Του Περικλή Γκόγκα*
Στην ερώτηση αυτή μού απαντούν πάντα λάθος: είτε αναφέρουν κάποιο κρατικό πανεπιστήμιο με δίδακτρα, είτε κάποιο μη-κερδοσκοπικό ίδρυμα με δίδακτρα. Και αυτό γιατί όλα τα κορυφαία πανεπιστήμια σε όλες τις χώρες (και αυτά που γίνονται γνωστά) είναι είτε κρατικά είτε μη-κερδοσκοπικά ιδρύματα. Τόση είναι η παραπληροφόρηση που υπάρχει για το θέμα.
Το πείραμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων απέτυχε όπου δοκιμάστηκε στην Ευρώπη κατά τη δεκαετία του 1990. Το καλό του να έπεσαι των άλλων είναι ότι μπορείς να αντιγράψεις ό,τι είναι πετυχημένο και να αποφύγεις τις αποτυχίες. Η παγκόσμια εμπειρία από τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι ανάλογη: απέτυχαν να παράγουν υψηλής ποιότητας ακαδημαϊκό έργο. Άνοιξαν πολλά και σε μερικά χρόνια έκλεισαν τα περισσότερα από αυτά. Εκείνα που έμειναν είναι λίγα, μικρά (απλά κολλέγια και όχι πανεπιστήμια), άγνωστα, με ασήμαντη παραγωγή επιστημόνων ή έρευνας και γνώσης. Αυτά που έκλεισαν το έκαναν είτε οικειοθελώς, λόγω έλλειψης φοιτητών που σήμαινε οικονομική αποτυχία για ιδιωτική επιχείρηση, είτε μετά από παρέμβαση των αρχών γιατί εντοπίστηκαν σοβαρά προβλήματα και σκάνδαλα όπως απονομές πτυχίων παράτυπα, χρηματισμός για εξασφάλιση βαθμών, διαφθορά κλπ.
Στα οικονομικά, όταν η σχέση κόστους-αναμενόμενης απόδοσης έχει μεγάλο ρίσκο, έχουμε το φαινόμενο της αποτυχίας της αγοράς: η παραγωγή από ιδιώτες είναι ασήμαντη ή ανύπαρκτη και το κράτος αναλαμβάνει να παρέχει τα αγαθά αυτά. Η «συνταγή» για ένα καλό πανεπιστήμιο είναι ο ενάρετος κύκλος: καλοί καθηγητές > καλοί φοιτητές > καλό επιστημονικό έργο > καλό πανεπιστήμιο. Για να εκκινήσει ο κύκλος αυτός χρειάζεται τεράστια επένδυση σε καθηγητές και εγκαταστάσεις (κτήρια, εργαστήρια, υλικά, μηχανήματα). Ο καλός καθηγητής δεν θα έρθει χωρίς καλές αμοιβές. Έτσι δεν θα έρθει ποτέ και ο καλός φοιτητής. Για να στηθεί ένα σοβαρό πανεπιστήμιο απαιτεί, με συντηρητικούς υπολογισμούς, επένδυση €100 εκατομμύρια. Η μεγαλύτερη επένδυση στην Ελλάδα είναι αυτή που θα γίνει από Fraport-Intrakat με κόστος €300 εκατ.. Ένας ιδιώτης, λοιπόν, θα πρέπει να επενδύσει τουλάχιστον €100 εκατ. για αμφίβολο κέρδος με πολύ ρίσκο ύστερα από 20-30 χρόνια προκειμένου το πανεπιστήμιο να γίνει γνωστό. Αντίθετα, μπορεί να επενδύσει στο NYSE που η μακροχρόνια απόδοσή του είναι 10% το χρόνο τα τελευταία 100 χρόνια, με πλήρη ρευστότητα και ευκολία απαγκίστρωσης. Γι’ αυτό και όλα τα κορυφαία πανεπιστήμια, και τα ελληνικά –που σημειωτέο βρίσκονται όλα στο top-5% των κορυφαίων παγκόσμια– είναι κρατικά ή μη-κερδοσκοπικά.
Η διεθνής εμπειρία για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια συνηγορεί παντού: Καναδάς: τα πανεπιστήμια είναι όλα κρατικά πλην 2-3 πολύ μικρές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης και τεχνικής εκπαίδευσης. Γερμανία: υπάρχουν 83 ιδιωτικά πανεπιστήμια, όπου σπουδάζει μόλις το 1% των Γερμανών φοιτητών. Πολλά είτε κλείσανε είτε οδηγούνται σύντομα εκεί. Αυστρία: τα ιδιωτικά αναγνωρίστηκαν πριν από 15 χρόνια και παραμένουν λίγα, και μικρά χωρίς πολλούς φοιτητές. Γαλλία: λίγα και ακόμα λιγότερα παρέχουν σοβαρές σπουδές. Σε Ιρλανδία, Ολλανδία, Δανία, Σουηδία, υπάρχουν λίγα και πολύ χαμηλής ποιότητας. Πορτογαλία: από το 1980 ακολουθήθηκε η «μαγική» συνταγή που προτείνεται και για την Ελλάδα. Άνοιξαν εκατοντάδες πανεπιστήμια και έκλεισαν τα περισσότερα λόγω τραγικής ποιότητας και έλλειψης φοιτητών. Μεγάλη Βρετανία: από τα 120 πανεπιστήμια εκεί, όπου και σπουδάζουν χιλιάδες ελληνόπουλα, μόνο 4 είναι ιδιωτικά και αυτά δεν θα τα ξέρετε γιατί είναι στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης. Επιδοτούνται όμως από το κράτος για να επιβιώσουν. Αυστραλία: υπάρχουν 2-3 ιδιωτικά πανεπιστήμια άγνωστα και χαμηλής ποιότητας. ΗΠΑ: υπάρχουν 3.500 πανεπιστήμια, που από αυτά τα 100 είναι εξαιρετικά –και είναι αυτά που γνωρίζουμε– και τα υπόλοιπα 3.400 είναι από καλά και μέτρια έως πολύ κατώτερα από τα ελληνικά ΙΕΚ. Τα μη-κρατικά καλά πανεπιστήμια είναι όλα μη-κερδοσκοπικά όπως το Harvard, το Yale, το MIT κλπ. Σε καμία περίπτωση δεν είναι αυτό που εννοούμε στην Ελλάδα ιδιωτικά. Δεν υπάρχει κάποιος ιδιώτης που επένδυσε και βγάζει κέρδος από αυτά. Στην Κύπρο τα κορυφαία πανεπιστήμια είναι τα κρατικά. Η νέα επέκταση μόνο του University of Cyprus ανέρχεται σε €300 εκατ.· ποιος ιδιώτης μπορεί να το ανταγωνιστεί αυτό;
Τέλος, ιδιωτικά κολλέγια υπάρχουν ήδη και λειτουργούν εδώ και 20-30 χρόνια στην Ελλάδα και έχουν και τα ίδια δικαιώματα πλέον με τα δημόσια καθώς φροντίζουν να έχουν την επίφαση κάποιου αναγνωρισμένου Αγγλικού. Η διαφορά στην παραγωγή έρευνας, γνώσης, φοιτητών, απορρόφησης ερευνητικών προγραμμάτων κλπ με τα δημόσια πανεπιστήμια είναι χαώδης όπως μπορεί να δει κανείς σε όλες τις διεθνείς κατατάξεις. Γιατί;
*Ο Περικλής Γκόγκας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης και Διεθνών Οικονομικών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Τμήμα του άρθρου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Politik την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 2018
