Του Φιλίπ Μπερνάρ
Μέχρι την κρίση του κορονοϊού, η ελευθερία κυκλοφορίας σε όλο τον πλανήτη αποτελούσε προνόμιο των πολιτών των πλούσιων χωρών. Ένα γαλλικό διαβατήριο σού άνοιγε την πόρτα στις περισσότερες χώρες του κόσμου, με ένα διαβατήριο της Ινδίας ή του Μαλί δεν ίσχυε το ίδιο.
Η απαγόρευση των πτήσεων που επέβαλε μονομερώς ο πρόεδρος Τραμπ, η άτακτη επιστροφή των συνόρων στην καρδιά της Ευρώπης, το πρωτοφανές κλείσιμο των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ και η καραντίνα που επιβλήθηκε σε πολλές χώρες έκλεισαν στα σπίτια τους τους κατοίκους της ηπείρου μας. Προτού γενικευτεί το μέτρο της αυτοαπομόνωσης για όλους.
Συνηθισμένοι να ζουν σε μια ανοιχτή ήπειρο κι έναν ανοιχτό κόσμο, οι Ευρωπαίοι βλέπουν να τους κλείνουν τα σύνορα, όπως γίνεται με τους μετανάστες. Ο κόσμος γύρισε ανάποδα! Δεκάδες χώρες έκλεισαν γι’αυτούς, όχι μόνο εξαιτίας του φόβου να μεταδοθεί ο ιός, αλλα κι επειδή ο ιός αυτός τροφοδοτεί την εθνικιστική δημαγωγία και την ξενοφοβία. Παρόλο που χαρακτηρίζει πλέον την Ευρώπη επίκεντρο της επιδημίας, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας θεωρεί το κλείσιμο των συνόρων αναποτελεσματικό, αν όχι επιζήμιο, καθώς εμποδίζει τη συνεργασία.
Ο ιός φέρνει ξαφνικά στο φως μια ξεχασμένη πραγματικότητα: οι μετακινήσεις πληθυσμών, δηλαδή οι μεταναστεύσεις, δεν αποτελούν μόνο πρόβλημα των «άλλων». Ανακαλύπτουμε δηλαδή ότι οι μετακινήσεις μας υπόκεινται σε περιορισμούς που δεν διαφέρουν πολύ από εκείνους που αφορούν τους «μετανάστες»: σκλήρυνση της κοινής γνώμης, διεθνείς συσχετισμοί δυνάμεων. Είτε πρόκειται για εξορία που επιβάλλει η καταπίεση είτε για αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος ή απλώς για ένα διεθνές ταξίδι, οι «μεταναστεύσεις» δεν άπτονται μόνο των οικουμενικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι επίσης διπλωματικά, οικονομικά και πολιτικά όπλα.
Η άναρχη επιστροφή των εσωτερικών συνόρων της ζώνης Σένγκεν, όπως και οι απαγορεύσεις που επέβαλαν ορισμένες χώρες στην εξαγωγή ιατρικού εξοπλισμού, δείχνουν την κυριαρχία των εθνικών πολιτικών αντανακλαστικών και την αδυναμία των κοινοτικών μηχανισμών στο πεδίο της υγείας. Το γεγονός ότι η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας, θεμέλιο της ΕΕ, έτυχε μιας τέτοιας πανικόβλητης μεταχείρισης δείχνει πόσο μεγάλο ήταν το σοκ του κορονοϊού για μια ΕΕ που βρίσκεται σε μόνιμη αδυναμία. Μετά τη μεταναστευτική κρίση και την τρομοκρατία, ο ιός κλονίζει ακόμη περισσότερο το ιδανικό μιας Ευρώπης χωρίς σύνορα.
Η πανδημία αναδεικνύει όμως επίσης την απαραίτητη προϋπόθεση για την εκπλήρωση αυτού του ονείρου: την ύπαρξη σαφών εξωτερικών συνόρων που υπόκεινται σε μια κοινή διαχείριση. Οσο οι πολίτες της ΕΕ δεν έχουν εμπιστοσύνη στην προστασία του κοινού τους χώρου, θα τους είναι δύσκολο να ξεπερνούν τα εθνικά οράματα, ιδιαίτερα όταν αντιμετωπίζουν έναν μεγάλο κίνδυνο.
Η επίθεση του ιού υπογραμμίζει έτσι τον επείγοντα χαρακτήρα να αποκτήσει η Ευρώπη μια σαφή πολιτική για τα σύνορά της, τόσο τα εσωτερικά όσο και τα εξωτερικά. Πώς είναι δυνατόν να πάψει η Ενωση να αποτελεί έναν πολιτικό και διπλωματικό νάνο αν δεν εδραιώσει την εδαφική της πραγματικότητα; Η ιδέα ενός μηχανισμού κατανομής των μεταναστών και προσφύγων στις 27 χώρες-μέλη δεν λειτούργησε. Πρέπει λοιπόν να προχωρήσει κάτι ανάλογο μεταξύ εθελοντριών χωρών, και συγκεκριμένα της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ολλανδίας. Παράλληλα, πρέπει να αναθεωρηθούν οι άδικοι κανόνες του Δουβλίνου, που ρίχνουν όλο το βάρος στις χώρες πρώτης εισόδου.
Ο κίνδυνος από τον κορονοϊό είναι να κλειστεί ο καθένας στον εαυτό του. Η κρίση που έχει προκληθεί όμως, και έχει αναδείξει τον ζωτικό χαρακτήρα των μετακινήσεων και την ισχυρή πολιτική τους ευαισθησία, μπορεί ακόμη να μας κάνει να καταλάβουμε τη θεμελιώδη σημασία αυτών των μετακινήσεων τόσο για τους δυστυχείς που έχουν πάρει τον δρόμο της εξορίας όσο και για τους πολίτες των ανεπτυγμένων χωρών που έχουν πληγεί από έναν ιό χωρίς σύνορα.
*Ο Φιλίπ Μπερνάρ είναι αρθρογράφος της Le Monde
Πηγή: Le Monde
