Γράφει ο Θάνος Τζήμερος, πρόεδρος κόμματος «Δημιουργία Ξανά»
Το 1991, όταν στην Ελλάδα είχαν ανοίξει οι κρουνοί της Ε.Ε. και έρρεαν τα δισεκατομμύρια των «πακέτων Ντελόρ», οι Εσθονοί στέκονταν με το δελτίο στην ουρά για να μην λιμοκτονήσουν.
Είχαν μόλις απελευθερωθεί μετά από 51 χρόνια σοβιετικής κατοχής και η οικονομία τους ήταν ερείπια. Ο πληθωρισμός έτρεχε με 1.100%, η τιμή των καυσίμων αυξήθηκε σε έναν χρόνο 10.000%, η ανεργία ήταν πάνω από 35%, οι μισθοί είχαν πέσει στο μισό, η βιομηχανική παραγωγή είχε υποχωρήσει κατά 30% και το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα ήταν κάτω από τα 2.000 δολάρια. Σήμερα η Εσθονία είναι παγκόσμιος ηγέτης στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση, η πληροφορική παράγει το 14% του ΑΕΠ της χώρας, έχει ένα από τα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα του κόσμου (από το 1998 όλα τα σχολεία της Εσθονίας έχουν υπολογιστές και είναι online) και συνεχίζει να καλπάζει πολιτισμικά και οικονομικά. Πώς τα κατάφερε;
Κάνοντας ακριβώς το αντίθετο από αυτό που κάναμε εμείς: τα άλλαξε όλα! Μια παρέα φιλελεύθερων πιτσιρικάδων (υπουργοί 20 – 30 ετών) με επικεφαλής τον 32χρονο τότε (1992) Μάρτ Λάαρ δημιούργησαν ένα φιλελεύθερο κράτος πρότυπο, κυριολεκτικά από την αρχή. Αρνήθηκαν να δανειστούν από το ΔΝΤ και έπεισαν τους πολίτες της Εσθονίας ότι εθνική υπερηφάνεια είναι να στηρίζεσαι στα πόδια σου και να παράγεις. Διέλυσαν το σοβιετικής δομής Δημόσιο, ιδιωτικοποίησαν τα πάντα, εισήγαγαν γραμμικό φόρο (flat tax), προέτρεψαν τους Εσθονούς να γίνουν επιχειρηματίες, απλοποίησαν τη νομοθεσία, κατάργησαν επιδοτήσεις και επιδόματα και μέσα σε δύο μόλις χρόνια άρχισαν να δρέπουν καρπούς. Η Εσθονία το 1992 είχε 2.000 επιχειρήσεις. Το 1994 είχε 70.000 επιχειρήσεις!
Το ΑΕΠ εκτινάχθηκε, τα φορολογικά έσοδα του κράτους αυξήθηκαν, οι πολίτες πλούτιζαν. Η Εσθονία είναι 7η στον κόσμο ως προς την οικονομική ελευθερία (η Ελλάδα είναι 115η!), εξάγει τεχνογνωσία σε 123 χώρες, έχει καταργήσει το χαρτί εφαρμόζοντας πληροφορική παντού και εξοικονομεί, μόνο από αυτό, κάθε χρόνο 2,5% του ΑΕΠ, ενώ οποιοσδήποτε άνθρωπος στον κόσμο μπορεί να αποκτήσει ηλεκτρονική ταυτότητα Εσθονίας και να στήσει μια επιχείρηση εκεί, σε 20 λεπτά, κάνοντας τα πάντα από το κινητό του. Ο Εσθονός δεν ξέρει πού βρίσκονται οι δημόσιες υπηρεσίες. Συμπληρώνει φορολογική δήλωση με τρία «κλικ», μόλις γεννιέται ένα παιδί μπαίνει το επίδομα στο λογαριασμό των γονιών χωρίς να συμπληρώσουν ούτε ένα χαρτί (ειδοποιεί το μαιευτήριο τις αρμόδιες υπηρεσίες) και ο συνταξιούχος πληρώνεται από τον επόμενο μήνα της συνταξιοδότησής του.
Ακόμα και στις εθνικές εκλογές οι Εσθονοί ψηφίζουν ηλεκτρονικά με μία δική τους πατέντα κρυπτογράφησης της ψήφου και πιστοποίησης της ηλεκτρονικής υπογραφής που είναι απρόσβλητη από χάκερς (εσθονική εφεύρεση είναι και το skype). Το κατά κεφαλήν εισόδημα υπερδεκαπλασιάσθηκε και η ανάπτυξη τρέχει με 6% κατά μέσον όρο το χρόνο. Η ανεργία είναι γύρω στο 5%, και το χρέος μόλις στο 9% του ΑΕΠ. Μάλιστα οι Εσθονοί το μείωσαν από το 10,7% που ήταν το 2014. Αυξήθηκε και το προσδόκιμο ζωής: από τα 66 χρόνια το 1994 στα 77 χρόνια το 2016.
Οι μεταρρυθμίσεις στην Εσθονία δεν μπήκαν στη λογική των ισορροπιών
Ο «πατέρας» αυτού του θαύματος, Μαρτ Λάαρ (πρωθυπουργός τις περιόδους 1992-1994 και 1999-2002) δεν είναι οικονομολόγος. Έχει σπουδάσει ιστορία και φιλοσοφία. Όπως έχει δηλώσει σε συνέντευξή του, μέχρι να εκλεγεί πρωθυπουργός το μόνο βιβλίο οικονομικών που είχε διαβάσει ήταν το «Free to choose» (Ελεύθερος να επιλέγεις) του Μίλτον Φρίντμαν. Είχε όμως κοινό νου και είχε πάρει την απόφαση να αλλάξει τη χώρα του. Συνάντησε αντιδράσεις; Τεράστιες! Μολονότι οι Εσθονοί είχαν γνωρίσει τον εφιάλτη του σοσιαλισμού, υπήρχαν αυτοί που επέμεναν ότι δεν εφαρμόστηκε σωστά και με κάποιον άλλον τρόπο τα κολχόζ θα μπορούσαν να γίνουν παραγωγικά. Υπήρχαν οι «εργαζόμενοι» στις κρατικές επιχειρήσεις που είχαν συνηθίσει να πληρώνονται είτε αποδίδουν είτε όχι, υπήρχαν οι αγρότες που τους βόλευε ο προστατευτισμός και οι δασμοί στο εμπόριο, υπήρχαν οι δάσκαλοι που αντιδρούσαν στην καθιέρωση των υπολογιστών ως βασικό εργαλείο εκπαίδευσης. Υπήρχε ο κομματικός μηχανισμός του σοβιετικού καθεστώτος που έχανε το προνόμιο της αργομισθίας με την εφαρμογή της ελεύθερης αγοράς.
Αλλά οι μεταρρυθμιστές στην Εσθονία δεν μπήκαν στη λογική των ισορροπιών και του πολιτικού κόστους. Συγκρούσθηκαν με όλους και εφάρμοσαν αυτό που έπρεπε το ταχύτερο δυνατόν. Κεντρική έννοια στην οικονομική τους μεταρρύθμιση υπήρξε ο γραμμικός φόρος, χωρίς κλίμακες (flat tax). Μέχρι τότε το μόνο κράτος που τον είχε εφαρμόσει ήταν το Χόνγκ Κόνγκ. Η Εσθονία έγινε το δεύτερο (Σήμερα, flat tax εφαρμόζουν πάνω από 20 κράτη). Ο flat tax έχει εξαιρετικά πλεονεκτήματα: είναι απλός, δίκαιος, ισχύει για φυσικά και νομικά πρόσωπα, έχει μηδαμινό διαχειριστικό κόστος και αν συνδυαστεί με αναγνώριση όλων των εξόδων και αφαίρεσή τους από το φορολογητέο εισόδημα καταργεί μέσα σε μια νύχτα τη φοροδιαφυγή διότι την καθιστά μη συμφέρουσα.
Είναι εύκολο τελικά να γίνει μια δομική μεταρρύθμιση τέτοιας έκτασης, αλλά και τέτοιας επιτυχίας; Το φιλελεύθερο εσθονικό μοντέλο λέει «ναι». Με μία προϋπόθεση: στην κυβέρνηση να βρίσκονται αυτοί που θέλουν να την εφαρμόσουν κι όχι αυτοί που προσπαθούν να βελτιώσουν τα κολχόζ.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Politik την Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου 2018
