Μα καλά, πώς γίνεται να μην έχει καταλάβει κανείς ότι το παιδί κακοποιείται σεξουαλικά; Αυτή είναι συνήθως μία από τις πρώτες κουβέντες που ξεστομίζει ο ακροατής μιας φρικιαστικής ιστορίας παιδικής κακοποίησης διερωτώμενος με αυτόν τον τρόπο κάτι που προφανώς για τον ίδιο φαντάζει αδιανόητο.
Ρεπορτάζ: Βαλάντου Γιαννακούδη
Η αλήθεια ωστόσο, είναι λίγο διαφορετική καθώς όπως εξηγεί στην Politic η κα Λήδα Αναγνωστάκη, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Παιδιών και Εφήβων, τα σημάδια της σεξουαλικής κακοποίησης δεν είναι πάντα εμφανή. Πριν μιλήσουμε, όμως, για τις ενδείξεις σεξουαλικής κακοποίησης, η επίκουρη καθηγήτρια θέλησε να τονίσει -βάζοντας τις βάσεις στην κουβέντα – πως δυστυχώς «στις περισσότερες περιπτώσεις η κακοποίηση συμβαίνει από ανθρώπους που το παιδί γνωρίζει και εμπιστεύεται. Πρόκειται για το στενό του περιβάλλον, όπως είναι για παράδειγμα οι συγγενείς, οι δάσκαλοι ή προπονητές. Σπάνια το παιδί θα κακοποιηθεί σεξουαλικά από άγνωστο πρόσωπο».
Σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης
Οι γονείς και οι ενήλικες που βρίσκονται κοντά στα παιδιά πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί σε σημάδια που δείχνουν ότι το παιδί μπορεί να βιώνει κακοποίηση. Τα παιδιά που υφίστανται κακοποίηση συχνά υποφέρουν από σωματικούς πόνους ή εμφανίζουν σημάδια, ειδικά στην περιοχή των γεννητικών οργάνων, ενώ σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζουν αλλαγές στη συμπεριφορά τους. Αυτά, όπως μας εξηγεί η κα. Αναγνωστάκη, μπορεί να περιλαμβάνουν:
Συμπεριφορικές αλλαγές: Για παράδειγμα, όταν το παιδί αρχίσει να απομονώνεται, να γίνεται πιο εσωστρεφές, να αποφεύγει συγκεκριμένα άτομα ή να δείχνει φόβο χωρίς προφανή λόγο.
Γνώσεις ή συμπεριφορές πέραν της ηλικίας τους: Όταν ένα παιδί αρχίσει να χρησιμοποιεί λεξιλόγιο ή να μιμείται σεξουαλικές πράξεις που δεν αρμόζουν στην ηλικία του.
Υλικά αγαθά χωρίς εξήγηση: Όταν ένα παιδί ξαφνικά εμφανίζεται με χρήματα, ή σε μικρότερη ηλικία με γλυκά ή άλλα αντικείμενα χωρίς προφανή λόγο.
Ωστόσο, αυτό που επισημαίνει η κα. Αναγνωστάκη είναι πως πολλές φορές τα σημάδια σεξουαλικής κακοποίησης δεν είναι πολύ έντονα και ορατά ή καλύτερα είναι ύπουλα καθώς προσομοιάζουν σε άλλες αιτίες/καταστάσεις. Για παράδειγμα, ένα παιδί που είναι εσωστρεφές δε σημαίνει αυτόματα πως είναι θύμα σεξουαλικής κακοποίσης, αλλά είναι πιθανόν η έλλειψη καλής διάθεσης να οφείλεται σε άλλους λόγους. Πέρα από αυτό, σύμφωνα με την κα. Αναγνωστάκη, για τους ενήλικες φαντάζει αδιανόητη η σκέψη της σεξουαλικής κακοποίησης ενός παιδιού, επομένως πολλές φορές αδυνατούν να υποψιαστούν τι συμβαίνει σε ένα παιδί.
Ποια η ψυχολογική κατάσταση του παιδιού;
Δύο είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα, όπως αναφέρει η κα. Αναγνωστάκη, που νιώθει ένα παιδί που υφίσταται σεξουαλική κακοποίηση, μεγάλος τρόμος και σύγχυση. Ειδικότερα, το αίσθημα της σύγχυσης για ένα παιδί που πρακτικά σημαίνει πως δε ξέρει τι να κάνει, που να απευθυνθεί, είναι πολλές φορές τραυματικό, καθώς όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως ο κακοποιητής είναι συνήθως ένα οικείο πρόσωπο που το παιδί γνωρίζει, εμπιστεύεται και νιώθει προστασία και ασφάλεια μαζί του. Είναι διπλό τραύμα δηλαδή για το παιδί που βιώνει πέρα από την κακοποίηση και μια προδοσία. Ακόμη, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως «οι κακοποιητές πάντα εκφοβίζουν τα παιδιά να μη μιλήσουν», όπως μας τονίζει η επίκουρη καθηγήτρια.
Οι μορφές σεξουαλικής κακοποίησης ενός παιδιού:
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, «η σεξουαλική κακοποίηση αφορά στη συμμετοχή του παιδιού σε σεξουαλική δραστηριότητα την οποία δεν κατανοεί πλήρως, δεν είναι σε θέση να δώσει τη συγκατάθεσή του, ή για την οποία το παιδί δεν είναι αναπτυξιακά διατεθειμένο ή αλλιώς παραβιάζει τους νόμους ή τα κοινωνικά ταμπού της κοινωνίας. Τα παιδιά μπορεί να υποστούν σεξουαλική κακοποίηση τόσο από ενήλικες όσο και από άλλα παιδιά που είναι -λόγω της ηλικίας τους ή του σταδίου ανάπτυξής τους- σε θέση ευθύνης, εμπιστοσύνης ή εξουσίας πάνω στο θύμα» (Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Πρόληψης της Σεξουαλικής Κακοποίησης).
Η παιδική σεξουαλική κακοποίηση διαφοροποιείται σε:
α) αιμομιξία
β) παιδοφιλία
γ) σεξουαλική εκμετάλλευση
δ) παιδική πορνογραφία
Ο Ρόλος της Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης
Η κα Αναγνωστάκη υπογραμμίζει τη σημασία της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης λέγοντας πως «το πιο σημαντικό είναι οι γονείς να μάθουν στα παιδιά τους ότι η σεξουαλικότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα το σεξ – είναι μέρος της ζωής από μια ηλικία και μετά και ακόμη να μάθουν να θέτουν όρια για το τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Τα παιδιά χρειάζεται να κατανοήσουν πως το σώμα τους το ορίζουν μόνο αυτά και δεν το ακουμπάει κανένας χωρίς τη δική τους έγκριση και φυσικά υπάρχουν και τα πιο ιδιωτικά σημεία, γνωστά ως τα σημεία που καλύπτει το μαγιό».
Παράλληλα, η ανοιχτή επικοινωνία και η προσεκτική παρακολούθηση των ενδείξεων μπορεί να βοηθήσει τους γονείς να αναγνωρίσουν πιθανά προβλήματα και να προσφέρουν την απαραίτητη προστασία και στήριξη. Σε κάθε περίπτωση, τα παιδιά πρέπει να αισθάνονται ασφαλή να εκφραστούν και να γνωρίζουν ότι το σώμα τους είναι δικό τους και δεν μπορεί να το παραβιάσει κανείς.
Η σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων είναι ένα φαινόμενο που δεν πρέπει να μένει κρυφό. Απαιτείται ενημέρωση, πρόληψη και δράση για να προστατευθούν τα παιδιά από αυτόν τον αφανή εφιάλτη.
