Το 59ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης πρωτοπορεί και σας προ(σ)καλεί να γνωρίσετε το ελληνικό queer σινεμά μέσα από ένα μεγάλο αφιέρωμα που θα συζητηθεί. Διανύστε μαζί με το Φεστιβάλ μια κινηματογραφική διαδρομή από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 ως τις μέρες μας, με 38 μικρού και μεγάλου μήκους ταινίες. Είναι η πρώτη φορά στην Ελλάδα που ένας επίσημος οργανισμός επιχειρεί ένα τόσο εκτενές αφιέρωμα στην ελληνική κινηματογραφική παραγωγή της queer θεματολογίας.
Απολαύστε ταινίες που μίλησαν τολμηρά και νίκησαν τα ταμπού. Γνωρίστε ταινίες που ήταν μπροστά από την εποχή τους και άνοιξαν το δρόμο. Ανακαλύψτε φιλμ σπάνια και ξαναδείτε αγαπημένα σας. Το φεστιβάλ τιμά μια σκηνή που έχει αναδείξει σημαντικούς δημιουργούς και εξαιρετικές ταινίες υψηλής καλλιτεχνικής αξίας που άφησαν το στίγμα τους, έγιναν καλτ, επηρέασαν νεότερες γενιές και βραβεύτηκαν στα μεγάλα διεθνή φεστιβάλ. Το αφιέρωμα που θα δείτε στη μεγάλη οθόνη προέκυψε ύστερα από μεγάλη προσπάθεια και έρευνα, καθώς υπήρξαν δυσκολίες στο να εντοπιστούν ορισμένες κόπιες και να συγκεντρωθεί το απαραίτητο υλικό. Χτίζοντας αυτό το αφιέρωμα, το Φεστιβάλ ήθελε να συμπεριλάβει κι άλλες ταινίες, ωστόσο ανακάλυψε ότι κάποιες κόπιες έχουν δυστυχώς καταστραφεί, ενώ για κάποιες άλλες ταινίες δεν δόθηκε η απαραίτητη άδεια προβολής από τους κατόχους των δικαιωμάτων.
Το αφιέρωμα έχει επιμεληθεί ο Κωνσταντίνος Κυριακός, Αν. Καθηγητής της Ιστορίας του Θεάτρου και του Ελληνικού Κινηματογράφου (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών). Ο ίδιος σημειώνει σχετικά: «Ακόμη περισσότερη σημασία αποκτά η καινοφανής χειρονομία να οργανωθεί στο ετήσιο, εθνικό και ιστορικό ελληνικό κινηματογραφικό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ένα αναδρομικό αφιέρωμα στον queer/gay ελληνικό κινηματογράφο. Ένα αφιέρωμα όπου συνυπάρχουν με επιλεκτικά κριτήρια ταινίες οι οποίες αναμφισβήτητα υπάγονται στο queer/gay ρεύμα της ελληνικής κινηματογραφίας· άλλες προδρομικές και ανάδελφες, άλλες δίκαια τιμημένες και βραβευμένες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και άλλες άδικα παραγνωρισμένες· όλες, ωστόσο, αντιπροσωπευτικές».
Οι ταινίες του αφιερώματος
Αναπάντεχες επιλογές
Η ταινία Vortex Το πρόσωπο της Μέδουσας (1967) με το πληθωρικό, ανατρεπτικό βλέμμα του Νίκου Κούνδουρου και ο Ορέστης (1969), μοναδική ταινία του βραβευμένου με Όσκαρ σκηνογράφου και εικαστικού Βασίλη Φωτόπουλου, είναι ανάμεσα στα πρώτα φιλμ που προβάλλουν την πλέον απενοχοποιημένη απεικόνιση του ανδρικού σώματος, σε μια εποχή όπου η queer ταυτότητα ήταν καλά σφαλισμένη στη ντουλάπα.
Τα τολμηρά 70s
Ο Τάκης Σπετσιώτης με τις ταινίες Η Λίζα και η άλλη (1976) και Καλλονή (1977), η Ίρις Ζαχμανίδου με Το γελεκάκι (1976) και ο Γιώργος Καλογιάννης με το φιλμ Λίβυος ή η αλματώδης παρουσία του περασμένου έπους (1976) είναι ορισμένοι από τους δημιουργούς που αποδομούν τα έμφυλα στερεότυπα, αλλά και αναδεικνύουν τη γυναικεία πλευρά. Το 1979, ο Δημήτρης Σταύρακας υπογράφει το ντοκουμέντο-μικρού μήκους Μπέττυ. Όπως εξομολογήθηκε η ίδια η Μπέττυ σε συνέντευξή της ήθελε μέσα από την ταινία ο κόσμος «να εξοικειωθεί με την τραβεστί, να εξοικειωθεί με την τρασένξουαλ, να την δει μέσα από μια ταινία, μέσα από ένα θεατρικό. Να μην ρίξει μια ματιά από την κλειδαρότρυπα».
Η κρίσιμη δεκαετία του ’80
Το ελληνικό queer σινεμά αφήνει πίσω του τη λογοκρισία και προσπαθεί να κατακτήσει την αναγνώριση, και μάλιστα σε μια ιδιαίτερα δύσκολη παγκόσμια συγκυρία, με ταινίες πολύ χαρακτηριστικές για το είδος. Όπως ο εμβληματικός Άγγελος του Γιώργου Κατακουζηνού (1982) βασισμένος σε αληθινά γεγονότα που συγκλόνισαν την κοινή γνώμη.
Οι ταινίες Στην αναπαυτική μεριά (1981) και Μετέωρο και σκιά (1985) του Τάκη Σπετσιώτη, προσεγγίζουν την κοινότητα από τη σκοπιά των διανοούμενων ποιητών της δεκαετίας του ’60 αλλά και των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα. Φιλμ που διερευνούν το θηλυκό βλέμμα, το ρόλο του στρατού, την ελληνική επαρχία και τις σχέσεις στο αστικό τοπίο συμπληρώνουν το αφιέρωμα: Ομίχλη κάτω από τον ήλιο του Νίκου Λυγγούρη (1980), Poste Restante Ομόνοια του Χάρη Παπαδόπουλου (1982), Τόπος της Αντουανέττας Αγγελίδη (1988), …λιποτάκτης των Γιώργου Κόρρα και Χρήστου Βούπουρα (1988) και Όταν έχει πανσέληνο κανείς δεν κοιμάται του Παντελή Παγουλάτου (1989).
Γιάνναρης, Δήμας, Κούτρας στα 90s
Βιώνοντας θα έλεγε κανείς την ενηλικίωσή του, τη δεκαετία του ’90 το ελληνικό queer σινεμά σπάει τους δεσμούς με το παρελθόν και αποκρυσταλλώνεται, κοιτώντας με ψύχραιμο και απόλυτα ανατρεπτικό τρόπο τον ομοερωτισμό. Ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης, ο Χρήστος Δήμας και ο Πάνος Χ. Κούτρας είναι από τους πρωτεργάτες. Τα φιλμ Τρώες (1990), North of Vortex (1991), Caught Looking (1991) και Μία θέση στον ήλιο (1994) του Κωνσταντίνου Γιάνναρη, το σπονδυλωτό 4 του Χρήστου Δήμα με τα μικρού μήκους Ένας ουρανός γεμάτος αστέρια (1995), Tender (1997), Ανάσα (1998) και Αμερικάνος (1999), καθώς και το εξωφρενικά απολαυστικό Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά του Πάνου Χ. Κούτρα (1999) πραγματεύονται τα queer ζητήματα με τρόπο αυθεντικό, παθιασμένο και απογυμνωμένο από κάθε είδους σύμβαση. Είναι η εποχή στην οποία οι ελληνικές queer ταινίες αναγνωρίζονται καλλιτεχνικά και βραβεύονται σε όλο τον κόσμο.
2000-σήμερα
Νέου queer ελληνικού σινεμά συνέχεια, με ταινίες που ξεπερνούν τα σύνορα, εξερευνούν νέους αφηγηματικούς δρόμους, πειραματίζονται υφολογικά, εκφράζουν τη νέα εποχή και κερδίζουν σπουδαίες διακρίσεις.
Η διαρκής αναχώρηση της Πέτρα Γκόινγκ της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη (2001), Οι άνδρες δεν κλαίνε του Κυριάκου Χατζημιχαηλίδη (2001), Το γαλάζιο φόρεμα του Γιάννη Διαμαντόπουλου (2005), Ι Αm Gay του Νικόλα Κολοβού (2008) και Μέσα στο δάσος του Άγγελου Φραντζή (2010) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ταινία-ορόσημο, η Στρέλλα του Πάνου Χ. Κούτρα (2009) πετυχαίνει την υπέρβαση των έμφυλων ορίων. Στο αφιέρωμα θα απολαύσουμε αγαπημένες κινηματογραφικές στιγμές που μας χάρισαν οι ταινίες Η Αφροδίτη στην αυλή του Τηλέμαχου Αλεξίου (2011), Δίπτυχο: Η αγάπη που δεν λέει το όνομά της του Παναγιώτη Ευαγγελίδη (2011), Η ανταρσία της κόκκινης Μαρίας του Κώστα Ζάπα (2011), Ο ξεναγός του Ζαχαρία Μαυροειδή (2011), Fuck Freud του Αδάμ Καρυπίδη (2012), 7 θυμοί του Χρήστου Βούπουρα (2014), καθώς και τα ντοκιμαντέρ Τα καλιαρντά της Πάολας Ρεβενιώτη (2014) και Obscuro Barroco της Ευαγγελίας Κρανιώτη (2018).
Αξίζει να σημειωθεί ότι δύο από τις ταινίες του αφιερώματος, το Μετέωρο και σκιά του Τάκη Σπετσιώτη και Στρέλλα του Πάνου Χ. Κούτρα, θα προβληθούν με όρους καθολικής προσβασιμότητας για όλους τους θεατές: με ακουστική περιγραφή [AD: Audio Description] για τυφλούς και άτομα με προβλήματα όρασης και με υπότιτλους για Κ/κωφούς και βαρήκοους [SDH: Subtitles for the Deaf or Hard of Hearing] με την επιμέλεια και πιστοποίηση της Κίνησης Ανάπηρων Καλλιτεχνών. Η συγκεκριμένη δράση εντάσσεται στην πρωτοβουλία του Φεστιβάλ να μοιράζεται τη δύναμη του σινεμά με όλους τους θεατές ανεξαιρέτως, με χορηγό προσβασιμότητας το Ίδρυμα Ωνάση και τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, ενώ οι συνθήκες προσβασιμότητας διασφαλίζονται σε συνεργασία με την Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών.
