Σε ένα κινηματογραφικού τύπου και πολυήμερης διάρκειας δελτίο ειδήσεων, που καταγράφει και μεταδίδει το σύνολο των εκφάνσεων της σύγχρονης διεθνούς πραγματικότητας, μετατρέπεται το φετινό 22ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (5 -15 Μαρτίου) και επί δέκα συνεχείς ημέρες προβάλλει, σε έξι αίθουσες, περισσότερα από 250 «θέματα»- ταινίες, που καταγράφουν τον πολιτικό, κοινωνιολογικό, εμπορικό, πολιτισμικό «σφυγμό» της παγκόσμιας κοινότητας.
Τα ντοκιμαντέρ Ελλήνων δημιουργών «ζουμάρουν» στην πλειονότητά τους, σε περιπτώσεις μονάδων, από το σήμερα αλλά και την ιστορία (ο δάσκαλος Φώτης Ψυχάρης στην Πλατεία Βάθη, ο Ιωάννης Καποδίστριας μόνος λίγες ώρες πριν από τη δολοφονία, ο μετανάστης Μπαρδούλ, ο Θόδωρος Τερζόπουλος από τον Μακρύγιαλο Πιερίας ώς το Berliner Ensemble, τη Ρωσία και την Κίνα, ο «Σκοπελίτης»- το καράβι των μικρών Κυκλάδων, ο Μάρκος της Σύρου, ο ποιητής Νίκος Καρούζος και η άνοιξη της Ιστορίας, ο ακροβάτης Σπύρος στον γύρο του θανάτου, η Νάσια από τη Μολδαβία, «φόρος τιμής» στον Λευτέρη Βογιατζή, ο φύλακας στο Παχτούρι Τρικάλων, ο Σταύρος Τορνές, ο Χρήστος Βακαλόπουλος κ.ά).
Με την ίδια «πρακτική», αυτή του «ζουμ» σε πρόσωπα και προσωπικότητες, κινούνται δημιουργικά και οι ντοκιμαντερίστες από όλο τον κόσμο. Μουσικά ντοκιμαντέρ, Οσκαρικά ντοκιμαντέρ, πολιτικά (η παράξενη υπόθεση του Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ενός από τους πλουσιότερους ανθρώπους στη Ρωσία, στη δεκαετία του 1990, ο οποίος ύστερα από δεκαετή φυλάκιση, από ολιγάρχης μετατράπηκε σε απρόσμενο μάρτυρα – σύμβολο για τους διαφωνούντες με τον Πούτιν στο «Citizen K»/Πολίτης Κ του Άλεξ Γκίμπνι, η ιστορία της διεμφυλικής πρώην στρατιωτικού Τσέλσι Μάνινγκ, που διέρρευσε 750.000 απόρρητα κυβερνητικά έγγραφα και καταδικάστηκε σε ποινή κάθειρξης 35 ετών αλλά αποφυλακίστηκε ύστερα από χάρη που της απένειμε ο Μπαράκ Ομπάμα στο ντοκιμαντέρ «XY Chelsea» του Τιμ Τρέιβερς – Χόκινς. Αλλά και η συναρπαστική ζωή του Βρετανού πολεμικού ανταποκριτή Ρόμπερτ Φισκ (Robert Fisk) στο ντοκιμαντέρ «This is not a movie» του Καναδού Γιούνγκ Τσανγκ (Yung Chang), ένα χρονολόγιο των διεθνών κρίσεων τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, που θέτει ερωτήματα για τη φύση της σύγχρονης δημοσιογραφίας και ενημέρωσης.
«Η αλήθεια δεν εντοπίζεται από τη δημοσιογραφία του ξενοδοχείου», δηλώνει ο 74χρονος (12 Ιουλίου 1946- Κεντ, Μ. Βρετανία) Ρόμπερτ Φισκ, δημοσιογράφος της βρετανικής «Independent», ανταποκριτής στη Μέση Ανατολή για περισσότερα από τριάντα χρόνια, με βασική του έδρα τη Βηρυτό, περιγράφοντας την «πρακτική» που ακολουθούν για την κάλυψη των εξελίξεων σε εμπόλεμες κυρίως περιοχές οι απεσταλμένοι των ξένων μέσων ενημέρωσης. «Οι περισσότεροι δυτικοί δημοσιογράφοι στη Βαγδάτη, καλύπτουν τα γεγονότα από τα ξενοδοχεία τους. Ορισμένοι συνοδεύονται παντού από πάνοπλους δυτικούς μισθοφόρους. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν ιρακινούς βοηθούς, ανταποκριτές μερικής απασχόλησης δηλαδή, που διακινδυνεύουν τη ζωή τους για να “ κλείνουν” συνεντεύξεις για λογαριασμό Αμερικανών ή Βρετανών δημοσιογράφων. Σπανίως έχει ένας πόλεμος καλυφθεί από δημοσιογράφους με έναν τόσο απόμακρο και περιορισμένο τρόπο», επισημαίνει ο Ρόμπερτ Φισκ στις δεκάδες συνεντεύξεις που έχει δώσει κατά καιρούς σε επίδοξους μιμητές αλλά και σε «εχθρούς», που έχει δημιουργήσει- όχι μόνο απαξιώνοντας λεκτικά, αλλά και με την πρακτική της δικής του δουλειάς.
«Αναρωτιέμαι πλέον γιατί έγινα δημοσιογράφος», λέει ο Ρόμπερτ Φισκ στην αρχή της ταινίας, η οποία εξελίσσεται σε χώρους- υπολείμματα του πολέμου, με τον ίδιο να μιλά με ντόπιους, να παρακολουθεί διαδηλώσεις και κηδείες αμάχων και να δηλώνει «σοφά»: «οι καλοί δεν είναι αυτοί που κερδίζουν. Αυτά είναι μύθος· ο πόλεμος είναι πάντα μια απόλυτη αποτυχία του ανθρώπινου πνεύματος». Χρησιμοποιώντας, μάλιστα, τα λόγια της πολυβραβευμένης Ισραηλινής δημοσιογράφου Αμίρα Χας (Amira Hass) δηλώνει πως: «Υπάρχει η παρανόηση ότι οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι αντικειμενικοί. Η ουσία της δημοσιογραφίας είναι να ελέγχει την εξουσία και τα κέντρα της».
Με τρεις συνεντεύξεις στο ενεργητικό του με τον Μπιν Λάντεν, 40 χρόνια δημοσιογραφίας στον τόπο των εξεγέρσεων (από τη Βόρεια Ιρλανδία, στη δεκαετία του ‘80 μέχρι τον πόλεμο Ιράν- Ιράκ, τις συνεχιζόμενες συγκρούσεις Ισραηλινών- Παλαιστινίων έως την πιο πρόσφατη προσπάθειά του να προσεγγίσει όσο το δυνατόν περισσότερο την αλήθεια στον πόλεμο της Συρίας, ο Φισκ, συγγραφέας και του εμβληματικού βιβλίου «Ο μεγάλος πόλεμος για τον Πολιτισμό» του 2005, κρατά μια ιδιαίτερα επιφυλακτική στάση για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, εξοργίζοντας ακόμα και τους πολιτικά συντηρητικούς «bloggers» του διαδικτύου.
Στην μπλογκόσφαιρα (στην ηλεκτρονική «σφαίρα» των ιστολογίων), μάλιστα, γεννήθηκε ο όρος «fisking», που περιγράφει την πρακτική της αναπαραγωγής και αποδόμησης «mot a mot» των ανταποκρίσεων και άρθρων του Ρόμπερτ Φισκ από αρθρογράφους του …διαδικτύου, οι οποίοι διαφωνούν από την «ασφάλεια» του γραφείου τους -ή έστω αυτή των συνεντεύξεων Τύπου από επίσημες πηγές- χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τις σκηνές του πολέμου, με τα επιχειρήματα του Φισκ.
«Πιστεύω ότι το χρέος του πολεμικού ανταποκριτή είναι να είναι ουδέτερος και ανεπηρέαστος στην πλευρά αυτών που υποφέρουν, όποιοι και αν είναι αυτοί», δηλώνει ο Ρόμπερτ Φισκ, που αν και απαισιόδοξος για το μέλλον της ειρήνης ανά τον κόσμο, της «αντικειμενικής ενημέρωσης» και της μη καθοδηγούμενης δημοσιογραφίας δηλώνει στην ταινία- πορτρέτο του πως «δεν θα κερδίσεις ποτέ, αλλά θα χάσεις, αν δεν συνεχίσεις να παλεύεις».
Στις 8.30 το βράδυ της Κυριακής 8 Μαρτίου προβάλλεται, στον κινηματογράφο «Ολύμπιον» της πλατείας Αριστοτέλους, στο πλαίσιο του 22ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, η ταινία του Τσανγκ, με τίτλο «This is not a movie», διάρκειας 106 λεπτών. Ο Ρόμπερτ Φισκ θα βρίσκεται ήδη στη Θεσσαλονίκη, θα παρακολουθήσει την «ελληνική» πρώτη προβολή της ταινίας του (πρώτη προβολή Οκτώβριος 2019- Φεστιβάλ του Τορόντο) και θα συζητήσει με το κοινό.
Β. Χαρισοπούλου
*Πηγή φωτογραφιών: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
