του Jean Pisani-Ferry*
Η υγειονομική κρίση ήταν ένα πολύ σκληρό τεστ για την Ευρώπη. Πρώτον, γιατί δεν υπάρχει ευρωπαϊκή αρχή σε αυτό το πεδίο. Ύστερα, επειδή η Ευρώπη, που έχει προσδιοριστεί ως χώρος χωρίς σύνορα, βρέθηκε μπροστά στην ανάγκη προστασίας μέσω των συνόρων. Και τέλος, επειδή η κρίση έπληξε περισσότερο την Ισπανία και την Ιταλία, δύο χώρες του Νότου. Η ασυμμετρία παραμένει και σήμερα ισχυρή. Και η συμφωνία Μακρόν-Μέρκελ δείχνει ότι το Βερολίνο κατάλαβε πως πρέπει να δείξει αλληλεγγύη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να λάβει μέτρα πολύ νωρίτερα. Έχει πραγματικές δυνατότητες στους τομείς της έρευνας και του συντονισμού, όφειλε να τις χρησιμοποιήσει από την αρχή. Μας λείπουν ακόμη στοιχεία που να δίνουν μια ακριβή εικόνα της εξέλιξης της κατάστασης στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών. Είναι σαφές όμως ότι οι Βρυξέλλες άργησαν να αντιδράσουν. Αυτό που έλειψε είναι η βούληση, ο συντονισμός, ο διάλογος και η πολιτική συνεννόηση. Το ίδιο ισχύει και σε οικονομικό επίπεδο: όταν δεν υπάρχει μια κοινή μελέτη, δεν έχουμε μια καθαρή εικόνα της κατάστασης.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έγινε τίποτα. Η πρώτη που αντέδρασε ήταν η ΕΚΤ, που έθεσε σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα αγοράς ομολόγων και απάλλαξε την Ευρώπη από χρηματοπιστωτικές εντάσεις. Αν η ΕΚΤ δεν είχε αντιδράσει με αυτόν τον τρόπο, το γαλλικό κράτος θα είχε συμπεριφερθεί πολύ πιο επιφυλακτικά και θα υπήρχαν περισσότερες χρεοκοπίες και άνεργοι.
Αλλά η ΕΚΤ δεν μπορούσε να μείνει μόνη. Εξ ου και η σημασία της γαλλογερμανικής πρωτοβουλίας, καθώς και των αποφάσεων που αναμένεται να πάρουν οι «27» στα τέλη του μήνα. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας θα προχωρήσει σε δανεισμό των χωρών της ευρωζώνης με χαμηλό επιτόκιο. Το ποσό είναι 240 δισεκατομμύρια ευρώ και κάθε χώρα μπορεί να επωφεληθεί χωρίς όρους. Δεν είναι πολύ, αποτελεί όμως μια γραμμή άμυνας απέναντι στους κινδύνους. Υπάρχει επίσης μια πιστωτική γραμμή για την αναχρηματοδότηση της μερικής ανεργίας, καθώς και οι εγγυήσεις της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
Θα προτιμούσα πιο μακροπρόθεσμες πιστώσεις, αλλά και αυτά δεν είναι λίγα. Το πακέτο αυτό πρέπει να συμπληρωθεί τώρα με επενδύσεις στο κεφάλαιο των επιχειρήσεων, κάτι που θα γίνει πιθανότατα μέσω ενός ταμείου που θα διαχειρίζεται η ΕΤΕ. Σε αντίθετη περίπτωση, θα έχουμε χώρες με σημαντικές δημοσιονομικές δυνατότητες που θα είναι ικανές να στηρίξουν την οικονομία τους και πιο εύθραυστες χώρες που θα πλήττονται τόσο από τα προβλήματα που ήδη είχαν πριν από την πανδημία όσο και από την αδυναμία τους να δανειστούν στις αγορές. Είναι σημαντικό να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος.
Πολλοί αναρωτιούνται αν το ποσό των 500 δισεκατομμυρίων ευρώ στο οποίο συμφώνησαν Μέρκελ και Μακρόν είναι αρκετό. Δεν είναι μικρό, είναι 3 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η γαλλογερμανική πρωτοβουλία σπάει δύο ταμπού. Το πρώτο αφορά τη δημοσιονομική ισορροπία. Για να αποκρουστεί ένα τόσο ισχυρό σοκ, πρέπει η Ευρώπη να δανειστεί. Αν η Ένωση ήταν υποχρεωμένη – όπως συνήθως – να χρηματοδοτήσει όλες τις δαπάνες της με άμεσες εξοφλήσεις, δεν θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη. Η συμφωνία Μακρόν-Μέρκελ θέτει υπό αμφισβήτηση αυτή την αρχή. Θα δαπανήσουμε σε διάστημα δύο-τριών ετών και θα εξοφλήσουμε σε βάθος χρόνου.
Το δεύτερο ταμπού αφορά την αλληλεγγύη. Εδώ και δέκα χρόνια, κάθε φορά που μιλούσαμε για δημοσιονομικά θέματα ο Βορράς έλεγε ότι δεν θέλει να πληρώσει για τον Νότο περισσότερο απ’ όσο πληρώνει σήμερα. Αυτό φαίνεται τώρα να ξεπερνιέται. Δεν θα είναι πολιτικά εύκολο για την Άγκελα Μέρκελ, αλλά το έκανε. Ο Μακρόν και η Μέρκελ ξεκαθάρισαν ότι πρέπει να δράσουν υπέρ των χωρών, των περιοχών και των τομέων που έχουν πληγεί περισσότερο.
O γαλλογερμανικός άξονας είναι ο μόνος κινητήρας της Ευρώπης που υπάρχει. Χωρίς αυτό το ζευγάρι, πηγαίνουμε σε τρία κομμάτια: τη συμμαχία των χωρών του Βορρά, τη συμμαχία των χωρών του Νότου και τη συμμαχία των χωρών της Ανατολής. Όταν λειτουργεί, ο γαλλογερμανικός άξονας περιορίζει τις διαφορές και θέτει τις βάσεις για ευρύτερες συμφωνίες. Οι δύο χώρες δεν είναι αποτελεσματικές όταν είναι ισχυρές, αλλά όταν είναι έξυπνες.
Η γενιά που ονειρευόταν ευρωπαϊκά έχει περάσει. Η σημερινή γενιά είναι υπερ-ρεαλιστική. Αντιλαμβάνεται ότι τα προβλήματα είναι πολύ σοβαρά για να λυθούν σε επίπεδο εθνικού κράτους. Θέλει όμως πραγματική δράση. Έχει συνειδητοποιήσει ότι για να επηρεάσει η Ευρώπη τις συζητήσεις για το κλίμα πρέπει να μιλάει με μια φωνή. Το ίδιο ισχύει με το ψηφιακό κεφάλαιο ή με τη φορολογία των πολυεθνικών. Ο στόχος της ΕΕ δεν είναι πλέον η περαιτέρω εμβάθυνση, αλλά η κοινή δράση.
* O Jean Pisani-Ferry είναι senior fellow στο κέντρο ερευνών Bruegel και καθηγητής στο ευρωπαϊκό πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας
Πηγή: Libération, ΑΠΕ-ΜΠΕ
Δείτε ακόμη:
Ε.Ε: Διαθέτει πρόσθετη ανθρωπιστική βοήθεια 50 εκατ. ευρώ
