Το 2021 συμπληρώνονται είκοσι τρία χρόνια από την ημέρα που η αείμνηστη υφυπουργός Εξωτερικών Βιργινία Τσουδερού έθετε τις βάσεις στην περιοχή της Θράκης για την υλοποίηση ενός «πολιτιστικού πειράματος» – όπως το χαρακτήρισε η ίδια – μέσα από τη σύσταση του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης (ΙΘΤΠ), με έδρα την Ξάνθη. Ευτύχησε όχι μόνο να δει το ίδρυμα να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται αλλά και το «πολιτιστικό πείραμα» να πετυχαίνει και να αποδίδει, όπως η ίδια σημείωνε, μιλώντας το 2012 στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις της.
Σήμερα, τρία χρόνια μετά τον θάνατό της, ο διευθυντής του ΙΘΤΠ Ανδρέας Ματζάκος, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, τονίζει πως «η Τσουδερού ήταν αυτή που το 1990, κατ’ ανάθεση της τότε οικουμενικής κυβέρνησης (Κ. Μητσοτάκη, Α. Παπανδρέου, Χ. Φλωράκη) εισηγήθηκε την εφαρμογή της πολιτικής ισονομίας και ισοπολιτείας έναντι όλων των Ελλήνων πολιτών, ασχέτως θρησκεύματος, και την υιοθέτηση μέτρων για την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής της Θράκης. Οι εισηγήσεις της έγιναν δεκτές και από τους τρεις αρχηγούς. Έκτοτε, η ελληνική πολιτική στο θέμα της Θράκης βασίζεται ακριβώς σε εκείνες τις εισηγήσεις».
Ο Ανδρέας Ματζάκος, αξιωματικός ε.α. του Στρατού Ξηράς και κάτοχος MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές, ανέλαβε το 2017 τη διεύθυνση του ΙΘΤΠ και κατάφερε, μέσα σ’ αυτό το μικρό διάστημα της θητείας του, να δώσει μια νέα ώθηση στη λειτουργία του ΙΘΤΠ. Ένα ίδρυμα που κέρδισε τη μεγάλη αποδοχή της κοινωνίας της Θράκης και όλων των τοπικών φορέων της περιοχής για το πολυσήμαντο και αξιόλογο έργο που επιτελεί όλα αυτά τα χρόνια, πάντα με απόλυτη συνεπεία στις αρχές της ιδρύτριας του, της Βιργινίας Τσουδερού.
Αποστολή του, η παραγωγή πολιτισμού
Βασική αποστολή και στόχος του ΙΘΤΠ είναι να παράγει πολιτισμό. Με έδρα δύο παλαιές καπναποθήκες στην Ξάνθη, συνολικής εκτάσεως 2000 τ.μ., που ανακαινίστηκαν με υποδειγματικό τρόπο και με απόλυτο σεβασμό στη βιομηχανική κληρονομιά της περιοχής, το ΙΘΤΠ αποτελεί μια σύγχρονη κιβωτό του ελληνικού πολιτισμού. «Αφενός, δίνουμε κίνητρα στο τμήμα του πληθυσμού της Θράκης που αναζητάει ποιότητα στον πολιτισμό, να το βρει χωρίς να χρειαστεί να φύγει από την πόλη του. Αφετέρου, παρεμβαίνουμε οργανωμένα προς τη νεολαία της μουσουλμανικής μειονότητας. Παράλληλα, βοηθάμε στην ενσωμάτωση λιγότερο προνομιούχων τμημάτων της κοινωνίας καθώς και των παιδιών της μειονότητας με έμφαση στην εκπαίδευση και στον πολιτισμό. Επίσης, προβάλλουμε σε πανελλήνια κλίμακα, την παραδοσιακή θρακική τέχνη κάθε μορφής και ενθαρρύνουμε την αναγέννηση και συνέχιση της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην περιοχή της Θράκης. Επιπλέον, το Ίδρυμα στηρίζει και βοηθά την προβολή και προώθηση νέων Θρακών δημιουργών», εξηγεί ο κ. Ματζάκος.
Στις δράσεις του ιδρύματος περιλαμβάνεται μια μεγάλη γκάμα θεμάτων, μέσω των οποίων προωθείται και γίνεται γνωστός στο ευρύ κοινό ο θρακικός πολιτισμός και η τοπική ιστορία. Δράσεις όπως: Εργαστήρια παραδοσιακών τεχνών (βιβλιοδεσίας, συντήρησης έργων τέχνης, διδασκαλίας παραδοσιακών οργάνων και χορών κ.ά), οργάνωση επιστημονικών συνεδρίων στους χώρους του ιδρύματος με θέμα την ιστορία, τις παραδόσεις και τη λαογραφία της Θράκης, προβολή ιστορικών ντοκιμαντέρ, παρουσιάσεις λογοτεχνικών βιβλίων, εκθέσεις καταξιωμένων καλλιτεχνών, διαλέξεις διακεκριμένων ομιλητών, συναυλίες, πολυθεματικά σεμινάρια και τμήματα δημιουργικής απασχολήσεως ανηλίκων.
«Είμαστε επίσης πολύ υπερήφανοι», συμπληρώνει ο κ. Ματζάκος, «για τα δωρεάν φροντιστηριακά μαθήματα, τα μουσικά και θεατρικά δρώμενα που βοηθούν στην ενσωμάτωση των παιδιών της μειονότητας στην υπόλοιπη κοινωνία και ενισχύουν την ελληνομάθεια. Το ίδρυμα, παρά την οικονομική κρίση, συνεχίζει να υλοποιεί δράσεις για τους ρομά και μουσουλμάνους Πομάκους συμπολίτες μας. Στόχοι των δράσεων είναι η καλλιέργεια σεβασμού στις διαφορετικές ταυτότητες και στον πολιτισμικό πλούτο της περιοχής, η προώθηση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης».
Οι αρωγοί και οι πολύτιμοι φίλοι
Αναμφισβήτητα, το ίδρυμα χρωστά την ύπαρξη του στην αείμνηστη Βιργινία Τσουδερού, η οποία συνέλαβε το όραμα για τη δημιουργία του, στο πλαίσιο μιας συνολικής στρατηγικής για την ανάπτυξη της Θράκης. Ωστόσο, στη συνέχεια, πολλοί άνθρωποι που εμπνεύστηκαν από το όραμά της, βοήθησαν οικονομικά -και όχι μόνο- το ίδρυμα όλα αυτά τα χρόνια. Σύμφωνα με τον Ματζάκο, ξεχωριστή θέση σ’ αυτήν την προσπάθεια είχαν τρεις μεγάλοι επιχειρηματίες: η Καίτη Κυριακοπούλου, ο Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος και ο Χρήστος Ακκάς, ενώ σταθερός αρωγός υπήρξε το ίδρυμα Μποδοσάκη και ο πρόεδρός του Δημήτρης Βλαστός. Επίσης, τα τελευταία δύσκολα χρόνια, αρωγός στην προσπάθεια του ιδρύματος στέκονται τα ιδρύματα «Αντώνη και Ιωάννη Αγγελικούση», «Λεβέντη» και «Κωστόπουλου» καθώς και επιχειρηματίες όπως ο Λευτέρης Χατζόπουλος.
Να σημειωθεί πως το μεγαλύτερο μέρος των λειτουργικών εξόδων του ΙΘΤΠ καλύπτονται από τα έσοδα που προέρχονται από τα εργαστήρια και τα υπόλοιπα από δωρεές φίλων του ιδρύματος. Πρόκειται για έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό, από τις δραστηριότητες του οποίου δεν προκύπτει κέρδος.
Η πανδημία του κορονοϊού επηρέασε και τη λειτουργία του ΙΘΤΠ αναπροσαρμόζοντας ένα μεγάλο μέρος των δράσεών του. «Στο πλαίσιο αυτό, αρκετές δράσεις του ιδρύματος είχαν προγραμματιστεί να γίνουν με παρακολούθηση εξ αποστάσεως, μέσω των ειδικών πλατφορμών. Έτσι, δίνεται η δυνατότητα σε κάθε πολίτη, που επιθυμεί, να παρακολουθήσει τις δράσεις του ιδρύματος από τον προσωπικό χώρο του. Το ίδρυμα διαθέτει ιστοσελίδα, από την οποία μπορεί να ενημερώνεται ο κάθε ενδιαφερόμενος για τα προγράμματα και τα εργαστήρια του», υπογραμμίζει ο κ. Ματζάκος.
Οι καπναποθήκες «Π»
Σημείο αναφοράς για τη λειτουργία του ΙΘΤΠ στην καρδιά της Ξάνθης είναι οι καπναποθήκες «Π» όπου στεγάζεται και αυτό δεν είναι διόλου τυχαίο, αν αναλογιστεί κάποιος το λαμπρό παρελθόν της πόλης στην καπνεργασία και το καπνεμπόριο.
«Όταν το 1998», επισημαίνει ο κ. Ματζάκος, «αποφασίσαμε να ανακατασκευάσουμε και να χρησιμοποιήσουμε ως έδρα μας μία μικρή σχετικά καπναποθήκη, προκαλέσαμε μεγάλη εντύπωση στην πόλη. Έως τότε οι καπναποθήκες είτε γκρεμίζονταν, είτε αφήνονταν να καταρρέουν. Με την απόφαση μας αυτή αλλάξαμε εντελώς την προσέγγιση μιας ολόκληρης κοινωνίας στη λαμπρή βιομηχανική κληρονομιά του καπνεμπορίου. Αργότερα πήραμε ένα τμήμα της καπναποθήκης που είναι γνωστή ως “ Π”, λόγω του σχήματος που είναι χτισμένη. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη καπναποθήκη των Βαλκανίων. Την έχτισε η γαλλική εταιρεία Regie που είχε το μονοπώλιο των οθωμανικών καπνών. Είναι χαρακτηρισμένη ως μνημείο από το υπουργείο Πολιτισμού. Το ίδρυμα όχι μόνο συντηρεί τον χώρο στον οποίο στεγάζεται, αλλά και τον έχει ανοικτό για επισκέψεις και ξεναγήσεις σχολείων, σωματείων και άλλων φορέων από όλη την Ελλάδα. Έτσι η καπναποθήκη “ Π” αποτελεί και τουριστικό προορισμό για όσους επιθυμούν να μάθουν την ιστορία του καπνού και των καπναποθηκών της Ξάνθης. Το Ίδρυμα έχει την δυνατότητα, κατόπιν συνεννοήσεως, να προσφέρει ενημέρωση και ξενάγηση στους χώρους του».
Το μέλλον του ΙΘΤΠ διαγράφεται ευοίωνο χάρη στον μακρόπνοο σχεδιασμό των ανθρώπων του να υλοποιούν συνεχώς δράσεις και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες που θα του εξασφαλίζουν όχι μόνο τη βιωσιμότητά του αλλά και την ουσιαστική παρουσία του στην τοπική κοινωνία της Ξάνθης και της Θράκης ευρύτερα.
«Ο σχεδιασμός που κάνουμε», τονίζει ο κ. Ματζάκος, «είναι για να συνεχίσει να λειτουργεί το ΙΘΤΠ και στα χρόνια που έρχονται, παρά τη δύσκολη οικονομική συγκυρία. Για τον λόγο αυτό κινούμεθα σε δυο άξονες: Κατά πρώτον, επενδύουμε στον εξοπλισμό των εργαστηρίων μας και στη συντήρηση των υπαρχουσών εγκαταστάσεων. Ένα σημαντικό μέρος των δράσεων μας, αποτελεί η διδασκαλία παραδοσιακών τεχνών καθώς και άλλων δεξιοτήτων. Αυτός είναι ένας μόνιμος στόχος ο οποίος δεν εγκαταλείπεται. Κατά δεύτερον, προσπαθούμε για την εξεύρεση προγραμμάτων και την αξιοποίηση του υπολοίπου τμήματος της καπναποθήκης “ Π”, που δεν έχει ανακαινισθεί. Στο εν λόγω τμήμα έχουν προβλεφθεί να γίνουν μια σειρά εγκαταστάσεων, όπως μουσείο καλαθοπλεκτικής, χώροι πωλήσεως παραδοσιακών θρακικών προϊόντων, προκειμένου το όλο συγκρότημα, στην τελική του μορφή, να αποτελέσει πόλο έλξης πολιτισμού και τουρισμού για την πόλη της Ξάνθης, αλλά και της Θράκης γενικότερα».
Βασίλης Λωλίδης
