Κυνηγός ταλέντων, ατζέντης, ο άνθρωπος που κάνει τις δημόσιες σχέσεις και πολιτιστικός πρεσβευτής μιας χώρας – είναι κάποιοι από τους χαρακτηρισμούς που αποδίδονται στους επαγγελματίες, που κάνουν μεταφράσεις βιβλίων στο εξωτερικό.
Στο πλαίσιο του 1ου Διεθνούς Επαγγελματικού Προγράμματος της 19ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης, τρεις μεταφραστές συζήτησαν για θέματα που αφορούν το ρόλο του μεταφραστή στην ανακάλυψη καλών βιβλίων για μετάφραση, τα όρια και τους περιορισμούς της γλώσσας, της κουλτούρας και της θρησκείας στη «συνάντηση» των λογοτεχνικών έργων με τους αναγνώστες, σε μία συζήτηση με τίτλο «Οι μεταφραστές ως κυνηγοί ταλέντων».
«Ο μεταφραστής έχει το ρόλο του ατζέντη – τουλάχιστον στη Ρουμανία και όσον αφορά στην ελληνική λογοτεχνία. Για παράδειγμα, εγώ δεν περιμένω προτάσεις από τους εκδότες, αλλά επιλέγω εγώ, πρώτον γιατί δεν υπάρχει ζήτηση και δεύτερον, γιατί θέλω να μου αρέσουν τα βιβλία που μεταφράζω», είπε ο μεταφραστής στη ρουμανική γλώσσα Claudiu Sfirschi -Lăudat, διευθυντής παραρτήματος ΕΙΠ στο Βουκουρέστι. Σχολίασε ακόμη τη «συνεχή πάλη με τους εκδότες» για να πειστούν ότι αξίζει να εκδώσουν ελληνική λογοτεχνία και τόνισε ότι στη χώρα του «οι εκδότες ενδιαφέρονται κυρίως για τα μπεστ σέλλερς και αν μπορεις να αποδείξεις ότι ένα βιβλίο αξίζει, έχει βραβεία ή καλές κριτικές, τότε μόνο ίσως να κατορθώσεις να τους πείσεις».
Για τρεις κατηγορίες μεταφρασμένων βιβλίων έκανε λόγο ο μεταφραστής στην αραβική γλώσσα Khaled Raouf, συνεργάτης του παραστήματος ΕΙΠ στην Αλεξάνδρεια: «Είναι αυτά που προτείνει ο εκδότης στον μεταφραστή, οπότε τα μεταφράζει, είτε του αρέσουν, είτε όχι. Αυτά που επιλέγει ο μεταφραστής, όπου το κάνει γιατί αγαπάει κάποιο βιβλίο ή ενθουσιάζεται με το συγγραφέα, αλλά και αυτά που “πρέπει” να γίνουν, τα λεγόμενα “σημαντικά βιβλία”, αφού κάθε μεταφραστής πρέπει να έχει μία στρατηγική για το τι θέλει να παρουσιάσει», δήλωσε. «Η δική μου στρατηγική είναι να δώσω στον Άραβα αναγνωστη μια πανοραμική εικόνα για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία», είπε χαρακτηριστικά.
Υπογράμμισε ακόμη το πλεονέκτημα της μετάφρασης στα αραβικά, γιατί «όταν μεταφράζεται ένα βιβλίο π.χ. στην Αίγυπτο, στο πολιτιστικό κέντρο της Μ. Ανατολής, διαβάζεται σε 20 χώρες» και τόνισε ότι «ένας μεταφραστής κάνει μία αναγέννηση των ιδεών και του πολιτισμού μιας χώρας και ενός συγγραφέα σε μια καινούργια γλώσσα».
«Ο ρόλος του μεταφραστή είναι να ανακαλύπτει κάποια έργα, κάποιους δημιουργούς και κάποιους συγγραφείς, που μπορεί να είναι παντελώς άγνωστοι για τη χώρα, ωστόσο το έργο τους να αξίζει να γίνει γνωστό», είπε από την πλευρά της η μεταφράστρια ελληνικής λογοτεχνίας στα γεωργιανά, Anina Gogokhia, φέρνοντας ως παράδειγμα τον εαυτό της, που άφησε ημιτελές ένα πολύ μεγάλο, κλασικό έργο της ελληνικής λογοτεχνίας που μετέφραζε, γιατί «ανακάλυψε» το βιβλίο ενός σύγχρονου Έλληνα συγγραφέα που της έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση, ώστε να του δώσει προτεραιότητα.
Οι συμμετέχοντες στη συζήτηση ρωτήθηκαν από τη συντονίστρια για το αν μία μετάφραση μπορεί να είναι «ανήθικη». Η κ. Gogokhia απάντησε με μια φράση του Oscar Wilde. «Όπως είχε πει, ‘δεν υπάρχουν ανήθικα ή ηθικά βιβλία. Τα βιβλία είναι καλογραμμένα ή κακογραμμένα’. Το ίδιο πιστεύω ότι ισχύει και για τη μετάφραση, μπορεί να είναι καλή μπορεί και όχι».
Από την πλευρά του, ο μεταφραστής στη ρουμανική γλώσσα είπε ότι «ναι, είμαστε ανήθικοι, γιατί αποδίδοντας ένα κείμενο από μία γλώσσα στην άλλη, το ‘προδίδουμε’. Αποκλείεται να είναι αυτούσιο το κείμενο, γιατί περνάει από το φίλτρο της προσωπικότητάς μας, από το φίλτρο των γνώσεών μας και το φίλτρο της ερμηνείας μας».
Με την άποψη αυτή διαφώνησε ο κ. Raouf λέγοντας ότι «ανήθικος είναι ένας μεταφραστής μόνο όταν είναι άσχετος. Όταν όμως σέβεται το συγγραφέα, δεν μπορεί να είναι ανήθικος», είπε χαρακτηριστικά, ωστόσο παραδέχτηκε τη μεγάλη ευθύνη που οπωσδήποτε έχει ένας μεταφραστής.
Τέλος, έγινε αναφορά και στο GreekLit, το μεταφραστικό πρόγραμμα που λειτουργεί τον τελευταίο ενάμιση χρόνο το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, με τους ομιλητές να επισημαίνουν τη σημαντική συμβολή προγραμμάτων όπως αυτό, στον καλύτερο συντονισμό.
«Tέτοια προγράμματα, ειδικά στη Γεωργία παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο και ζωντανεύουν το έργο μετάφρασης. Για εμάς τους μεταφραστές, είναι ένας πολύ δυνατός βοηθός και συνολικά είναι κάτι που βοηθάει στην προώθηση ελληνικής λογοτεχνίας σε οποιαδήποτε χώρα», δήλωσε η κ. Gogokhia. Τη χρησιμότητα των εργαλείων αυτών επισήμαναν μεταξύ άλλων, τόσο ο κ. Raouf όσο και ο κ. Lăudat.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Δείτε επίσης: Το TikTok «πουλάει» βιβλία σε νέους και εφήβους – «Ανησυχία» στους γονείς
