Τι απομένει στη λογοτεχνία, όταν η πραγματικότητα γίνεται αβάσταχτη; Ποιος είναι ο ρόλος της μετάφρασης όταν τα σύνορα, γλωσσικά και πολιτικά, σκληραίνουν; Καθώς ο πόλεμος και η αντιμετώπιση των συνεπειών του –σε πολιτικό αλλά κυρίως κοινωνικό επίπεδο– συνεχίζουν να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής στο Ισραήλ, η λογοτεχνία καλείται να επανεξετάσει τον ρόλο της ως εργαλείο αντίστασης, προβληματισμού και σύνδεσης. Ο Οντέντ Βολκστάιν, κριτικός λογοτεχνίας, μεταφραστής και συγγραφέας, λίγο πριν από την άφιξή του στη Θεσσαλονίκη για την 21η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου, μιλά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τη μετάφραση ως πράξη πένθους και δημιουργίας. Υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη να ακουστούν και πάλι φωνές, που κρατούν ανοιχτά τα «παράθυρα» του λογοτεχνικού διαλόγου.
Ένα τέτοιο «παράθυρο» είναι και το Ισραηλινό Ινστιτούτο Λογοτεχνίας. Όπως εξηγεί ο Βολκστάιν, «το Ισραηλινό Ινστιτούτο Λογοτεχνίας επιδιώκει να προκαλέσει έναν ζωντανό, αντηχούντα διάλογο γύρω από τη σύγχρονη ισραηλινή γραφή διεθνώς, και να καλλιεργήσει συναντήσεις –ζωτικές, δημιουργικές και ενίοτε ανησυχητικές– μεταξύ της ισραηλινής λογοτεχνίας και των λογοτεχνιών άλλων γλωσσών. Η μετάφραση παίζει κεντρικό ρόλο σε αυτή την αποστολή, αλλά δεν αποτελεί το σύνολο της προσπάθειας. Στον πυρήνα της βρίσκεται η πρόκληση διαλόγου και η διεύρυνση της επιφάνειας της διαπολιτισμικής επαφής». Ο ρόλος του στο Ινστιτούτο είναι ταυτόχρονα επιμελητικός και δημιουργικά συνεργατικός.
Ως μεταφραστής, προσεγγίζει το έργο του με προσωπική εμπλοκή και βαθιά ενσυναίσθηση. «Πιστεύω πως η μετάφραση είναι ο πιο οικείος τρόπος να συναντήσεις ένα κείμενο. Από τη φύση της, είναι πράξη πένθους: ορισμένα μοναδικά χαρακτηριστικά του έργου ανήκουν αποκλειστικά στη γλώσσα του πρωτοτύπου. Κι όμως, παρά την απώλεια, υπάρχει και κέρδος: όταν ξαναγεννηθεί στις ακτές μιας άλλης γλώσσας, το έργο ξαναγράφεται. Το σπίτι σου δεν είναι στ’ αλήθεια σπίτι σου, αν δεν υποδεχτείς ξένους που θα σου αποκαλύψουν τις κρυφές του γωνιές. Γι’ αυτό πιστεύω πως η μετάφραση είναι ουσιώδης για τη συνεχιζόμενη ζωή ενός έργου».
Το πλαίσιο, ωστόσο, στο οποίο κινείται σήμερα η ισραηλινή λογοτεχνία κάθε άλλο παρά σταθερό είναι. Η 7η Οκτωβρίου δημιούργησε ένα νέο τοπίο, θέτοντας το ερώτημα: έχει ακόμη η λογοτεχνία τα μέσα να ανταποκριθεί; «Νομίζω πως είναι ακόμη νωρίς για συμπεράσματα», λέει ο Βολκστάιν. «Στις περισσότερες περιπτώσεις, το αρχικό σοκ οδήγησε τη λογοτεχνία να εγκαταλείψει τα γνώριμα εργαλεία της και να στραφεί στην πιο θεμελιώδη λειτουργία της: τη μαρτυρία. Όταν η εμπειρία γίνεται τόσο ακραία, η ίδια η πράξη της μετατροπής της σε αισθητική μορφή γεννά ηθικά διλήμματα».
Υπάρχουν όμως και εκείνοι που επέλεξαν να αντιδράσουν μέσα από τη λογοτεχνία. «Υπήρξαν κάποιοι που αποφάσισαν να απαντήσουν με τα ίδια τα εργαλεία της. Γιατί η λογοτεχνία είναι, από τη φύση της, μέσο που μιλά εκεί όπου ο λόγος αλλιώς καθίσταται αδύναμος. Είναι ακόμη δύσκολο να μιλήσουμε για μυθιστορήματα ή πλήρως διαμορφωμένα έργα –αυτά, φαντάζομαι, βρίσκονται ακόμη σε πορεία– όμως πιστεύω πως η λογοτεχνία θα μιλήσει ξανά. Και θα επιμείνει στον δικό της, ανοιχτό και ανεξάρτητο λόγο, ξεχωριστό από τις αφηγήσεις που συνθέτουν τα τηλεοπτικά στούντιο ή μεγάλο μέρος του Τύπου».
Ο Βολκστάιν ξεχωρίζει ένα πρόσφατο παράδειγμα: «Μόλις πρόσφατα, ο συγγραφέας Ντρορ Μισανί κυκλοφόρησε το War Diary –ένα ήσυχο, ειλικρινές και βαθιά συγκινητικό βιβλίο, που τολμά να παραμείνει παρόν στον πόνο, τη σύγχυση και την αδυναμία, αρνούμενο να τα μετατρέψει σε οργή ή δίψα για εκδίκηση». Τέτοιες φωνές, όμως, παραμένουν εξαιρετικά λίγες. Ο Βολκστάιν ανακαλεί τη δύναμη που είχε η ανάγνωση του Arabesques του Αντόν Σαμάς: «Δυστυχώς, γνωρίζω ελάχιστες φωνές σαν τη δική του τα τελευταία χρόνια. Ξέρω πως η λογοτεχνία μπορεί να αποτελέσει μια πόρτα μέσα από το οποίο, επιτέλους, ακούς κάποιον άλλο. Έχουμε ανάγκη από τέτοιες φωνές όσο ποτέ άλλοτε», καταλήγει ο Βολκστάιν.
Ο Οντέντ Βολκστάιν θα συμμετάσχει στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (8-11 Μαΐου). Το Σάββατο 10 Μαΐου, στις 17:00, θα λάβει μέρος στην εκδήλωση «Μεταβαλλόμενα τοπία της εβραϊκής λογοτεχνίας» στην Αίθουσα Cosmos (Περίπτερο 13). Συνομιλητές του θα είναι η μεταφράστρια Χρυσούλα Παπαδοπούλου και ο δημοσιογράφος-κριτικός λογοτεχνίας Γρηγόρης Μπέκος. Αντικείμενο της συζήτησης: η νέα γενιά Ισραηλινών συγγραφέων, η θεματολογία της εποχής και η σχέση της με τη λεγόμενη «γενιά του ’60».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
