Ο Επίκουρος Καθηγητής του Εργατικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας κ. Κωνσταντίνος Δημαρέλλης εξηγεί μέσω του politic.gr τι είναι η συνεργατική οικονομία ή gig economy που αλλάζει τα δεδομένα στον κλάδο της απασχόλησης παγκοσμίως.
Ρεπορτάζ: Χρίστος Φιλιππούδης
Πλέον εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εργάζονται μέσω των online πλατφορμών καθιστώντας αυτή τη μορφή απασχόλησης ως την ταχύτερα αναπτυσσόμενη μορφή οικονομίας παγκοσμίως. Οι gig workers προσφέρουν συνήθως μια συγκεκριμένη εργασία πάνω σε ένα ευρύτερο έργο, όπως για παράδειγμα ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο ή ένα πρόγραμμα υπολογιστών. Παρ’ όλα αυτά η νέα τάση επηρεάζει την αγορά εργασίας και της συμβατικής εργασίας καθώς υπάρχουν ακόμα «θολά» σημεία.
Τι είναι η πλατφόρμα και πως λειτουργεί η gig economy
Όπως εξηγεί ο κ. Δημαρέλλης, στη συνεργατική οικονομία ή gig economy μια πλατφόρμα αναλαμβάνει να συνδέσει έναν καταναλωτή με έναν πάροχο. Ο καταναλωτής απευθύνεται στην πλατφόρμα, που συνήθως λειτουργεί μέσω μιας εφαρμογής (application) και η πλατφόρμα αναλαμβάνει να το συνδέσει με ένα πλήθος πιθανών ή πρόθυμων παρόχων που έχουν εκδηλώσει ήδη το ενδιαφέρον να παρέχουν μια συγκεκριμένη υπηρεσία, π.χ. τη μεταφορά προϊόντων ή προσώπων. Ο καταναλωτής πληρώνει απευθείας στην πλατφόρμα στο τέλος της παροχής τη σχετική αμοιβή και η πλατφόρμα παραδίδει ένα ποσοστό αυτής στον πάροχο.
Είδη υπηρεσιών
Σύμφωνα με τον Επίκουρο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, τα είδη των υπηρεσιών συνήθως αφορούν στην πώληση προϊόντων και την παροχή υπηρεσιών, οι οποίες μάλιστα είναι και πολύ διαδεδομένες, για παράδειγμα η μετακίνηση προσώπων ή η διακίνηση προϊόντων. Είμαστε ήδη εξοικειωμένοι με πολλές πλατφόρμες, όπου κάποιος καταναλωτής απευθύνεται στην πλατφόρμα προκειμένου να εκδηλώσει ενδιαφέρον να λάβει κάποια προϊόντα, πχ. το γνωστό delivery. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει και παρέχονται όλο και πιο εξειδικευμένες υπηρεσίες ακόμα και αρχιτεκτονικά σχέδια ή προγράμματα υπολογιστών. Επομένως, βλέπουμε ότι είναι μια μορφή οικονομίας που συνεχώς εξελίσσεται και αναπτύσσεται.
Σε ποιους απευθύνεται η gig economy
Η συνεργατική οικονομία (gig economy), κατά τον κ. Δημαρέλλη, αρχικά απευθυνόταν κυρίως σε άτομα που θέλουν να έχουν ένα συμπληρωματικό εισόδημα ή που ήταν αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας, δηλαδή πρόσωπα που δεν θα μπορούσαν αλλιώς να εργαστούν όπως οι μητέρες, οι οποίες πλέον μπορούν να εργαστούν από το σπίτι και να εξασφαλίσουν κάποιο εισόδημα. Ωστόσο, όλο και περισσότερο επεκτείνεται δεδομένου ότι πλέον γίνονται πολλές εργασίες, οι οποίες είναι εξειδικευμένες και μπορούν να χαρακτηριστούν ως επιστημονικές.
Παγκοσμιοποιημένο εργατικό δυναμικό (gig workers)
«Οι δυνατότητες δραστηριοποίησης μέσω της gig economy είναι πολύ ανεπτυγμένες και ευρύτατες, δεδομένου ότι στηρίζεται στα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα», τονίζει ο κ. Δημαρέλλης και εξηγεί «αυτό σημαίνει ότι μπορεί να συνδεθεί ένας καταναλωτής με έναν πάροχο σε όλο τον κόσμο». Αν για παράδειγμα κάποιος επιθυμεί τη δημιουργία ενός προγράμματος υπολογιστή, είναι προφανές ότι ο πάροχος που τελικά θα παρέχει αυτή την υπηρεσία μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε στον κόσμο και ο καταναλωτής αντίστοιχα σε μια άλλη χώρα. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι μπορεί να ασκηθεί πίεση στις απολαβές και στους μισθούς. Αν για παράδειγμα μπορεί να γίνει μια δουλειά γραμματειακής υποστήριξης από πάροχο που βρίσκεται σε μια χώρα με χαμηλούς μισθούς, αυτό σημαίνει ότι θα δράσει πιεστικά και μπορεί να ρίξει αντίστοιχα υπερβολικά τους μισθούς ακόμα και σε χώρες που έχουν παράδοση σε υψηλότερες απολαβές. Έτσι λοιπόν για παράδειγμα μπορεί ο εργαζόμενος από το Πακιστάν που θα αμειφθεί με πολύ χαμηλή αμοιβή να δράσει πιεστικά αναφορικά με την αντίστοιχη αμοιβή ενός εργαζομένου – παρόχου στη Γερμανία.
Εξαρτημένη εργασία ή ανεξάρτητες υπηρεσίες
Βέβαια το πιο σημαντικό ζήτημα που ανακύπτει στο πλαίσιο της gig economy είναι κατά πόσο οι πάροχοι παρέχουν τις υπηρεσίες τους με βάση εξαρτημένη εργασία ή ανεξάρτητες υπηρεσίες. Όπως διευκρινίζει ο Επίκουρος Καθηγητής κ. Δημαρέλλης, συνήθως οι εταιρείες της gig economy αφήνονται ελεύθερες να χαρακτηρίσουν οι ίδιες όπως θέλουν την σύμβαση με την οποία συνδέονται με τον πάροχο και, όπως είναι προφανές, επιλέγουν τη σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών, που τους αποδεσμεύει από τις εργοδοτικές υποχρεώσεις και συγκεκριμένα από την εφαρμογή των διατάξεων του εργατικού και κοινωνικοασφαλιστικού δικαίου.
Στο ερώτημά μας αν είναι όντως πράγματι πάντα ανεξάρτητες οι υπηρεσίες, ο Επίκουρος Καθηγητής του Εργατικού Δικαίου απαντά: «Σε πληθώρα περιπτώσεων προκύπτουν στοιχεία εξάρτησης κατά την παροχή υπηρεσιών στο πλαίσιο της gig economy» και εξηγεί λέγοντας ότι: «Αυτό θα μπορούσε να γίνει αντιληπτό μέσω συγκεκριμένων παραδειγμάτων όπως της πλέον γνωστής εφαρμογής της Uber».
Η εφαρμογή Uber αναλαμβάνει να συνδέσει έναν πάροχο, δηλαδή κάποιον που αναλαμβάνει να μεταφέρει πρόσωπα σε συγκεκριμένο προορισμό, με τον καταναλωτή, που επιθυμεί αυτή τη μεταφορά, κάτι αντίστοιχα με τα γνωστά σε όλους μας ταξί. «Σε αυτές τις περιπτώσεις ο πάροχος πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένη διαδρομή, να λάβει συγκεκριμένη αμοιβή και στο τέλος της μεταφοράς ο καταναλωτής θα αξιολογήσει τον πάροχο» εξηγεί ο κ. Δημαρέλλης και συμπληρώνει λέγοντας ότι: «Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η εφαρμογή μπορεί ανά πάσα στιγμή να «πετάξει» τον πάροχο εκτός εφαρμογής γιατί δεν εκτέλεσε σωστά τα καθήκοντά του. Επομένως, βλέπουμε ότι συχνά η παροχή υπηρεσιών εντάσσεται στο πλαίσιο της «γκρίζας ζώνης», όπου υπάρχουν στοιχεία τόσο εξαρτημένης εργασίας όσο και ανεξάρτητων υπηρεσιών».
Η ελληνική νομοθετική ρύθμιση
«Η ελληνική έννομη τάξη είναι από αυτές που ανταποκρίθηκαν σχετικά γρήγορα στις νέες συνθήκες» σύμφωνα με τον Επίκουρο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Με το νόμο 4808/2021 υπάρχει μια πρώτη έστω αποσπασματική ρύθμιση του φαινομένου.
Δικαστικές αποφάσεις
Ο επίκουρος καθηγητής κ. Δημαρέλλης τονίζει ότι: «Τα Ελληνικά Δικαστήρια δεν έχουν ασχοληθεί ακόμα με το ζήτημα του χαρακτηρισμού των συμβάσεων αυτών ως εξαρτημένης εργασίας ή ανεξάρτητων υπηρεσιών», διευκρινίζει όμως ότι «υπάρχουν κάποιες δικαστικές αποφάσεις σε δικαστήρια άλλων εννόμων τάξεων όπως για παράδειγμα της Αγγλίας ή της Γαλλίας, όπου τα πορίσματα της νομολογίας θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε ως συγκεχυμένα». Χαρακτηριστικό είναι ότι για την ίδια υπόθεση «διαφορετικά κρίνει το πρωτοδικείο, το εφετείο ή το Ανώτατο Δικαστήριο κάποιων χωρών με χαρακτηριστικότερο το παράδειγμα της Αγγλίας». Το συμπέρασμα αυτών των αποφάσεων είναι ότι «πράγματι υφίστανται στοιχεία εξάρτησης που θα πρέπει να μας κάνει να προβληματιστούμε» καταλήγει ο κ. Δημαρέλλης.
Τελική αξιολόγηση
Το τελικό συμπέρασμα που πρέπει να εξαχθεί, σύμφωνα με τον Επίκουρο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, είναι ότι δεν πρέπει ούτε να κατακρίνουμε, ούτε να εξυμνούμε τη διάδοση και εδραίωση των σύγχρονων τεχνολογιών, αλλά να συμπορευθούμε με αυτή. Το σίγουρο είναι ότι η gig economy δεν είναι απλώς ένα μέσο εξασφάλισης εσόδων, όπως ίσως ουτοπικά προβάλλεται και υποστηρίζεται, αλλά πολλές φορές είναι και ένα μέσο εξασφάλισης ελάχιστων αμοιβών, που ταυτόχρονα δρουν πιεστικά και για τους εργαζόμενους που παρέχουν τις εργασίες τους ή τις υπηρεσίες τους με συμβατικές μορφές απασχόλησης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, όσο είναι διατεθειμένοι οι εργαζόμενοι της gig economy να μειώσουν τις αποδοχές τους, τόσο υφίσταται ο κίνδυνος να αναγκαστούν να μειώσουν τις απολαβές τους και οι εργαζόμενοι στις συμβατικές μορφές απασχόλησης ή όλο και περισσότερες εταιρίες να στραφούν στην gig economy εφ’ όσον γνωρίζουν ότι θα έχουν ένα ελάχιστο μισθολογικό κόστος. Όπως καταλήγει ο κ. Δημαρέλλης, ο τρόπος λειτουργίας των εταιριών της συνεργατικής οικονομίας δεν δείχνει ένα «μοίρασμα» των κερδών, αλλά συγκέντρωση ακόμα μεγαλύτερων κερδών στα χέρια συγκεκριμένων εταιρειών που εκμεταλλεύονται την εργασία των παρόχων υπηρεσιών έναντι ελάχιστου μισθολογικού κόστους.
Δείτε επίσης: Μητσοτάκης: Μετράει αντίστροφα για ΔΕΘ – Το πακέτο μέτρων που θα ανακοινώσει
