο λόγω της μαζικότητας και της δυνατότητας να διεξαχθεί χωρίς εγκαταστάσεις. Ο «Θησεύς» και ο «Μακεδονικός» ίδρυσαν τμήματα κολύμβησης και ποδηλασίας και ο ΒΑΟ αντισφαίρισης, άθλημα καθόλου δημοφιλές εκείνη την εποχή.
Συνολικά 31.000 προσφυγικές οικογένειες καταγράφουν τα λεγόμενα «προσφυγικά» βιβλία του Γενικού Μητρώου του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ο προϊστάμενος δημοτολογίου του Δήμου Θεσσαλονίκης, Πασχάλης Πασχάλης σημείωσε ότι μεταξύ των στοιχείων που καταγράφονται είναι ο νόμος ή το διάταγμα με το οποίο αποκτήθηκε η ιθαγένεια, τα επαγγέλματα, ο τόπος καταγωγής και το έτος γέννησης από το οποίο προκύπτει ότι οι περισσότεροι πρόσφυγες ήταν παραγωγικής ηλικίας.
Ο ιστορικός, δημοσιογράφος, υπάλληλος του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης, Νίκος Μαραντζίδης υπογράμμισε ότι εκτός από τους προσφυγικούς οικισμούς σε περιοχές των σημερινών περιφερειακών δήμων (Καλαμαριά, Εύοσμος, Συκιές, Πολίχνη, Νέα Ευκαρπία), οι πρόσφυγες βρήκαν καταφύγιο σε νοσοκομεία όπως το σημερινό «Γ. Γεννηματάς», στο Αλλατίνη και εκκλησίες όπως του Αγίου Μηνά στο κέντρο και των Ταξιαρχών στην Άνω Πόλη.
Δείτε επίσης: Εκδηλώσεις μνήμης για τη γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας
